Подшоҳии Итолиё (1861—1946)

Шоҳигарии Итолиё ( итол. Regno d'Italia ) - ташаккули давлат дар ҳудуди нимҷазираи Апеннин, ки соли 1861 дар давраи «Рисорҷименто» ба вуҷуд омада, тамоми давлатҳои мустақили итолиёвиро ба як кишвари ягона дар зери ҳукмронии Шоҳигарии Сардиния муттаҳид кардааст. Сулолаи Савойа, ки дар Шоҳигарии Сардиния ҳукмронӣ мекард, сулолаи ҳукмронӣ Шоҳигарии Муттаҳидаи Итолиё гардид. Баъди раъйпурсии соли 1946 Итолиё аз сохтори подшоҳӣ ба ҷумҳуриявӣ гузашт ва оилаи шоҳони Итолиё кишварро тарк кард.

Подшоҳии Итолиё (1861—1946)
17 март 1861 — 18 июн 1946
Дирафш Нишон
Гимн
Пойтахт	Турин, Флоренсия[d] ва Рум
Забон(ҳо)	итолиёӣ
Воҳиди пул	Italian lira[d]
Майдон	310 196 км²
Аҳолӣ	22 182 000 тан (1861) 35 845 000 тан (1911) 42 399 000 тан (1936)
Шакли ҳукмронӣ	подшоҳии машрута, parliamentary monarchy[d], single-party system[d], иқтидоргароӣ ва диктатура

Таърих

Пас аз марги Виктор Эммануили II дар соли 1878 писараш Умбертои I ба тахт нишаст. Ҳокимият дар Итолиё ба Девони вазирон тааллуқ дошт, зеро Итолиё подшоҳии конститутсионӣ буд. Ҳукумат сиёсати протексионизмро пеш гирифт, андозҳоро зиёд кард ва монеаҳои гумрукиро ҷорӣ кард. Дар ҳакикатҷӯйӣ, корпартоҳо ва матбуоти озод манъ карда шуда буд. Ҳамаи ин боиси камбағал шудани кишвар ва афзудани ҷараёни муҳоҷират, махсусан ба ИМА афзуд. Дар сиёсати хориҷӣ Итолиё бо Олмон ва Австро-Венгрия муттаҳид шуда, соли 1882 бо ин кишварҳо Иттифоқи сегона баст . Дар охири асри 19 Итолиё аввал Сомалиро ва баъд Эритреяро мустамлика кард. Ҷангхои бебарор бо Эфиопия, ки истиклолияти худро мухофизат карда тавонистанд, боиси буҳронхои дохилии сиёсӣ гардиданд. 29 июли соли 1900 Умбертои I аз ҷониби анархист Гаэтано Бреши кушта шуд. Тахт ба писараш Виктор Эммануили III гузашт.

Пас аз сар задани Ҷанги якуми ҷаҳонӣ Итолиё бетарафии худро эълон кард . Бисёриҳо дар Итолиё мехостанд, ки Триест ва минтақаи Трентино, ки ба Австро-Венгрия тааллуқ дошт, ҳамроҳ карда шаванд. Бинобар ин баъди гуфтушуниди махфӣ дар Лондон 23 май соли 1915 Антанта Итолиё аз ҷониби иттифоқи Антанта ба Ҷанги якуми ҷаҳонӣ дохил шуд. Факат ба Ҷанги якуми ҷаҳонӣ дохил шудани ИМА тобистони соли 1917 боиси гардиши ҳалкунанда ба фоидаи Антанта гардид. 24 октябри соли 1918 артиши Итолиё ба ҳуҷум cap кард, ки дар натиҷа Триест дар Тренто забт карда шуд ва 3 ноябри соли 1918 артиши Австро-Венгрия таслим шуд. Дар конференсияҳои сулҳ оид ба натиҷаҳои Ҷанги якуми ҷаҳонӣ Итолиё ҳудудҳоеро гирифт, ки дар онҳо барои ба ҷанг дохил шудан розигӣ дода буд.

Баъди ҷанг шароити зиндагонӣ хеле бадтар гардид — нархҳо баланд шудан гирифтанд, саноатро бӯҳрон фаро гирифт. Дар кишвар намоишҳои инқилобӣ ба амал омаданд, дар шахрҳо заводу фабрикаҳо забт карда шуданд, дар қишлоқҳо шӯришҳои деҳқонон ба амал омаданд. Дар ин вақт, «Fascio di combattimento» (ҳизби фашистӣ) ташкил карда шуд, ки ба он пешвои собиқи сотсиалистҳо Бениту Муссолинӣ роҳбарӣ мекард. Ҳамла ба фаъолони чап ва куштори мухолифони сиёсӣ оғоз шуд.

Воқеаҳои пеш аз Ҷанги якуми ҷаҳонӣ

• 1861 - ташкили шоҳигарии ягонаи Итолиё дар зери итоати шоҳ Виктор Эммануэли II аз Пйемонт .
• 1866 - аз Венетсия ронда шудани утришиҳо (австриягиҳо).
• 1915 - ворид шудан ба Ҷанги якуми ҷаҳонӣ аз ҷониби Антанта.
• 1919 — мувофиқи шартномаи сулҳ Итолиё шахри Тироли Чанубӣ ва Истрия, Триестро гирифт. Ибтидои ҳаракати фашистӣ бо сарварии Б. Муссолинӣ .
• 1922 — «Роҳпамоӣ ба Рум»-и фашистони итолиёвӣ. Муссолинӣ сарвазир (воқеан диктатори Итолиё) мешавад.
• 1929 - Созишномаҳои Латеран бо Папа дар бораи таъсис додани Ватикон, давлати папаи Рум.

Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ дар Итолиё (1939-1945)

• 1939 — «Шартномаи пулод» дар бораи иттифоқ бо Олмони фашистӣ. Ҳуҷуми кушунҳои Итолиё ба Албания .
• 1940 - Дохилшавии Итолиё ба Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ .
• 1943 — Ба Ситсилия фуровардани қушунҳои Англияю Америка. Италия бо имзои созишномаи ярокпартоӣ аз ҷанг мебарояд. Ба Итолиё ворид гардидани қушунҳои Олмони фашистӣ
• 1945 - Қатли Муссолинӣ ва анҷоми ҷанг дар Итолиё.

Парокандашавӣ:

• 1946 - Умбертои II дар бораи ба охир расидани шоҳигарии Итолиё хабар медиҳад.
• 1947 — дар натиҷаи раъйпурсӣ Итолий ҷумҳурӣ эълон карда шуд. Мувофиқи шартномаи сулҳ кишвар ҳамаи мустамликаҳо ва ҳудудҳои Балканро аз даст дод.

Пошоҳони Итолиё

Подшоҳи сулолаи Савойа

№	Ном (солҳои ҳаёт)	Акс	Солҳои ҳукмронӣ		Эзоҳ
			Оғоз	Анҷом
1	Виктор Эммануили II (1820 – 1878)		17 марти 1861	9 январи 1878	Подшоҳи аввалини Итолиёи ягона
2	Умбертои I (1844 – 1900)		9 январи 1878	29 июли 1900	Яке аз муассисони Иттифоқи сегона. Убит в Соли 1900 дар натиҷаи суиқасд кушта шуд
3	Виктор Эммануили III (1869 – 1947)		29 июли 1900	9 майи 1946	Сарвари кишвар дар солҳои Ҷанги якуми ҷаҳонӣ ва диктатураи Бениту Муссолинӣ
4	Умбертои II (1904 – 1983)		9 майи 1946	12 июни 1946	Подшоҳи охирони Итолиё. Аксарияти мардуми кишвар дар раъйпурсӣ доир ба сохтори давлатӣ барои сохтори ҷумҳуриявӣ овоз дод, бинобар ин давлатдории подшоҳӣ барҳам дода шуд.

Адабиёт

• Чиано Галеазцо, Рӯзномаи як фашист. 1939—1943. М .: Нашриёти «Платц», Силсилаи «Сарчашмаҳои ибтидоии таърихи муосир», 2010, 676 с. ISBN 978-5-903514-02-1
• Эшли, Сюзан А. Кори либерализм: Таҷрибаи Италия, 1860-1914 (2003) иқтибос ва ҷустуҷӯи матн
• Барански, Зигмунт Г. ва Ребекка Ҷ. Вест (2001). Ҳамсафари Кембриҷ ба фарҳанги муосири итолиёвӣ, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-55034-3 .
• Барклей, Глен Сент. Ҷ. 1973. Афзоиш ва фурӯпошии Империяи Нави Рум . Лондон: Сидгвик ва Ҷексон.
• Босворт, Ричард ҶБ, 1983. Италия ва равиши Ҷанги Якуми Ҷаҳонӣ . Лондон: Макмиллан
• Босворт, Ричард ҶБ 2007. Итолиёи Муссолини: Ҳаёт дар зери диктатураи фашистӣ, 1915-1945 иқтибос ва ҷустуҷӯи матн
• Кларк, Мартин. 1996 Италияи муосир: 1871-1995 . (нашри 2. Лонгман)
• Coppa, Frank J. (1970). «Либерализми иқтисодӣ ва ахлоқӣ дар муноқиша: Либерализми фавқулоддаи Ҷованни Ҷолитти», Маҷаллаи таърихи муосир (1970) 42 № 2 саҳ. 191—215 JSTOR 1905941
• Coppa, Frank J. (1971) Банақшагирӣ, протексионизм ва сиёсат дар Италияи либералӣ: иқтисод ва сиёсат дар нашри онлайни(пайванди дастнорас) асри Giolittian
• Дэвис, Ҷон А., ред. 2000, Италия дар асри нуздаҳум: 1796-1900 Матбааи Донишгоҳи Оксфорд. нашри онлайн Бойгонӣ шудааст 29 июни 2011  сол.
• де Гразия, Виктория. 1981 Маданияти ризоият: Ташкилотхои оммавии истирохат дар Италияи фашистй.
• де Гразия, Виктория. 1993 Чӣ тавр фашизм занонро ҳукмронӣ мекард: Италия, 1922-1945 иқтибос ва ҷустуҷӯи матн
• Де Гранд, Александр Ҷ. (2001). Дӯзандаи камбағал: Ҷованни Ҷолитти ва Италияи либералӣ аз мушкилоти сиёсати оммавӣ то болоравии фашизм, 1882-1922, Гринвуд. нашри онлайн Бойгонӣ шудааст 5 феврали 2008  сол. ; иқтибос ва ҷустуҷӯи матн
• Дугган, Кристофер (2008). Қувваи тақдир: Таърихи Италия аз соли 1796, Ҳотон Миффлин Харкорт, ҷустуҷӯи матн
• Гетил, Эмилио. 2003 Мубориза барои муосир: миллатгароӣ, футуризм ва фашизм. Вестпорт, CT: Прагер.
• Гилмур, Дэвид. 2011 Ҷустуҷӯи Италия: Таърихи сарзамин, минтақаҳои он ва мардуми онҳо иқтибос ва ҷустуҷӯи матн
• Хьюз, Роберт. 2011 Рим: Таърихи фарҳангӣ, визуалӣ ва шахсӣ

Пайвандҳо

• Китоби далелҳои таърихи меҳвар - Италия
• Изҳороти ҷангии Муссолини - Эъломияи ҷанг алайҳи ИМА, 11 декабри соли 1941
• Эъломияи чанг ба Франция ва Англия, 10 июни соли 1940