Википедиа

Аҳолии Ӯзбекистон

Аҳолии Ӯзбекистон (ӯзбекӣ: Oʻzbekiston aholisi) тибқи Кумитаи омори ҶӮ барои 7 сентябри 2021 35 000 082 нафарро ташкил медиҳад[1]. Мувофиқи маълумоти китоби CIA аз рӯи кишварҳои ҷаҳон — 30.565.411 нафар (1 июли соли 2020) [2]. Тафовути ҷиддии ҳисобҳо дар он аст, ки дар тӯли тамоми мавҷудияти Ӯзбекистони соҳибистиқлол дар он барӯйхатгирии аҳолӣ гузаронида нашудааст ва аввалин барӯйхатгирии аҳолӣ дар таърихи Ӯзбекистони соҳибистиқлол то соли 2023 ба нақша гирифта шудааст [3].

Пирамарди узбек дар либоси миллӣ
Пирамидаи синну сол ва ҷинси аҳолии Ӯзбекистон барои соли 2020

Таркиби этникӣ ва забонҳо вироиш

Ӯзбекистон ҷумҳурии сермиллат аст. Аксарияти аҳолиро узбекҳо ташкил медиҳанд (82% дар соли 2013 [4]), ки ҳиссаи онҳо дар шумораи умумии аҳолӣ мунтазам меафзояд. Ҷойи дуюмро тоҷикон ишғол мекунанд (4,8% дар соли 2013 [4]), дигар халқҳои Осиёи Марказӣ низ зиндагӣ мекунанд: қазоқҳо, қарақалпоқҳо, қирғизҳо, инчунин туркманҳо ва ғайра.

 
Тоҷикон дар Ӯзбекистон

Русҳо (2,6% — бузургтарин ҷамъият дар Осиёи Марказӣ[4]) ва дигар халқҳои славянӣ яке аз бузургтарин ақаллиятҳои этникӣ боқӣ мемонанд. Забони расмӣ — ӯзбекӣ; бо ин забон тақрибан 90% аҳолӣ сӯхбат мекунанд. Забони русӣ дар шаҳрҳо васеъ паҳн мешавад; онро зиёда аз 5%-и аҳолӣ истифода мебаранд.[5]

То соли 2000 калонтарин ақаллиятҳои миллии кишвар инҳо буданд: русҳо (1 миллиону 199 ҳазор нафар), тоҷикон (1 миллиону 166 ҳазор нафар), қазоқҳо (990 ҳазор нафар), қарақалпоқҳо (504 ҳазор нафар), тоторҳо (324 ҳазор нафар), қирғизҳо (422 ҳазор), кореягиҳо (164 ҳазор), туркманҳо (152 ҳазор), украинҳо (105 ҳазор), арманҳо (42 ҳазор), озарбойҷонҳо (36 ҳазор), форсҳо (қариб 30 ҳазор), уйғурҳо (20 ҳазор), белорусҳо (20 ҳазор), тоторҳои Қрим (10 ҳазор, тахминан — то 90 ҳазор; соли 1989 - 189 ҳазор, вале пас аз пошхӯрии СССР аксари онҳо ба Қрим баргаштанд), яҳудиён (тақрибан 10 - 20 ҳазор, дар соли 1989 - 66 ҳазор), яҳудиёни Осиёи Марказӣ (Бухороӣ) (9,7 ҳазор дар 2000 ва 28 ҳазор дар 1989.), туркҳо (тақрибан 10 ҳазор, соли 1989 - 106 ҳазор, вале пас аз пошхӯрии СССР аксарияти онҳо - туркҳои месхетии бадарғашуда — мамлакатро тарк карданд), олмониҳо (7,9 ҳазор, соли 1989 — 39,8 хазор), юнониҳо (камтар аз 10 ҳазор, соли 1989 — 10 ҳазор), арабҳо (бештар аз 13 ҳазор дар соли 1989) ва дигарон [5].

Таркиби этникии Ӯзбекистон (тақрибан дар марзҳои ҳозира)
Халқ барӯйхатгирии 1926 % барӯйхатгирии 1959 % барӯйхатгирии 1989 % баҳо

2000[5] 		% баҳои

расмӣ

2013 		%
дар умум 4745114 100,00 % 8105704 100,00 % 19810077 100,00 % 24430192 100,00 % 29994600 100,0 %
Ӯзбекҳо 3383812 71,31 % 5038273 62,16 % 14142475 71,39 % 18959577 77,61 % 24858159 82,9 %
Тоҷикон 348841 7,35 % 311375 3,84 % 933560 4,71 % 1166713 4,78 % 1449974 4,8 %
Қазоқҳо 191126 4,03 % 335267 4,14 % 808227 4,08 % 990022 4,05 %
Русҳо 245807 5,18 % 1090728 13,46 % 1653478 8,35 % 1199015 4,91 % 809530 2,7 %
Қарақалпоқҳо 142688 3,01 % 168274 2,08 % 411878 2,08 % 504301 2,06 %
Қирғизҳо 90790 1,68 % 92725 1,14 % 174907 0,88 % 231864 0,95 % 422000 1,4 %
Тоторҳо 28335 0,60 % 397981 4,91 % 467829 2,36 % 324080 1,33 % 211119 0,7 %
Кореягиҳо 30 0,00 % 138453 1,71 % 183140 0,92 % 163787 0,67 % 184699 0,6 %
Туркманҳо 31492 0,66 % 54804 0,68 % 121578 0,61 % 152137 0,62 %
Укроинҳо 25335 0,53 % 87927 1,08 % 153197 0,77 % 104720 0,43 %
Арманҳо 14862 0,31 % 27370 0,34 % 50537 0,26 % 42359 0,17 %
Озарбойҷонҳо 20764 0,44 % 40511 0,50 % 44410 0,22 % 35848 0,15 %
Форсҳо 10586 0,22 % 8883 0,11 % 24779 0,13 %
Белорусҳо 3489 0,07 % 9520 0,12 % 29427 0,15 % 20397 0,08 %
Ӯйғӯрҳо 31941 0,67 % 19377 0,24 % 35762 0,18 % 19526 0,08 %
Қримтоторҳо 46829 0,58 % 188772 0,95 % 10046 0,04 %
Юнониҳо 347 0,01 % 20047 0,25 % 10453 0,05 % 10000 0,04 %
Яҳудиёни бухорӣ 18095 0,38 % 21335 0,26 % 28369 0,14 % 9653 0,04 %
Олмониҳо 4594 0,10 % 17958 0,22 % 39809 0,20 % 7838 0,03 %
Лӯлиҳо 3524 0,07 % 7860 0,10 % 16397 0,08 % 5000 0,02 %
Молдовагиҳо 180 0,00 % 1435 0,02 % 5955 0,03 % 4404 0,02 %
Бошқирдиҳо 624 0,01 % 13500 0,17 % 34771 0,18 % 3707 0,02 %
Гурҷиҳо 672 0,01 % 2474 0,03 % 4704 0,02 % 1130 0,00 %
Туркҳо 113 0,00 % 21269 0,26 % 106302 0,54 %
Яҳудиён 19449 0,41 % 73009 0,90 % 66320 0,33 %
Мордва 1634 0,03 % 14602 0,18 % 11914 0,06 %
Чувашҳо 303 0,01 % 5226 0,06 % 10074 0,05 %
Осетинҳо 85 0,00 % 8755 0,11 % 5823 0,03 %
ялезгинҳо 716 0,01 % 3071 0,02 %
Полякҳо 3366 0,07 % 2941 0,04 % 3007 0,02 %
Мариҳо 507 0,01 % 2964 0,01 %
Лакҳо 1072 0,01 % 2807 0,01 %
Арабҳо 25206 0,53 % 5407 0,07 % 2805 0,01 %
Удмуртҳо 748 0,01 % 2466 0,01 %
Булғорҳо 321 0,01 % 2072 0,03 % 2166 0,01 %
Дарғинҳо 261 0,00 % 2030 0,01 %
Курдҳо 667 0,01 % 1354 0,02 % 1839 0,01 %
Паштунҳо 632 0,01 % 451 0,01 % 1655 0,01 %
дигарон 106584 2,25 % 14408 0,18 % 20420 0,10 % 464068 1,90 %

Таркиби динӣ вироиш

Тибқи Конститутсия, Ӯзбекистон давлати дунявист. Тақрибан 95% аҳолӣ ба дини ислом (узбекҳо ва дигар халқҳои Осиёи Марказӣ) эътиқод доранд, 3% православҳо ва дигар масеҳиён мебошанд.

Шаҳрҳо вироиш

Дар Ӯзбекистон дар соли 2019 16 939 600 сокинони шаҳр зиндагӣ мекунанд [6]. Ҳангоми арзёбии ин таносубҳо бояд дар назар дошт, ки дар соли 2009 дар ҷумҳурӣ якбора 966 маҳаллаи аҳолинишин, ки дар онҳо зиёда аз 4,0 миллион нафар аҳолӣ зиндагӣ мекарданд, ба категорияи шаҳракҳо гузаронида шуданд, ки дар натиҷа нишондиҳандаи умумии урбанизатсия фавран аз 35,8% ба 51, 7% баланд шуд [7]. То соли 2013 андаке паст шудани суръати урбанизатсия асосан ба он вобаста аст, ки то соли 2011 17 шаҳраки нав ба мақоми деҳот баргардонида шуданд [8]. То 1 январи соли 2013 дар ҷумҳурӣ 1204 маҳалли аҳолинишини шаҳрӣ мавчуд аст, вале зиёда аз 80%-и онҳо (967 пункти аҳолинишин) хурд (то 10,0 хазор нафар) мебошанд [9]. То 1 январи соли 2013 ҳамагӣ 17 шаҳри дорои шумораи зиёди аҳолӣ (зиёда аз 100,1 ҳазор нафар) ва зиёда аз 500 ҳазортанҳо Тошканд сокинон дошт [9].

Калонтарин шаҳри Ӯзбекистон шаҳри Тошканд, пойтахти кишвар буда, аҳолиаш 2 538 400 нафар (ба ҳолати 1 июли соли 2019) аст [6]. Тақрибан нисфи аҳолии руси Ӯзбекистон дар Тошканд зиндагӣ мекунанд, ки тақрибан 200 ҳазор нафарро ташкил медиҳад Дар соли 1966 шаҳр ба заминларзаи харобиовар дучор шуд, аммо зуд барқарор карда шуд.

Дувумин шаҳри сераҳолӣ дар кишвар Намангон (591,8 ҳазор [10] ), дар водии Фарғона ҷойгир буда, дар он як қатор дигар шаҳрҳои калон низ ҷойгиранд: Андиҷон (425,5 ҳазор [11] ), Фарғона (264,9 ҳазор [12] ), Қӯқанд (233.4 ҳазор [12] ), Марғилон (215.4 ҳазор [12] ). Самарқанд (519,7 ҳазор [13] ) — пойтахти ҶШС Узбекистон то соли 1930 дар кишвар сеюмин шаҳри калонтарин мебошад. Бухоро (273,5 ҳазор [14]) - шаҳри қадима, ки дар муддати тӯлонӣ бузургтарин маркази фарҳангӣ ва сиёсии Осиёи Марказӣ, ва Нукус (309,3 ҳазор[15]) пойтахти Ҷумҳурии Қарақалпоқистон аст.

Шумора вироиш

Ҳамаи аҳолб Таваллуд Фавтҳо Афзоиши табиӣ Таваллуд (сари 1000 нафар) Фавт (сари 1000 нафар) Афзоиши табиӣ (сари 1000 нафар) КУТ
1950 6,314,000 192,188 54,612 137,576 30.4 8.6 21.8
1951 6,511,000 207,302 49,275 158,027 31.8 7.6 24.3
1952 6,704,000 223,452 55,068 168,384 33.3 8.2 25.1
1953 6,909,000 219,832 60,855 158,977 31.8 8.8 23.0
1954 7,085,000 237,470 58,345 179,125 33.5 8.2 25.3
1955 7,256,000 248,545 59,370 189,175 34.3 8.2 26.1
1956 7,466,000 267,187 46,210 220,977 35.8 6.2 29.6
1957 7,720,000 276,668 47,568 229,100 35.8 6.2 29.7
1958 7,979,000 300,646 48,433 252,213 37.7 6.1 31.6
1959 8,252,000 305,082 50,254 254,828 37.0 6.1 30.9
1960 8,558,000 340,618 51,758 288,860 39.8 6.0 33.8
1961 8,895,000 339,952 53,591 286,361 38.2 6.0 32.2
1962 9,237,000 341,352 56,178 285,174 37.0 6.1 30.9
1963 9,574,000 342,659 54,502 288,157 35.8 5.7 30.1
1964 9,905,000 346,847 53,315 293,532 35.0 5.4 29.6
1965 10,233,000 355,135 60,056 295,079 34.7 5.9 28.8
1966 10,557,000 360,336 60,115 300,221 34.1 5.7 28.4
1967 10,886,000 359,623 64,627 294,996 33.0 5.9 27.1
1968 11,259,000 385,687 64,762 320,925 34.3 5.8 28.5
1969 11,625,000 380,729 69,147 311,582 32.8 6.0 26.8
1970 11,973,000 401,613 66,189 335,424 33.6 5.5 28.1
1971 12,354,000 425,646 67,162 358,484 34.4 5.4 29.0
1972 12,756,000 421,458 77,942 343,516 33.0 6.1 26.9
1973 13,155,000 441,237 83,170 358,067 33.5 6.3 27.2
1974 13,569,000 462,062 86,864 375,198 34.1 6.4 27.7
1975 13,981,000 478,604 100,213 378,391 34.2 7.2 27.0
1976 14,389,000 503,514 101,544 401,970 35.0 7.1 27.9
1977 14,786,000 493,329 104,297 389,032 33.4 7.1 26.3
1978 15,184,000 514,030 105,204 408,826 33.9 6.9 27.0
1979 15,578,000 535,928 109,459 426,469 34.4 7.0 27.4
1980 15,952,000 540,047 118,886 421,161 33.9 7.5 26.4
1981 16,376,000 572,197 117,793 454,404 34.9 7.2 27.7
1982 16,813,000 589,283 124,137 465,146 35.0 7.4 27.7
1983 17,261,000 609,400 128,779 480,621 35.3 7.5 27.8
1984 17,716,000 641,398 132,042 509,356 36.2 7.5 28.8
1985 18,174,000 679,057 131,686 547,371 37.4 7.2 30.1
1986 18,634,000 708,658 132,213 576,445 38.0 7.1 30.9
1987 19,095,000 714,454 133,781 580,673 37.4 7.0 30.4
1988 19,561,000 694,144 134,688 559,456 35.5 6.9 28.6
1989 20,108,000 668,807 126,862 541,945 33.3 6.3 27.0
1990 20,465,000 691,636 124,553 567,083 33.8 6.1 27.7 4.20
1991 20,857,000 723,420 130,294 593,126 34.7 6.2 28.4
1992 21,354,000 680,459 140,092 540,367 31.9 6.6 25.3
1993 21,847,000 692,324 145,294 547,030 31.7 6.7 25.0
1994 22,277,000 657,725 148,423 509,302 29.5 6.7 22.9
1995 22,684,000 677,999 145,439 532,560 29.9 6.4 23.5 3.60
1996 23,128,000 634,842 144,829 490,013 27.4 6.3 21.2
1997 23,560,000 602,694 137,331 465,363 25.6 5.8 19.8
1998 23,954,000 553,745 140,526 413,219 23.1 5.9 17.3
1999 24,312,000 544,788 130,529 414,259 22.4 5.4 17.0
2000 24,650,000 527,580 135,598 391,982 21.4 5.5 15.9 2.59
2001 24,965,000 512,950 132,542 380,408 20.5 5.3 15.2
2002 25,272,000 532,511 137,028 395,483 21.1 5.4 15.6
2003 25,568,000 508,457 135,933 372,524 19.9 5.3 14.6
2004 25,864,000 540,381 130,357 410,024 20.9 5.0 15.9
2005 26,167,000 533,530 140,585 392,945 20.4 5.4 15.0 2.36
2006 26,488,000 555,946 139,622 416,324 21.0 5.3 15.7
2007 26,868,000 608,917 137,430 471,487 22.7 5.1 17.5
2008 27,303,000 646,096 138,792 507,304 23.7 5.1 18.6
2009 27,767,000 649,727 130,659 519,068 23.4 4.7 18.7
2010 28,562,000 634,810 138,411 496,399 22.2 4.8 17.4 2.34
2011 29,339,000 626,881 144,585 482,296 21.4 4.9 16.4 2.24
2012 29,774,000 625,106 145,988 479,118 21.0 4.9 16.1 2.19
2013 30,243,000 679,519 145,672 533,847 22.5 4.8 17.7 2.35
2014 30,759,000 718,036 149,761 568,998 23.3 4.9 18.4 2.46
2015 31,576,000 734,141 152,035 582,106 23.5 4.9 18.6
2016 32,121,000 726,170 154,791 571,379 22.8 4.8 18.0 2.46
2017 32,653,000 715,519 160,723 554,796 22.1 5.0 17.1
2018 33,254,000 768,520 154,913 613,607 23.3 4.7 18.6
2019 33,905,000 815,939 154,959 660,980 24.5 4.7 19.8

Дар солҳои 50-90-уми асри XX Ӯзбекистон таркиши демографӣ дошт: 8,1 миллион нафар дар соли 1959, 14,1 миллион дар соли 1976, 24,5 миллион дар соли 2000. Аммо дар вақтҳои охир дар Ӯзбекистон паст шудани коэффисиенти умумии таваллуд қайд карда мешавад: дар соли 1980 — 5,6,[16] 3, 9 дар соли 1993,[16] 2,2 дар соли 2008,[16] 1,78 дар соли 2016,[2] ки аз сатҳи такрористеҳсоли наслҳо — 2,15, пасттар аст.

Эзоҳ вироиш

  1. ↑ Демографическая ситуация. Statistika qo'mitasi. 20 июни 2020 санҷида шуд.
  2. ↑ 2.0 2.1 Справочник ЦРУ по странам мира. Узбекистан. 22 Декабри 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 9 июли 2016.
  3. ↑ В 2022 ГОДУ ПЕРЕПИСЬ НАСЕЛЕНИЯ
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 Цыряпкина Ю. Н. Русские в Узбекистане: языковые практики и самоидентификации (на примере полевых исследований в Фергане) (Данные предоставлены Госкомстатом Республики Узбекистан) // Томский журнал лингвистических и антропологических исследований. — 2015. — № 3 (9). — С. 18
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 Этнический атлас Узбекистана Бойгонӣ шудааст 23 марти 2014  сол. Институт «Открытое общество», 2002. — 451 с. (см.)
  6. ↑ 6.0 6.1 Statistika qo'mitasi - Демографическая ситуация. stat.uz. 31 августи 2019 санҷида шуд.
  7. ↑ Салиев А. С., Курбанов Ш. Б. Демографическое развитие сельской местности Республики Узбекистан // Социально-экономическая география. Вестник Ассоциации российских географов-обществоведов. — 2015. — № 1 (4). — С. 151—152
  8. ↑ Курбанов Ш. Б. Развитие городских поселений и проблема урбанизации низовых административных районов Узбекистана // Социально-экономическая география. Вестник Ассоциации российских географов-обществоведов. — 2014. — № 3. — С. 106
  9. ↑ 9.0 9.1 ГОСУДАРСТВЕННЫЙ КОМИТЕТ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН ПО СТАТИСТИКЕ, СТАТИСТИЧЕСКОЕ ОБОЗРЕНИЕ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН,ЯНВАРЬ-СЕНТЯБРЬ 2017 ГОДА, Ташкент
  10. ↑ Численность населения Наманганской области на 1 апреля 2017 г.. 22 Декабри 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 21 октябри 2019.
  11. ↑ Количество населения в Андижанской области по состоянию на 1 января 2017 года. 22 Декабри 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 28 июни 2018.
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 Количество населения в Ферганской области (по состоянию на 01.04.2016 г.). 22 Декабри 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 14 июли 2017.
  13. ↑ Официальный сайт хокимията города Самарканда и Самаркандской области Бойгонӣ шудааст 23 сентябри 2020  сол., данные на 1 января 2016 года
  14. ↑ Информация о населении Бухарской области(пайванди дастнорас)
  15. ↑ Число постоянных жителей в Республики Каракалпакстан на 1 июля 2017 года(пайванди дастнорас)
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 Прогноз ООН по суммарному коэффициенту рождаемости по странам мира до 2100 года.
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Аҳолии_Ӯзбекистон&oldid=1375429"