Ҷумҳурии Мардумии Чин

(Тағйири масир аз Чин)

Ҷумҳурии Мардумии Чин (ҶХЧ) (Ҷумҳурии Халқии Хитой (Чин); чинии сунатӣ: 中華人民共和國, сода: 中华人民共和国, пинйин: Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó), бештар маъруф ба Чин (Хитой; чинии сунатӣ: 中國, сода: 中国, пинйин: Zhōngguó)[1], — давлат дар Осиёи Шарқӣ. Калонтарин кишвари сернуфуз дар ҷаҳон (беш аз 1,38 млрд[2], аксарияти аҳолӣ — қавман чиниҳо, худномгузорӣ — ҳон); аз нуқтаи назари масоҳат дар ҷаҳон, мақоми савумминро пас аз Русия ва Канада дорад.

Ҷумҳурии Халқии Чин
чинӣ: 中华人民共和国
Парчам Нишон
Шиор: «Суруди миллӣ»
Суруди миллӣ: «[[Суруди миллии Ҷумҳурии Халқии Чин|Марши хоҳишмандон

]]»

Рӯзи истиқлолият
Забони расмӣ Забони чинӣ
Пойтахт Пекин
Шаҳри калонтарин Шанхай
Идораи давлат Сотсиализм
Раиси Ҷумҳур Сӣ Ҷинпинг
Масоҳат
  • Ҳамагӣ
  • Фоизи об.
4-ум ҷой дар ҷaҳон
9,596,961 км²
0.28 %
Аҳолӣ
  • Ҳамагӣ (2013)
  • Зичӣ
1-ум ҷой дар ҷaҳон
1,357,380,000
135 нафар/км²
ММД
  • Ҳамагӣ (2013)
  • Ба сари аҳолӣ
2-ум ҷой дар ҷaҳон
16.149 трлн. $
11,868 $
Пули миллӣ Юан (CNY, код 156)[1]
Интернет-Домен .cn
Коди телефон +86
Соат UTC +8
Имрӯз қисми {{{Имрӯз}}}

Ҷумҳурии Халқии Чин бо 14 кишвар ҳамсарҳад аст: Афғонистон, Бутан, Мянма (Бирма), Ҳиндустон, Қазоқистон, Қирғизистон, Лаос, Муғулистон, Непал, ҶХДК, Покистон, Русия, Тоҷикистон, Вйетнам ва бо Ҷопон сарҳади оби дорад.

Таърих

вироиш
 
Намунаҳое аз ҳудудҳое, ки аз тарафи сулолаҳои гуногун дар Чин дар тӯли таърихи худ ҷой доштанд.
 
Намунаҳое аз ҳудудҳое, ки аз тарафи сулолаҳои гуногун ва давлатҳо дар таърихи Чин ҷойгиранд
 
Артиши терракотӣ, Сиан вилояти Шаанси

Тамаддуни Чин — яке аз қадимтарин дар ҷаҳон мебошад. Аз рӯи тасдиқи олимони чинӣ, тамаддуни чинӣ зиёда аз панҷ ҳазор солро ташкил медиҳад, аз ҷумла дастхатҳои нодири таърихӣ воқеаҳои 3500 сол муқаддам рӯй додаро инъикос кардаанд. Мавҷудияти сохтори маъмурии идоракунии давлатӣ, ки сулолаҳои гуногун онро бозсозӣ намудаанд ва азхуд намудани киштзорҳои бузурги назди соҳилҳои дарёҳои Хуанхэ ва Янтсзы, афзалиятнокии хоҷагидории давлатҳои чиниро нисбат ба қабилаҳои кӯчии ваҳшӣ ва кӯҳистонӣ, тақозо мекард.

Тамаддуни чиниро инчунин, таълимоти динии Конфусий, ки ҳамчун идеолужии давлатӣ қабул гардид (асри I пеш аз мелод) ва ҷори гардидани навъи хат пурқувват намудааст.[3]

Борои дарк намудани таърихи қадиму муосири Чин, дар асоси таърихнигории Хан, чунин даврабандӣ қабул шудааст:

  • Чин пеш аз имперотурӣ (Ся, Шан, Чжоу - то соли 221 п. м.).
  • Имперотурии Чин (Син)
  • Чини нав (аз соли 1911 – давраи муосир)[3]

Даврабандӣ

вироиш
Харита Сол Давра
  8500 сол п.м. - 2070 сол п.м. Давраи қадимтарини Чин
  2070 сол п.м. - 1600 сол п.м. Сулолаи Ся
  1600 сол п.м. - 1046 сол п.м. Сулолаи Шан
  1046 сол п.м. — Соли 256 п.м. Сулолаи Чжоу
  1046 сол п.м. — Соли 771 п.м. Чжоуи Ғарбӣ
  Соли 770 п.м. — Соли 255 п.м. Чжоуи Шарқӣ
  Соли 771 п.м. — Соли 476 п.м. Баҳор ва Тирамоҳ
  Соли 403 п.м. — Соли 256 п.м. Шоҳигариҳои ҷангзада
  Соли 221 п.м. — Соли 206 п.м. Сулолаи Син
  Соли 209 п.м. — Соли 202 п.м. Сулолаи Чу
  Соли 206 п.м.  Сулолаи Хан
  Соли 206 п.м. — Соли 9 Хани Ғарбӣ
  Соли 9 — Соли 23 Сулолаи Син
  Соли 25 — Соли 220 Хани Шарқӣ
  Соли 220 — Соли 280 Давраи се подшоҳӣ
  Соли 200 — Соли 266 Вэй
  Соли 221 — Соли 263 Шу
  Соли 222 — Соли 280 У
  Соли 265 — Соли 420 Сулолаи Син
  Соли 265 — Соли 316 Сини Ғарбӣ
  Соли 317 — Соли 420 Сини Шарқӣ
  Соли 305 — Соли 439 Шонздаҳ кишвари ваҳшӣ
  Соли 420 — Соли 589 Сулолаҳои Ҷанубӣ ва Шимолӣ
  Соли 581 — Соли 618 Сулолаи Суй
  Соли 618 — Соли 907 Сулолаи Тан
  Соли 690 — Соли 705 Сулолаи Чжоуи дуюм
  Соли 907 — Соли 960 5 сулола ва 10 подшоҳӣ
  Соли 907 — Соли 1125 Ляо
  Соли 960 — Соли 1279 Сулолаи Сун
  Соли 960 — Соли 1127 Суни Шимолӣ
  Соли 1127 — Соли 1279 Суни Ҷанубӣ
  Соли 1115 — Соли 1234 Сулоли Син
  Соли 1038 — Соли 1227 Си Ся
  Соли 1271 — Соли 1368 Сулолаи Юан
  Соли 1368 — Соли 1644 Сулолаи Мин
  Соли 1644 — Соли 1912 Сулолаи Син
  Соли 1912 — Соли 1949 Ҷумҳурии Чин
  Соли 1915 — Соли 1916 Имперотурии Чин
  Соли 1912 — Соли 1928 Ҳукумадории Бэйян
  Соли 1928 — Соли 1949 Ҳукуматдории миллатпарстон
  Соли 1949 — давраи муосир Ҷумҳурии Халқии Чин
  Соли 1949 — давраи муосир Ҷумҳурии Чин

[3]

Бахшбандии кишварӣ

вироиш
Мақолаи асосӣ: Вилоят (Чин)
 
Вилояҳои Чин

Вилоятҳо (чинии сода: , пинйин: shěng дар Чин - воҳидҳои маъмурию ҳудудии сатҳи болоӣ, дар якҷоягӣ бо минтақаҳои мухтори ноҳиявӣ ва шаҳрҳои тобеи марказ.) Расман воҳидҳои сатҳи вилоятӣ ҳамчунин минтақаҳои маъмурии махсуси Гонконг ва Макао,баррасӣ мешаванд, ҳарчанд ки онҳо мухторияти бештар доранд.

Дар айни замон, ба ҳайати Ҷумҳурии Халқии Чин 33 субъектҳои сатҳи олӣ, аз ҷумла 22 вилоят дохил аст. Расман вилояти 23-ум то ҳол Тайван ҳисобида мешавад.

Феҳристи воҳидҳои маъмурӣ дар Ҷумҳурии Халқии Чин

вироиш
Минтақа (en.) (инг.) чинӣ марказ (en.)(инг.) Аҳолӣ
Вилоятҳо
Анҳуй Anhui 安徽省 Хефей Hefei 59,860,000
Фуҷиан Fujian 福建省 Фучжоу Fuzhou 34,710,000
Гансу Gansu 贵州省 Ланчжоу Lazhou 25,620,000
Гуандун Guangdong 贵州 省 Гуанчжоу Guangzhou 35,250,000
Гуйчжоу Guizhou 广东 省 Гуйан Guiyang 86 420 000
Лиаонин Liaoning 辽宁 省 Шенуан Shenyang 42 380 000
Сичуан Sichuan 四川省 Ченду Chengdu 83,290,000
Хайнан Hainan 海南 省 Хайкоу Haikou 7 870 000
Ҳебей Hebei 河北省 Шитсзячжуан Shijiazhuang 67,440,000
Хэйлунҷиан Heilongjiang 黑龙江 省 Харбин Harbin 36,890,000
Ҳенан Henan 河南省 Ҷенчжоу Zhengzhou 92 560 000
Ҳубей Hubei 湖北省 Уҳан Wuhan 60 280 000
Ҳунан Hunan 湖南省 Чанша Changsha 64,400,000
Ҷиангсу Jiangsu 江苏 省 Нанҷин Nanjing 74 380 000
Ҷиангсӣ Jiangxi 江西省 Нанчан Nanchang 41,400,000
Ҷилин Jilin 吉林省 Чангчун Changchun 27 280 000
Қингҳай Qinghai 青海省 Синин Xining 5 180 000
Чжеҷиан Zhejiang 浙江省 Ҳанчжоу Hangzhou 46,770,000
Шанси Shanxi 山西省 Тайуан Taiyuan 36,050,000
Шандун Shandong 山东 省 Ҷинан Jinan 90 790 000
Шаанси Shaanxi 陕西 省 Сиан Xi’an 32,970,000
Йуннан Yunnan 云南省 Кунмин Kunming 42,880,000
Вилоят зери назорати Ҷумҳурии Чин (мақоми сиёсӣ номуайан)
Тайван Táiwān 台灣 Тайбэй Táiběi 臺北
Минтақаҳои мухтори ноҳиявӣ
Гуансӣ Guangxi Zhuang 广西壮族自治区 Наннин Nanning 48,890,000
Муғулистони дохилӣ Inner Mongolia 内蒙古自治区 Хоҳхот Hohhot 23,840,000
Нинсиа Ningxia 宁夏回族自治区 Йинчуан Yinchuan 5,880,000
Синзян - Уйғур Xinjiang 新疆维吾尔自治区 Урумчи Urumqi 19,630,000
Тибет Tibet 西藏自治区 Лҳаса Lhasa 2 740 000
Шаҳрҳои тобеи марказ
Пекин Beijing 北京市 Чунқин Chongqing 15 810 000
Шанхай Shanghai 重庆 市 Тианҷин Tianjin 31,442,300
Минтақаҳои махсуси маъмурӣ
Ҳонгконг (Хиангган) Hong Kong (Xianggang) 香港特别行政区 6,864 346 [4]
Макао (Аомин) Macau (Àomén) 特别 行政区 541,200 [5]
Вилояте, ки зери назорати Ҷумҳурии Чин аст
Тайван Taiwan 台湾 省 23,069,345 [6]

Бори аввал дар Чин, вилоят ҳамчун воҳиди маъмурӣ-ҳудудӣ, дар замони ҳукуматдории Имперотурии Юан таъсис дода шуда буд. Дар он замон (асри XIII-XIV) дар Имперотурии Юан тақрибан 10 вилоят мавҷуд буд. Ҳокимияти имперотуриро дар ҳар як вилоят ҳокимон (ҳоким — сунфу) ва ҳокимони низомӣ (инс, тиду) намояндагӣ мекарданд.[7]

Шаҳрҳои бузургтарин

вироиш

Ҷуғрофия ва иқлим

вироиш

Сохтори маъмурӣ ва сиёсӣ

вироиш

Аҳолӣ

вироиш

Ҳайати миллӣ

вироиш

Фарҳанг

вироиш

Маориф

вироиш

Алоқа

вироиш

Нақлиёт

вироиш

Тандурустӣ

вироиш

Варзиш

вироиш

Иқтисодиёт

вироиш

Пайвандҳо

вироиш
 
Викианбор маводҳои вобаста ба мавзӯи


 
Созмони ҳамкории Шанхай
 
Қазоқистон  | Қирғизистон  | ҶХЧ  | Русия  | Тоҷикистон  | Ӯзбекистон
Кишварҳо-мушоҳидачиён: Ҳиндустон | Эрон | Муғулистон | Покистон