Китоб

Китоб — (аз арабӣ: كتاب — навиштаҷоти варақҳои ҷилдшуда) воситаи интишоргардонӣ ва нигоҳдории маълумот, идея, образ (тасвир) ва донишҳо. Дар омори байналхалқӣ, мувофиқи тавсияи ЮНЕСКО асари ҳаҷман беш аз 3 ҷузъи чопӣ, яъне аз 48 саҳифаи чопӣ кам набударо шартан китоб гуфтан мумкин аст.

Китоби луғат

Аниси кунҷи танҳоӣ китоб аст,

Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст.

Китоб аз васоили муҳимми ахбори оммавӣ, илмӣ ва техникӣ, аслиҳаи пурзӯри муборизаи сиёсию идеологӣ дар паҳнкунӣ ва тарғиби дониш, маълумот ва тарбия ба шумор меравад. Китоб маҳсулоти саноати полиграфӣ ва китобчопкунист. Ҷамъ кардану нигоҳ доштани китоб ба китобхона ва тасвири он ба библиография вобаста аст.

Таърих

Таърихи пайдоиши китоб ба тараққиёти хат, забон, адабиёт, санъат, техника ва илм алоқа дорад. Дар замонҳои қадим дар рӯйи санг, чӯб, сафол, мису биринҷӣ, баргҳои дарахтони нахл, устухонҳо ва ғайра аз одамон дастнависҳо боқӣ мондаанд, ки ба китоб мансубият доранд. Аввалин дастнависҳои папирусӣ дар Мисри Қадим ёфт шудаанд, ки ба ҳазораи 4-3-юми то милод мансубанд. Дар асри VI бори якум ксилография (асбоби махсуси китобчопкунӣ) ба кор даромад. Асри XI бо ёрии литери (қолибчаҳои) махсус (аз гилу чӯб тайёр карда мешуд) чоп карданро ҷорӣ намуданд. Асри XIV дар Корея бо ёрии литерҳои фулузӣ китобчопкунӣ ҷорӣ шуд,ки барои такмили минбаъдаи интишори китоб ёрӣ расонд. Китобҳои Юнони Қадим, ки ба асри IX то милод тааллуқ доранд, дар папирус навишта шудаанд. Дар Рим интишори китобҳо авҷ гирифта буд, ки ба он бештар ғуломони махсус ҷалб карда мешуданд. Аврупо дар китобчопкунӣ аввал аз папирус ба варақҳои яклухт, баъд ба перғамент (пӯст) ва ниҳоят ба коғаз гузашт. Авесто ҳам аввало дар перғамент (асри 1 то милод) навишта шудааст. Дар Аврупои асримиёнагӣ китобҳо мазмуни динӣ дошта, ба забони лотинӣ чоп мешуданд. Назар ба баъзе маълумотҳо дар Самарқанд асри VIII китобҳои коғазӣ ёфт шудаанд. Вобаста ба китобнависӣ хаттотӣ, муқовабандӣ барин касбҳо пайдо мешаванд. Асрҳои миёна дар Осиёи Миёна, аз ҷумла, дар Ҳисор санъати хаттотӣ хеле инкишоф ёфт. Асарҳои мутафаккирон Абӯрайҳони Берунӣ, Форобӣ, Ибни Сино, Саъдӣ, Ҷомӣ, Навоӣ, Улуғбек ва дигарон аз тарафи хаттотҳо рӯйнавис карда, аз насл ба насл гузаронида мешуданд. Санъати хаттотӣ дар Осиёи Миёна дуру дароз давом кард. Ҳатто баъди кашфи асбоби китобчопкунӣ ҳам китобҳо бо роҳи дастнавис зиёд карда мешуданд, ки вақт ва меҳнати зиёдеро талаб менамуд. Аз онҳо оммаи васеъ баҳраманд шуда наметавонист. Дар натиҷаи афзоиши талабот ба китоб ксилография пайдо шуд. Солҳои 40-уми асри XV дар Германия аз тарафи Иогани Гутенбург (1400-68) ихтироъ намудани воситаи китобчопкунӣ пай дар пай такмил ёфта, ба дигар мамлакатҳо ҳам паҳн шудан гирифт. Соли 1468 дар Чехословакия ва Швейтсария, 1470 дар Фаронса, 1473 дар Полша ва Венгрия, 1477 дар Англия китобчопкунӣ ҷорӣ гашт. То январи с.1501 калимаҳои чопшуда инкунабула ва минбаъдааш палеотип, дар Россия калимаҳои аввалини чопӣ Апостол ном доштанд. Соли 1564 дар Москва аз тарафи Иван Фёдоров (ваф.1583) ва Пётр Мстислав (ваф. 1580) ба табъ расидаанд. Охири асри XVIII ва аввали асри XIX дар санъати чопи китоб матбаа, ороишу зинати бадеӣ, ҳамчун соҳаҳои мустақил ривоҷ ёфт. Соли 1798 бо ихтироъ шудани литография (чопи сангӣ) кори китобчопкунӣ, хусусан бо суратҳо оро додани китоб осон гардид. Дар Осиёи Миёна китобчопкунӣ баъди ба Россия ҳамроҳ шудан таъсис ёфт. Китобҳои мактабҳои мусулмонӣ ва русии маҳаллӣ дар Осиёи Миёна дар шаҳрҳои Тошканд, Самарқанд, Қазон, Когон бо ҳуруфоти арабӣ ва русӣ чоп мешуданд. Баъди Револютсияи Кабири Сотсиолистии Октябр дар Осиёи Миёна давраи нави тараққиёти китоб сар шуд. Соли 1920 ба забонҳои миллӣ нисбат ба соли 1913 2 баробар зиёд китоб аз чоп баромад. Ноширону матбаачиёни шӯравӣ маҳз ба чопи китобҳои оммавӣ эътибори калон медоданд. Аз китоб оммаи васеи меҳнаткаш баҳраманд мешуд. Китоб ба аслиҳаи пурзӯри мафкуравии КПСС ва Ҳукумати Шӯравӣ табдил ёфт. Китоби шӯравӣ дар ҷаҳон аз ҳама баландғоя, пешқадамтарин буд. Дараҷаи идеявӣ ва илмии китобҳои советӣ мунтазам баланд шуда, ороиши бадеӣ ва полиграфии онҳо тадриҷан беҳтар мешуд. СССР аз ҷиҳати китобчопкунӣ дар ҷаҳон ҷойи аввалро мегирифт. Дар давоми солҳои 1918-80 дар СССР бештар аз 3,1 млн номгӯй Китоб, брошюра бо шумораи умумии 53,6 млрд нусха чоп карда шудаанд. Дар солҳои Ҳокимияти Шӯравӣ Китоб ва брошюраҳо ба 151 забон, аз ҷумла ба 89 забони халқҳои СССР нашр гардидаанд. Солҳои Ҳокимияти Советӣ дар ИҶШС қариб 68 ҳазор Китобҳои нависандагони 76 миллат ва халқият бо теъдоди умумии 1 млрд 200 млн нусха чоп карда шудааст Вусъат ёфтани базаи полиграфии бо техникаи ҳозиразамон таҷҳизонидашуда, афзоиши шумораи кадрҳои баландихтисоси саноати полиграфӣ ба зиёд гардидани миқдори китобҳои шӯравӣ сабаб шуд. Аз с. 1930 сар карда институтҳои тадқиқотӣ-илмии полиграфӣ, техникумҳои махсус, мактабҳои олӣ ташкил карда шуданд. Дар солҳои ҶБВ Китобҳои баландмазмуне, ки Ватани Шӯравӣ ва ватандӯстиро васф мекарданд, дар роҳи ғалаба нақши бузург бозиданд.

Дар Тоҷикистон 3 нашриёт, комбинати калони полиграфии бо техникаи замонавӣ ҷиҳозонидашуда вуҷуд дошт. Нашриёти «Ирфон» ҳар сол асарҳои сершумори классикони адабиёти форсу тоҷик, адибону олимон, мутахассисони соҳаҳои мухталифи хоҷагии халқ, инчунин Китобҳои муаллифони мамлакатҳои хориҷиро бо забони тоҷикӣ аз чоп мебаровард. Нашриёти «Маориф» бошад, ба чопи Китобҳои дарсӣ машғул буд. Нашриёти «Дониш» Китобу брошюрҳои илмию оммавӣ чоп мекард. Китобҳо дар нашриёти тоҷик бо се забон (тоҷикӣ, русӣ ва ӯзбекӣ) нашр мешаванд. Дар Тоҷикистон ба ороиши бадеии китоб низ аҳамияти бағоят калон дода мешуд. Дар ин соҳа К. Туренко, П. Зобнин, Д. Винокуров, С. Вишнепольский, В. Будный ва дигарон хидмати шоён кардаанд. Танҳо соли 1980 нашриётҳои ҷумҳурӣ 590 номгӯй Китобу брошюра бо тиражи умумии бештар аз 4 млн нусха чоп намуданд. Имрӯз дар Тоҷикистони соҳибистиқлол тавассути дастгоҳҳои навтарин китобҳои зиёди сифатан хуб чоп карда мешаванд.

Сохти Китоб

Аввал тамоми дафтарҳои китобро болои ҳам чида блоки Китобро месозанд, баъд зеҳи блокро бо воситаи шерозае, ки мағзиҳои онро каптал меноманд, ба муқова васл мекунанд. Баъзан аз болои муқова боз як лиҳофае мекашанд, ки онро лиҳофаи иловагӣ ва ё супермуқова меноманд, ки он барои муҳофизати муқова ва беҳтар шудани зоҳири Китоб хидмат мекунад. Китоб аз варақаи унвон (ё худ титул) оғоз меёбад. Агар титул дар ду саҳифа ҷой дошта бошад, онро контртитул меноманд. Он титуле, ки дар саҳифаи якум ҷой медиҳанд, авантитул ном дорад. Баъзан пеш аз титул фронтиспис меояд – ин яке аз саҳифаҳои ороиши Китоб буда, дар он одатан расми муаллиф ва ё расми касе, ки Китоб дар бораи ӯ навишта шудааст, дода мешавад. Дар баъзе Китобҳо қисмату фаслҳо бо як саҳифаи алоҳида ҷудо карда мешавад, ки онро шмутститул меноманд. Барои осон шудани истифодаи Китоб номи Ҳисор 3000 сол баъзе фаслҳои онро дар болои саҳифа дар як тараф дарҷ мекунанд, ки номи он колонтитул аст. Рақамҳое, ки тартиби саҳифаҳоро ифода мекунанд, колонтсифра ва рақамҳое, ки тартиби дафтари блоки К.-ро нишон медиҳанд, сигнатура номида мешаванд. Ғайр аз ин номи мухтасари шартии Китоб ҳаст, ки онро норма мегӯянд ва он одатан дар саҳифаи якум (ва баъзан сеюм)-и ҳар як дафтар гузошта мешавад. Дар охири Китоб маълумотномаи нашр, тавзеҳот, мундариҷа, ташреҳот, феҳрист ва ғ. дода мешаванд. Баъди пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ ва соҳибистиқлолшавии давлатӣ нашрияҳои зиёди хусусӣ ба фаъолият пардохтанд. Нашриётҳои давлатии “Адиб” ба чопи китобҳои бадеӣ, “Ирфон” ва “Шарқи озод” китобҳои сиёсию илмию оммавӣ, “Маориф ва фарҳанг” китобҳои дарсӣ машғуланд. Дар Тоҷикистон нашрияҳои муқтадири хусусии “Эр-граф”, “Ганҷ”, “Ҳумо”, ва ғ. ташкил карда шудаанд. Президенти ҶТ, Эмомалӣ Раҳмон пайваста дар суханрониҳояш аз китобхониву китобдорӣ ёловар мешавад. Вай аз зиёиёни кишвар даъват кард, ки ҷавонони тоҷикро ба китобхонӣ ва донишандӯзӣ ташвиқ намоянд.

Нигаред низ

• Китоби электронӣ
• Луғат
• Китобхона
• Китобдор
• Нашриёт
• Китобистон

Анбори Википедиа дар бораи ин мавзӯъ гурӯҳ дорад:

Китоб

Пайвандҳо

• Рӯзи китоб. Ҷашни нав дар тақвими тоҷикон
• Президент дар бораи Наврӯз, китоб ва минбару масҷид

Нигаред низ

• Энсиклопедияи Тоҷикӣ kitobam.com(пайванди дастнорас)