Казис Гринюс
Казис Гринюс (литвонӣ: Kazys Grinius; 17 декабри 1866, деҳаи Салямос будаи волости Саснаваи уезди Марямпол, губернияи Сувалки, Имп. Русия — 4 июни 1950, Чикаго, ИМА) — сиёсатмадор, ходими ҷамъиятӣ, гуманист, яке аз аввалин демократҳои Литва, табиб, омӯзгор, фаъоли тандурустии ҷамъиятӣ, публисист, китобфурӯш. Раиси Кумитаи Сейми муассисон, ки Конститутсияи Литваро таҳия кардааст, узви Сейми Муассис, Якум, Дуюм ва Сеюм. Сарвазири шашуми Литва аз 19 ноябри соли 1920 то 18 январи соли 1922, аввалин сарвазире, ки ба ҳукумати парлумонии Литва раҳбарӣ мекард. Президенти сеюми Ҷумҳурии Литва аз 7 июн то 17 декабри 1926. Охирин президенти ба таври демократӣ интихобшудаи Литваи байниҷангӣ. Яке аз асосгузорон ва пешвоёни Ҳизби демократ ва Иттиҳоди мардуми деҳқонони Литва. Пас аз маргаш, вай барои ҳалок шудан барои наҷоти мардуми литвагии асли яҳудӣ дар Ҳолокост бо Салиби Наҷот мукофотонида шуд ва соли 2016 унвони Одил дар байни халқҳоро гирифт[5].
| литвонӣ: Kazys Grinius | |
 | |
 3-юм Президенти Литва
|
|
| 7 июни соли 1926 — 17 декабри соли 1926 | |
| Пешгузашта | Александрас Стулгинскис |
| Ҷонишин | Йонас Стаугайтис |
 6-умин Нахуствазири Ҷумҳурии Литвп
|
|
| 19 июни соли 1920 — 2 феврали соли 1922 | |
| Пешгузашта | Эрнестас Галванаускас |
| Ҷонишин | Эрнестас Галванаускас |
| Таваллуд |
17 декабр 1866[1][2][3] |
| Даргузашт |
4 июн 1950[1][2][3] (83 сол) |
| Ҳамсар | Joana Griniuvienė[d] |
| Ҳизб | |
| Таҳсилот | |
| Эътиқод | Latin Church[d][3] |
| Ҷоизаҳо | |
 Парвандаҳо дар Викианбор | |
Зиндагинома вироиш
Солҳои аввал вироиш
Казис Гринюс дар як оилаи деҳқони калон бо 11 фарзанд (7 писар, 4 духтар; ду бародар ва ду хоҳари Казис барвақт фавтидааст[6] ) ба дунё омадааст. Оилаи Гринюс ҳангоми ислоҳоти Сигизмунд Август Валлашский (1560) ба губернияи Сувалки кӯчид, гузаштагони Гринюс ашрофзодаҳо буданд. Падар Винкас Гринюс (1837-1915) — деҳқоне, ки аз замини худ маҳрум шудааст (тақрибан 30 гектар), инчунин ҷияни нависанда ва яке аз иштирокчиёни шӯриши полякии соли 1863 Миколаюс Акелайтис буд, хондан ва навиштанро медонист ва бо забонҳои русӣ ва полякӣ гап мезад, китоби тиббиро аз полякӣ тарҷума мекард, китобхонаи хурди дуоҳо, тақвимҳои полякӣ дошт ва инчунин мутолиаи китобҳои Мотехус Валанчюсро мекард. Модар Она Васюлите (1839—1919) — деҳқон, вай метавонист танҳо бо забони литвонӣ гап занад, масеҳии бовариноки католикӣ буд. Бародар Юнас Гринюс (1877—1954) — заргари литвонӣ, арбоби ҷамъиятӣ, фурӯшандаи китоб. Хоҳар Она Гринюте як ходими ҷамъиятӣ, фурӯшандаи китоб, писари ӯ, ҷияни Гринюс Витаутас Бачявичюс Вигандас собиқ афсари Қувваҳои Мусаллаҳи Литва мебошад.
Солҳои мактабӣ (1876-1887) вироиш
Гринюсро модараш хондан ва падараш ҳисоб кардану навиштанро таълим дода буданд. Тирамоҳи соли 1876 Гринюси 9-сола ба мактаби ибтидоии русии Ошкин дар Лимаркаи Мариямпол дохил шуд ва пас аз 3 моҳ ба мактаби дигари Линмаркай дохил шуд. Хатмкардаи гимназияи Мариямполе (1887). Ҳангоми таҳсил дар гимназия ӯ дар паҳнкунии рӯзномаи "Аушра" ширкат варзида, дар нашри рӯзномаҳои дастӣ иштирок кардааст.
Омӯзиш дар факултети тиббӣ вироиш
Дар факултаи тиббии Донишгоҳи Москва таҳсил кардааст (1887-1893). Ҳангоми таҳсил дар донишгоҳ ӯро барои иштирок дар ошӯбҳои донишҷӯён боздошт карданд (1889). Вай дар ҳаракати озодихоҳии миллӣ ширкат варзид, узви ҷомеаи ғайриқонунии донишҷӯёни Литва буд [7], аз соли 1888 барои рӯзномаву маҷаллаҳои литвонӣ: „Lietuviškas balsas“, литвонӣ: „Šviesa“, ки дар Пруссия нашр мешавад, менавишт. Соли 1888 дар съезди (вохӯрии) якуми демократҳои Литва, ки дар он нақшаи нашри маҷаллаи "Варпас"-ро баррасӣ мекард, ширкат варзид. Вай барои ин маҷалла ва иловаҳои он "Укининкас" навиштааст, "Варпас"-ро таҳрир кардааст. Ҳатто пеш аз хатми донишгоҳ дар тирамоҳи соли 1892 ӯ дар Минск дар маркази мубориза бо вабо кор мекард. Дар нуҳ моҳи соли 1893 ӯ дар ширкати киштии Каспий ҳамчун табиби киштӣ кор кардааст.
Кор вироиш
Аз соли 1894 ӯ дар Марямпол, баъдтар дар Вирбалис, сипас дар Наумистис, дар 1898—1903 — дар Пилвишкиаи, баъдтар боз дар Мариҷамполо табиб кор кардааст. Солҳои 1905 ва 1908—1910 дар Вилна, соли 1906 — дар Мариямпол зиндагӣ мекард. Соли 1905 ӯ ҳамчун вакили губернияи Сувалки дар анҷумани ходимони ҷамъиятии Литва дар Вилна иштирок кард. Борҳо ( 1903, 1905, 1906, 1910) барои иштирок дар фаъолиятҳои иҷтимоӣ ва фарҳангии Литва зиндонӣ шуд.
Дар давоми Ҷанги Якуми Ҷаҳонӣ Гринюс ба Кисловодск кӯчонида шуд, ки дар онҷо занаш Йоана ва духтараш Гражина ҳангоми ҷанги шаҳрвандӣ дар соли 1918 фавтиданд. Соли 1917 дар Воронеж ӯро ба Шӯрои литваниҳои Русия интихоб карданд. Соли 1919 дар Париж ӯ дар фаъолияти ҳайати ҳукумати муваққатии Литва дар Конфронси сулҳ ширкат варзид. Раиси Комиссияи бозгашт ба ватан шуд; ки бо масъалаҳои ба асорати немисҳо ба ватан баргаштани литвагиҳо сарукор дошт, ӯ ба тақрибан ҳазор ҳамватанон кумак кард.
Дар охири соли 1919 ӯ ба Литва баргашт ва дар он ҷо вай аз ҳизби Лаудининки (Иттифоқи деҳқонони Литва) вакили Сеймҳои муваққатӣ интихоб шуд. Дар Сеймҳои Муассиси I, II ва III интихоб шуд, солҳои 1920-1922 сарвазири Литва буд ва дар ин вазифа бо РСФСР шартномаи сулҳ имзо кард.
Дар соли 1922 сардори шуъбаи тиб ва санитарияи худидораи Каунас шуд.
Президенти Литва вироиш
Дар соли 1926 Сейми сеюм Гринюсро президенти Литва интихоб кард, аммо пас аз шаш моҳ вай дар натиҷаи табаддулоти Антанас Сметона сарнагун карда шуд. Пас аз истеъфо аз курсии президентӣ дар созмонҳои тиббӣ ва хайрия кор кардааст.
Ҳангоми истилои фашистӣ дар Литва, вай дар соли 1942 ба эътирози нобудшавии яҳудиён имзо гузошт ва як сол ба деҳаи Адуолу Буда фиристода шуд. Тобистони соли 1944 ба Олмон рафт, соли 1947 ба Иёлоти Муттаҳидаи Амрико кӯчид ва дар он ҷо президенти фахрии Иттиҳоди миллии деҳқонони Литва буд.
Муаллифи асарҳо оид ба ботаника, тиб, таърих. Вай адабиёти бадеӣ ва илмӣ-оммавиро аз лаҳӣ ва забонҳои дигар тарҷума кардааст. Ду ҷилдаи ёддоштҳоро нашр кард.
Дар моҳи октябри соли 1994 ҷасади ӯро ба Литва интиқол доданд ва дар деҳаи зодгоҳаш дубора дафн карданд.
Ҷоизаҳо вироиш
- Салиби наҷоти ҳалокшудагон (20 сентябри 1993, пас аз марг)
Хотира вироиш
Дар солҳои 1922 ва 1996 маркаҳои почтаи Литва бахшида ба Казис Гринюс бароварда шуданд. Дар робита ба 60-умин солгарди Донишгоҳи Литва дар моҳи декабри 1926, Гринюс ба унвони доктори лотинӣ: honoris causa мукофотонида шуд. Пул дар шоҳроҳи Жилуте — Русне, мактаби миёна дар Каунас ва гимназия дар Казлу Руда номи Гриниусро дорад.
16 феврали 1996 дар Каунас муҷассамаи Гринюс кушода шуд.
Эзоҳ вироиш
- ↑ 1.0 1.1 Encyclopædia Britannica (ингл.)
- ↑ 2.0 2.1 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформаи додаҳои боз — 2011.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 The Righteous Among the Nations Database (ингл.)
- ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #123449952 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
- ↑ Apdovanoti Pasaulio Tautų Teisuoliai.(литв.). www.jmuseum.lt. 4 июли 2020 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 19 июни 2020.
- ↑ Dr. Kazys Grinius(литв.). Kauno Kazio Griniaus vidurinė mokykla (16 апрели 2008). 2 января 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 20 марти 2012.
- ↑ Императорский Московский университет, 2010.
Адабиёт вироиш
- ГРИНЮС Казис // Императорский Московский университет: 1755—1917: энциклопедический словарь / составители А. Ю. Андреев, Д. А. Цыганков. — М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), 2010. — С. 195—196. — 894 с. — 2 000 экз. — ISBN 978-5-8243-1429-8.
Пайвандҳо вироиш
- Казис Гренюс Бойгонӣ шудааст 3 октябри 2009 сол.
- Казис Гринюс(литв.) )