Даргирӣ дар марзи Қирғизистон-Тоҷикистон (2021)
Даргирӣ дар марзи Қирғизистон-Тоҷикистон дар соли 2021 — задухӯрдҳои мусаллаҳона миёни низомиёни Тоҷикистон ва Қирғизистон аз 28 апрел то 1 майи 2021.
| Вазъ | Музокироти сулҳ ва хотима додани кашмакаш. |
|---|---|
|
|
|
 Парвандаҳо дар Викианбор | |
Пешзамина
вироишТоҷикистон ва Қирғизистонро беш аз 900 километр марзи давлатӣ ҷудо мекунад. Дар баробари ин, тақрибан нисфи хат аломатгузорӣ карда нашудааст, бинобар ин сокинони сарҳадии ҳарду давлат аз сабаби дастрасӣ ба об, чарогоҳҳо ва роҳҳо ба мушкилот дучор меоянд. Қаламравҳои баҳсӣ тақрибан 30 % сарҳади ду кишварро ташкил медиҳанд.
Рӯйдодҳо
вироишНизоъ бар сари нуқтаи тақсимоти об дар болооби дарёи Исфара дар наздикии деҳаи Кӯктоши ноҳияи Бодканди Қирғизистон оғоз ёфт. Мақомоти ҳарду кишвар бовар доранд, ки ӯ дар қаламрави онҳост. Дар фасли баҳор ва тобистон, вақте ки корҳои кишоварзӣ оғоз мешавад, истеъмоли об даҳҳо маротиба зиёд мешавад ва муноқишаҳо байни шаҳрвандони Қирғизистон ва Тоҷикистон авҷ мегиранд.
Моҳи апрели соли 2021, намояндагони ҷониби Тоҷикистон кӯшиш карданд, ки дар сутуни интиқоли барқ дар гирду атрофи он дурбинҳои назоратӣ насб кунанд то обро назорат кунанд. Намояндагони ҷониби Қирғизистон ба хашм омаданд ва 28 апрел марзбонон ва полиси Қирғизистон ба вайрон кардани сутунҳо шурӯъ карданд. Пас аз ин, сокинони Тоҷикистону Қирғизистон ба сӯи ҳамдигар санг партофтанро оғоз карданд.
Субҳи барвақти 29 апрел сокинони деҳаи Майскийи Тоҷикистон ба сӯи мошинҳое, ки аз роҳи Ӯш-Исфана мегузаштанд, ба сангандозӣ шурӯъ карданд.
Шаҳрвандони Тоҷикистон роҳеро, ки ду ноҳияи Қирғизистонро мепайвандад ва ҷониби Қирғизистон роҳи анклави Тоҷикистон Ворухро бастанд.
Тибқи иттилои мақомоти Қирғизистон, тахминан соати 17-и рӯзи 29 апрел, низомиёни тоҷик ба посгоҳҳои марзии Қапчигай, Мин-Булоқ, Достук ва инчунин посгоҳҳои марзии Коҷогар ва Булоу-Бошӣ оташ кушодаанд. Дар натиҷаи тирборони миномёт бинои посгоҳи марзбонии Достук оташ гирифтааст.
Дар посух отряди таъйиноти махсуси «Бору»-и хадамоти сарҳадии Қирғизистон посгоҳи марзии «Хоҷа Аъло»-и Тоҷикистонро забт кард.
Ин низоъ ба ноҳияи Лайлаки вилояти Бодканди Қирғизистон низ густариш ёфт, ки дар он ҷо марзбонони ду кишвар ба деҳаҳои марзии қирғизии Арка ва Максат оташбаси шадидро оғоз карданд.
То 2 майи соли 2021, дар Қирғизистон дар натиҷаи муноқиша 36 нафар кушта ва 183 нафар маҷрӯҳ шуданд. Дар байни кушташудагон кӯдакон низ буданд. Аксарияти мутлақи кушташудагон ва захмиён ғайринизомиён мебошанд. Зиёда аз 33 ҳазор нафар аз минтақаи муноқиша кӯчонида шуданд".
Тибқи маълумоти ҷониби Қирғизистон, то 2 майи соли 2021 дар минтақаи Бодканд зиёда аз 100 иншоот, аз ҷумла 78 бинои истиқоматӣ, 2 мактаб, 1 ФАП, 1 кӯдакистон, 1 шуъбаи полис, 3 посгоҳи марзӣ, 10 нуқтаҳои фурӯши сӯзишворӣ, 8 дӯкон хароб шуданд.
17 хона дар деҳаи Кӯк-Терек ва дар дигар деҳаҳо низ осеб диданд, нуқтаҳои фурӯши сӯзишворӣ сӯхтанд, мағозаҳоро ғорат карданд. Зиёда аз 13 ҳазор нафар шаҳрвандони Қирғизистон аз минтақаи низоъ кӯчонида шуданд ва онҳо дар биноҳои мактабҳои шаҳри Бодканд ҷой дода шуданд.
Расонаҳои Тоҷикистон аз кушта шудани 20 нафар[1] ва захмӣ шудани 88 нафар аз ҷониби Тоҷикистон хабар доданд.
Шоми 29 апрел ба роҳбарони вазоратҳои корҳои хориҷии Қирғизистон ва Тоҷикистон муяссар шуд, ки дар бораи оташбас дар минтақаи марзӣ, посбонии муштарак ва мониторинги вазъ дар минтақаи марзӣ ба мувофиқа расанд.
Аммо, рӯзи 30 апрел тирандозии тарафайн идома ёфт.
Рӯзи 1 май мақомоти Қирғизистон дар бораи ҳаракати техникаи низомӣ аз Тоҷикистон ба минтақаи марзии байни иёлотҳо ва тирборон кардани қаламрави онҳо хабар доданд. Мақомоти Тоҷикистон инро рад карданд.
Президенти Қирғизистон Содир Ҷабборов 1-2 май барои кушташудагони даргирӣ мотами миллӣ эълон кард, парчамҳои давлатӣ дар кишвар фароварда шуданд. Дар Бишкек гирдиҳамоӣ баргузор шуд, ки иштирокчиёни он талаб карданд, ки барои ҳимояи марзи Қирғизистон ба онҳо силоҳ супоранд.
Рӯзи 1 май ҳайатҳо бо роҳбарии раисони кумитаҳои давлатии амнияти миллии Тоҷикистон ва Қирғизистон Саймумин Ятимов ва Қамчибек Тошиев оид ба масъалаҳои делимитатсия ва демаркатсияи сарҳади Тоҷикистону Қирғизистон табодули афкор карданд. Ба гурӯҳҳои кории топографӣ супориш дода шуд, ки ҳарчи зудтар ба тавсифи сарҳади давлатӣ дар қисматҳои боқимонда шурӯъ кунанд. Дар бораи фавран баргардонидани техникаи ҳарбӣ ба маконҳои доимии онҳо созиш ба даст оварда шуд.
Ҳодисаҳои баъди оташбас
вироишИюл
вироишРӯзи 9 июл бо вуҷуди оташбас дар задухӯрди марзбонони тоҷику қирғиз як сарбози қирғиз кушта шуд. Ба гуфтаи ҷониби қирғиз, посбони онҳо, ки савори асп буд тоҷикон дар Лайлак тирборон кардаанд.
Январи 2022
вироиш27 январи соли 2022 задухӯрдҳо аз сар гирифта шуданд, ки боиси марги 2 ғайринизомӣ ва захмӣ шудани чанд тани дигар гардид. Кумитаи амнияти миллии Тоҷикистон бо нашри як баёния гуфтааст, ки дар марзи онҳо 10 захмӣ бештар ба қайд гирифта шудааст, ки 6 нафари онҳо низомиён ва 4 нафари боқимонда ғайринизомиён будаанд. Аз сӯйи дигар, вазорати беҳдошти Қирғизистон гуфт, ки дастикам 11 нафар аз шаҳрвандони ин кишвар бо ҷароҳатҳои вазнини миёна табобат мегиранд.
Мақомоти Қирғизистон баста шудани роҳи байни маркази вилояти Бодканд ва рустои Исфанаи Қирғизистон аз ҷониби шаҳрвандони Тоҷикистонро сабаби даргириҳо унвон кард.
Март
вироишРӯзи 10 март бар асари як ҳодисаи мусаллаҳона миёни марзбонон дар марзи Қирғизистону Тоҷикистон, дар мавзеи Тескии ноҳияи Бодканд як сарбози тоҷик кушта шуд. Дар пайи ин ҳодиса мақомоти вилояти Бодканди Қирғизистон ва вилояти Суғди Тоҷикистон дидору гуфтугӯ карданд.
Июн
вироишБа гуфтаи манобеъи Тоҷикистон, даргирии марзӣ рӯзи 3 июн пас аз убури сарбозони қирғиз аз марзи наздикии Ворух рух додааст.
Рӯзи 14 июни соли 2022 бар асари задухӯрд дар марзи Тоҷикистону Қирғизистон, ки миёни марзбонони ду кишвар рух дод, як нафар кушта ва се тани дигар захмӣ шуданд.
Аксуламали байналмилалӣ
вироиш
Русия. Вазорати корҳои хориҷии Русия зарурати ба даст овардани созишномаи дарозмуддати ҳукуматҳои Қирғизистон ва Тоҷикистонро барои пешгирии бархӯрдҳои нави марзӣ эълон кард. Вай ҷонибҳоро «тавассути гуфтушунидҳо дар рӯҳияи шарикӣ ва ҳамсоягии нек ба созишномаи устувор ва пойдоре даъват кард, ки вазъро ба эътидол меорад ва барои пешгирии чунин ҳодисаҳо чораҳо меандешад.»[2]
Эрон. Сухангӯи Вазорати корҳои хориҷии Эрон Саид Хатибзода гуфт, ки Эрон аз даргириҳои ду кишвари дӯст ва бародари Тоҷикистон ва Қирғизистон нигарон аст ва дар пешрафти музокирот кумак пешниҳод мекунад[3].
Қазоқистон. Президенти Қазоқистон Қосим-Ҷӯмард Тӯқаев дар як гуфтугӯи телефонӣ бо Президенти Қирғизистон Содир Ҷабборов дар робита ба ҳалокати одамон дар натиҷаи низоъ изҳори тасаллият кард[4]. Тоқаев инчунин бо президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон гуфтугӯи телефонӣ баргузор намуда, дар он изҳори тасаллият ва нигаронӣ аз вазъро баён кард[5].
Покистон. Покистон оташбасро ситоиш кард[6][7].
Туркия. Туркия инчунин гуфт, ки ба ҳарду кишвар кумак хоҳад кард[8].
Ӯзбекистон. Ӯзбекистони ҳамсоя дар ҳалли низоъ кумаки худро пешниҳод кард[9].
Иттиҳоди Аврупо. Иттиҳоди Аврупо аз созиши оташбаси 30 апрел истиқбол кард ва аз хушунат ва ҳамдардӣ нисбати касоне, ки хешовандон ва ё дӯстони худро гум кардаанд, изҳори таассуф кард[10].
Нигаред низ
вироишЭзоҳ
вироиш- ↑ Число жертв приграничного конфликта с таджикской стороны достигло 20. ВИДЕО(рус.). Радио Озоди. 6 май 2021 санҷида шуд.
- ↑ Russia calls for calm between Kyrgyzstan and Tajikistan
- ↑ Spokesman's Reaction to Border Clashes between Tajikistan, Kyrgyzstan (30 April 2021).
- ↑ Tokayev offers condolences to Japarov over border conflict victims. AKIpress (May 1, 2021).
- ↑ Токаев поговорил с президентами Кыргызстана и Таджикистана. Tengrinews.kz (May 1, 2021).
- ↑ Pakistan welcomes ceasefire agreement between Tajikistan, Kyrgyzstan (3 May 2021).
- ↑ Khan, Irfan Pakistan welcomes ceasefire between Tajikistan, Kyrgyz (3 May 2021).
- ↑ Turkey Ready To Assist Tajikistan, Kyrgyzstan In Settling Border Conflict — Source — UrduPoint
- ↑ Kyrgyzstan evacuates thousands after Tajikistan clashes. Deutsche Welle (30 April 2021).
- ↑ Georgi Gotev. EU ‘regrets’ violence on Tajikistan-Kyrgyzstan border. Euractive (30 April 2021).