Аммиак

Аммиак (аз юн. hals ammoniakos – навшодир), NH₃, пайвасти содатарини нитроген бо ҳидроген. Дар табиат дар натиҷаи таҷзияи моддаҳои нитрогендори органикӣ ҳосил мешавад.

Аммиак
Общие
Хим. формула	NH3
Физические свойства
Состояние	газ
Молярная масса	17.0306 г/моль
Плотность	Шаблон:Физ.величина
Энергия ионизации	10,18 ± 0,01 electronvolt ва 0 Ҷ
Термические свойства
Т. плав.	Шаблон:Физ.величина
Т. кип.	-33.34 °C
Т. свспл.	651 ± 1 °С
Пр. взрв.	15 ± 1 % (V/V)
Кр. точка	132.25 °C
Энтальпия образования	-45.94 кДж/моль
Давление пара	8,5 ± 0,1 standard atmosphere
Химические свойства
pKa	9.21
Растворимость в воде	Шаблон:Физ.величина
Таркиб
Дипольный момент	0 coulomb metre
Таснифот
Рег. номер CAS	[7664-41-7]
PubChem	222
Рег. номер EINECS	231-635-3
SMILES	N
InChI	InChI=1S/H3N/h1H3 QGZKDVFQNNGYKY-UHFFFAOYSA-N
RTECS	BO0875000
ChEBI	16134
Номер ООН	1005
ChemSpider	217
Приводятся данные для стандартных условий (25 °C, 100 кПа), если не указано иного.

Хосияти физикӣ

Амиак гази беранг буда, бӯи тези нафасгир дорад; зичиаш 0,7714 кг/м³, ҳарор. ҷӯшиш –33, 35°С, ҳарорати гудозиш –77, 70°С. Омехтаи аммиаки хушк бо ҳаво метаркад.

Хосияти кимиёӣ

Аммиак моддаи хеле фаъол аст. Аз ҳисоби ҷуфти электронҳои тақсимнагаштаи нитроген ба реаксия медарояд. Бинобар ба молекулаи аммиак пайваст гаштани протон иони аммоний NH⁺₄ ҳосил мешавад. Он ҳамчун иони металлҳои ишқорӣ бо об ва аниони кислотаҳо пайваст шуда, гидроксиди аммоний NH₄OH ва намак ҳосил мекунад. Барои аммиак реаксияи ҷойгирӣ низ хос аст. Металлҳои ишқорӣ ва ишқорзаминӣ бо аммиаки моеъ ё газшакл ба реаксия дохил шуда нитрид (Na₃N) ё амид (NaNН₂) ҳосил мекунанд. Аммиак бо сулфур, галогенҳо, карбон, СО₂ ва ғ. низ ба реаксия медарояд. Дар лаборатория аммиакро дар натиҷаи бо оҳаки шукуфта гарм кардани хлориди аммоний ҳосил мекунанд.

2NH₄C1+Са(ОН)₂ = СаСl₂+2H₂О+2NH₃

Ҳоло аммиак аз нитроген ва гидроген синтез карда мешавад. Усули мазкур, ки олими немис Ф. Габер (1908) пешниҳод кардааст, дар Комб. нуриҳои нитрогендори Вахш истифода мегардад. Усули нисбатан камхарҷи синтези аммиак конверсияи газҳои карбогидридӣ мебошад. Дар мавриди он чун ашёи хом гази табиӣ ва газҳои ҳамроҳи нефт дучороянда ба кор мераванд. Аммиак барои рустанӣ аҳамияти калон дорад. Аминокислотаҳо, ки барои синтези сафеда маводи зарурианд, бидуни аммиак ҳосил шуда наметавонанд. Аммиак дар ҳуҷайраи рустанӣ ба аминокислотаҳо табдил меёбад.

Корбурд

Миқдори нитрогени аммиаки хок ба бисёр омилҳо – нурӣ, агротехника, реаксияи хок ва ғ. вобаста аст. Аммиакоб ва аммиаки беоб дар боғдорӣ чун нуриҳои аммиакдор кор фармуда мешаванд. Дар таркиби ангур ҳангоми ранг овардан миқдори аммиак афзуда, баъди пухтани он кам мегардад. Аммиак ҳангоми майхобонӣ низ каму беш пайдо шуданаш мумкин аст. Дар чунин мавридҳо таъми май бад мешавад. Дар таркиби майи сафеди хушсифат миқдори аммиак аз 10 мг/дм³ ва дар таркиби майи гулгун аз 20 мг/дм³ зиёд буданаш ҷоиз нест. Аммиакро барои ҳосил кардани кислотаи нитрат, намакҳои нитрогендор, карбамид, кислотаи сианид, сода ва ғ. истифода мебаранд.

Заҳрнокӣ

Аммиак гази заҳрнок буда, пардаҳои луобиро сахт меангезад. Ҳангоми заҳролуд шудани чашм ва роҳи нафасро месӯзонад, нафасро танг мекунад. Аммиакро дар баллонҳои зард, ки бо ранги сиёҳ «Аммиак» навишта шудааст, нигоҳ медоранд.

Адабиёт

• Технология связанного азота, М., 1966;
• Израэльсон З. И., Гигиена труда в производстве аммиака, М., 1989;
• Пожаровзрывоопасность веществ и материалов и средства их тушения, М., 1990;
• Лисочкин Я. А. (ва диг.), О глобальных кинетических параметрах для определения пределов и периодов индукции самовоспламенения смесей метана, аммиака, кислорода и азота, маҷ. «Физика горения и взрыва», № 3, 2004.

Сарчашма

• А — Асос. — Д. : СИЭМТ, 2011. — 608 с. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир А. Қурбонов ; 2011—2023, ҷ. 1). — ISBN 978-99947-33-45-3.

• Энциклопедияи Советии Тоҷик : [дар 8 ҷ.] / сармуҳаррир А. С. Сайфуллоев. — Д. : СИЭСТ, 1978—1988.