Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Хоразм
Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Хоразм, бо номи кӯтоҳшудаи ҶШС Хоразм ё ҶШСХ (ӯзбекӣ: خارزم شورا سوسیالیست جمهوریاتی, русӣ: Хоре́змская Социалисти́ческая Сове́тская Респу́блика, Хорезмская ССР, ХССР), имлои қаблӣ Республикаи Советии Социалистии Хоразм, РСС Хоразм, РССХ — давлати вориси Ҷумҳурии Халқии Советии Хоразм (ҶХСХ). Он тақрибан як сол вуҷуд дошт. Пойтахт шаҳри Хева буд. Номи ҷумҳурӣ аз минтақаи бостонии таърихӣ ва ҷуғрофии Хоразм сарчашма мегирад. Шаҳрҳои калонтарин ба ғайр аз пойтахт Ташауз, Урганҷ, Кӯҳнаурганҷ, Турткул, Нукус ва Хоҷайлӣ буданд.
| Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Хоразм | |||||||||
| ӯзбекӣ: خارزم شورا سوسیالیست جمهوریاتی | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
.svg)
| |||||||||
| Пойтахт | Хева | ||||||||
| Шаҳрҳои бузургтарин | Ташауз, Урганҷ, Кӯҳнаурганҷ, Турткул, Нукус ва Хоҷайлӣ | ||||||||
| Забон(ҳо) | ӯзбекӣ ва русӣ | ||||||||
| Дин | кишвари дунявӣ, ислом чун дини бештариҳо | ||||||||
| Воҳиди пул | Q4499907?, Khwarazmi tenga[d], Sovznak[d] ва Soviet ruble[d] | ||||||||
| Майдон | 62 000 км² | ||||||||
| Аҳолӣ | 800 000 нафар (1923), асосан ӯзбекҳо, боз русҳо, қазоқҳо, қарақалпоқиён ва ирониён | ||||||||
| Шакли ҳукмронӣ | ҷумҳурии шӯравии сотсиалистӣ | ||||||||
.svg)
Дар шимол онро баҳри Арал шуста, дар ғарб ва ҷануб бо минтақаи Закаспийи ҶМШС Туркистон, дар шарқ бо вилояти Сирдарёи ҶМШС Туркистон, дар ҷанубу шарқ бо ҶШС Бухоро ҳамсарҳад буд. ҶМШС Туркистон ба ҳайати РСФСР дохил буд.
ҶХШ Хоразм дар ҷараёни Съезди IV Умумии Хоразмии Советҳо 30 октябри 1923 ба РСС Хоразм табдил ёфт. Баъд конститутсияи республика қабул карда шуд. Дар ҳамин рӯз, эълон шуд, ки ҶШСХ дохили СССР ҳамчун ҷумҳурӣ иттифоқӣ мешавад. Расо як сол пас, дар охири моҳи октябри 1924 дар СССР марзбандии миллӣ-ҳудудӣ оғоз ёфт ва 27 октябр ҶШС Хоразм барҳам дода шуд ва қаламрави он дар байни ҷумҳуриҳои навтаъсис дар асоси миллӣ — ҶШС Узбекистон (9% ҳудуди ҶШС Хоразм), ҶШС Туркманистон (81%), инчунин Вилояти Автономии Кара-Қалпок (10%) дар ҳайати ҶМШС Қазоқистон, ки дар навбати худ ба ҳайати РСФСР дохил буд, тақсим карда шуд.
Ҳизби ҳоким дар ҷумҳурӣ Ҳизби коммунисти Хоразм буд, ки қувваҳои мусаллаҳи худро дошт. Он пули худ — рубли хоразмиро дошт. Инчунин дар ҷумҳурӣ, аз ҷумла рубли РСФСР (Совзнаки) ва рубли СССР, инчунин тангаи хоразмӣ дар истифода буданд. Асоси иқтисодиёти ҷумҳуриро кишоварзӣ (асосан парвариши сабзавот ва мева, биринҷ, пахта ва гандум), кирмакпарварӣ, чорводорӣ (аз ҷумла парвариши карокӯлӣ), моҳидорӣ (дар баҳри Арал ва дарёи Амударё), инчунин ҳунарҳои мардумӣ ва санъати мардумӣ, аз қабили қолинбофӣ, истеҳсоли хӯрокҳои сафолӣ ва маснуот ташкил медоданд. Иқтисоди ҷумҳурӣ бо иқтисодиёти ҶМШС Туркистон, ки ба ҳайати РСФСР дохил буд, зич алоқаманд буд.
Забонҳои расмии ҶШС Хоразм ӯзбекӣ ва русӣ буданд. ҶШС Хоразм, ба мисли ҶХШ Хоразм, давлати дунявӣ буд, аммо аксарияти кулли аҳолӣ мусулмонон (суннимазҳабон) буданд. Инчунин, як қисми аҳолӣ аз дини масеҳият (асосан православӣ) буданд. Дар ҷумҳурӣ тақрибан 800 ҳазор нафар зиндагӣ мекарданд. Қисми асосии аҳолӣ ӯзбекҳо ва шумораи хеле зиёди қарақалпоқиён, туркманҳо ва қазоқҳо низ зиндагӣ мекарданд. Русҳо, эрониён ва дигар миллатҳо низ зиндагӣ мекарданд.
Тақсимоти маъмурӣ
вироишҶумҳури Хоразм ба 3 вилояти мухтор — ВМ Ӯзбекистон, ВМ Туркманистон ва ВМ Қирғиз-Қарақалпоқ тақсим буд.
Адабиёт
вироиш- Хорезмская Народная Советская Республика // = Большая советская энциклопедия. — Москва: Советская энциклопедия, 1926—1990.
- Хоразм Халқ Совет Республикаси // = Национальная энциклопедия Узбекистана. — Ташкент, 2000—2005.