Ҷумҳурии Афғонистон (1973—1978)
Ҷумҳурии Афғонистон, ҳамчунон Ҷумҳурии Довуд (пушту د افغانستان جمهوریت, дарӣ جمهوری افغانستان) — нахустин ҷумҳурӣ дар Афғонистон мебошад, ки пас аз табаддулоти давлатӣ ва барҳам додани монархия дар соли 1973 эълон шудааст.
| Ҷумҳурии Афғонистон (1973—1978) | |||||||
| |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Гимн | |||||||
.svg)
| |||||||
| Пойтахт | Кобул | ||||||
| Забон(ҳо) | пашту ва дарӣ | ||||||
| Воҳиди пул | Афғонӣ | ||||||
| Майдон |
| ||||||
| Шакли ҳукмронӣ | single-party system[d] ва ҷумҳурии президентӣ | ||||||
.svg)
Таърих вироиш
Табаддулот вироиш
Соли 1973, вақте ки шоҳ Муҳаммад Зоҳиршоҳ ба Италия ташриф меовард, ҷияни ӯ ва сарвазири собиқ Муҳаммад Довуд табаддулоти давлатӣ ташкил карда, дар ин кишвар ҳукумати ҷумҳуриявӣ таъсис дод. Қаблан Довуд сарвазир буд, аммо маҷбур шуд, ки дар соли 1963 аз ҳукумати Зоҳиршоҳ истеъфо диҳад. Подшоҳ тасмим гирифт, ки барои пешгирӣ аз ҷанги шаҳрвандӣ аз тахт даст кашад.
Ислоҳоти аввал вироиш
Худи ҳамон сол сарвазири собиқи Афғонистон Муҳаммад Ҳошим Майвандвол барои суиқасд алайҳи президент Довуд боздошт шуд. Гарчанде ки бовар меравад, ки вай то зиндон то ба охир расидани мурофиа дар зиндон худкушӣ кардааст, аммо аксарият чунин мешуморанд, ки ӯро одамони Довуд азоб дода куштанд. Ҳукумати нави ҷумҳуриявӣ таъсис дода шуд.
Табаддулоти модернистии "шоҳзодаи сурх"-и М.Довуд, такя ба ибтидои ӯ ба коммунистии чапгаро (яъне атеистон) боиси муттаҳидшавии нерӯҳои муҳофизакори исломгаро дар Афғонистон (Б. Раббонӣ, Г. Ҳикматёр, Сайид Мир Аҳмадшоҳ ва ғайра) гардид, ки аллакай дар соли 1975 алайҳи ҳукмронии нав ҷиҳод эълон карданд. Ҳама бетартибиҳо алайҳи режими нав аз ҷониби нерӯҳои ҳукуматӣ дар давоми солҳои 1975-1976 саркӯб карда шуданд. Бояд гуфт, ки дар солҳои зикршуда фаъолияти сиёсии оппозисиюни ростгарои зиддидовудӣ на танҳо табаддулоти давлатӣ зиди Ҷумҳурии навтаъсис буд. Пас аз соли 1973, онҳо инчунин алайҳи нерӯҳои чап яроқ ба даст гирифтанд, ки ин чапгароҳо аз бисёр ҷиҳат кормандони маъмурияти режими Довудро, ки ба арзишҳои анъанавии исломӣ бепарво буд, маъқул медонистанд, ва барои онҳо терроризм ва зӯроварӣ аз ҳама усулҳои афзали мубориза буд.
Пас аз ба қудрат расидан, Муҳаммад Довуд ҳизби сиёсии худро бо номи Ҳизби Миллии Инқилобӣ таъсис дод. Ин ҳизб ягона ҳизби сиёсии кишвар шуд. Лоя Ҷирга моҳи январи соли 1977 конститутсияи нав ва таъсиси ҷумҳурии президентиро тасдиқ кард. Режими эҷодкардаи Муҳаммад Довуд хусусияти воҳиди авторитарӣ дошт – фавран пас аз табодул парламент ва Суди Олӣ пароканда карда шуданд ва фаъолияти ҳизбҳои сиёсии оппозисиюн манъ карда шуд. Идеологияи расмии режими Довуд "назарияи маъмул ва миллии инқилоб" буд.
Президентии М. Довуд вироиш
Дар давраи раёсати Довуд, муносибатҳо бо кишварҳои сотсиалистӣ, алахусус бо Иттиҳоди Шӯравӣ, якбора бад шуд, аммо ҳамзамон ӯ тавонист муносибатҳоро бо кишварҳои муҳофизакори исломӣ, алахусус бо Покистон ва Эрони Шоҳӣ ба тартиб орад. Иттиҳоди Шӯравӣ дар президенти нав тағйири самтро ба сӯи кишварҳои Ғарб, кӯшиши дур шудан аз СССР медид.
Дар соли 1976 Довуд нақшаи ҳафтсолаи рушди иқтисодро таҳия кард. Вай мушовирони ҳарбӣ ва иқтисодии Шӯравиро хориҷ мекунад, ба таҷҳизонидани артиш шурӯъ мекунад ва бо рушди иқтисод сарукор дорад. Довуд инчунин аз кишварҳои саршор аз нафти Ховари Миёна, аз қабили Арабистони Саудӣ, Ироқ ва Кувайт кумаки молӣ хостааст. Муҳаммад Довуд ҳамчун як ислоҳотгаре шинохта шуда буд, ки кӯшиши таҷдиди Афғонистонро мекунад.
Аммо Довуд аз нақшаи ислоҳот, ки дар соли 1976 пешбинӣ карда буд, чизе ба даст наовард. Дар иқтисоди Афғонистон ҳеч гуна пешрафти воқеӣ ба амал наомадааст ва сифати зиндагӣ дар Афғонистон беҳтар нашудааст. Довуд аксар вақт барои диктатураи якҳизбие, ки ӯ таъсис додааст, ки он ба тариқи қонунгузорӣ дар Конститутсияи соли 1977 сабт шудааст, интиқод мегирифт. То ин вақт, ду фраксияи ҳизби оппозисиюни ҲХДА – Халқ ва Парчам шартномаи нозуки ҳамкорӣ бастанд. Ин дафъа аъзои Ҳизби коммунист нақшаи табаддулоти ҳарбиро бар зидди ҳукумати Довуд ба нақша гирифтанд. Мувофиқи суханони Президенти дуюми Ҷумҳурии Демократии Афғонистон Ҳафизуллоҳ Амин, ҲХДА пинҳонӣ аз СССР ва КПСС ба таҳияи нақшаи сӯиқасд ҳанӯз соли 1976, ду сол пеш аз инқилоби Савр оғоз карда буд. Ҳангоми табаддулоти ҷонибдори коммунистӣ бо роҳбарии Нур Муҳаммад Таракӣ ва Ҳафизуллоҳ Амин, ки ба мисли сардори контрразведкаи берунии КГБ Олег Калугин дар Донишгоҳи Колумбия таҳсил мекарданд, ҳукумати Муҳаммад Довуд сарнагун шуд ва ӯ ва оилааш кушта шуданд. Маскав аз хабари ба сари қудрат омадани коммунистҳо қаноатманд набуд, зеро Довуд барои СССР иттифоқчии боэътимод буд, ки ҳамроҳ бо ӯ марзи ҷанубӣ нисбатан ором буд.[1]
Инқилоби апрелӣ (Саврӣ) вироиш
27 апрели 1978 дар кишвар табаддулоти ҳарбӣ оғоз ёфт. Сарбозони пойгоҳи низомӣ дар фурудгоҳи байналмилалии Кобул ба сӯи маркази шаҳр ҳаракат кардан гирифтанд. Онҳо тавонистанд, ки ҳокимиятро дар пойтахт ба даст оранд. Рӯзи дигар Довуд ва аксар аъзои оилааш дар қасри президент дар Кобул ба қатл расида шуданд.
Дар натиҷаи табаддулот котиби генералии ҲХДА Нурмуҳаммад Таракӣ ба сари қудрат меояд, ки раиси Шӯрои инқилобӣ ва сарвазири Ҷумҳурии Демократии Афғонистон шуд, ки онро коммунистон эҷод кардаанд. Пас аз табаддулоти ҳарбӣ Таракӣ вазифаи президенти Афғонистонро ба уҳда гирифт. Ҳафизуллоҳ Амин ба ҳайси муовини сарвазири Афғонистон ба кор шурӯъ кард.