Исфана
Исфана (қирғ. Исфана) — шаҳри хурдест, ки дар канори қисми ғарбии вилояти Бодканд дар ҷануби Қирғизистон ҷойгир аст. Исфана дар қисми ҷанубии водии Фарғона, дар минтақае воқеъ аст, ки аз се ҷониб Тоҷикистон иҳота кардааст.
| Шаҳр | |
| қирғ. Исфана | |
 | |
| 39°50′ с. ш. 69°31′ в. д.HGЯO | |
| Кишвар | Қирғизистон |
| Таърих ва ҷуғрофиё | |
| Таъсис | 2001 |
| Масоҳат |
|
| Баландии марказ | 1 320 ± 1 м |
| Минтақаи замонӣ | UTC+6:00 |
| Аҳолӣ | |
| Аҳолӣ | |
| Номи қавмӣ | Исфанинцы |
| Шиносаҳои ададӣ | |
| Пешшумораи телефон | 3656 |
| Нишонаи почта | 720400 |
| isfana.kg | |
|
|
|
 Парвандаҳо дар Викианбор | |
Гумон меравад, ки калимаи «исфана» , аз вожаи суғдӣ «asbanikat», «asbanikent" ё "aspanakent» бармеояд , ки маънояш «замини аспҳо" аст. Исфана тақрибан дар асри 9 маълум аст. Дар давраи шӯравӣ дар шаҳр дигаргуниҳои назаррас ба амал омаданд. Шӯрои деҳаи Исфана соли 1937 таъсис ёфтааст. Соли 1996 он ба маъмурияти деҳот табдил ёфт. Соли 2001 Аскар Акаев фармони президентро содир кард, ки мувофиқи он Исфана расман мақоми шаҳрро гирифт.
Исфана маркази маъмурии ноҳияи Лайлак мебошад. Якчанд деҳаҳо аз ҷониби Дафтари шаҳрдории шаҳри Исфана идора карда мешавад. Тибқи маълумоти дар вебгоҳи расмии шаҳр нашршуда, аҳолии Исфана ва деҳаҳои тобеъ тақрибан 28.085 нафарро ташкил медиҳад. Дар Исфана 18 200 нафар аҳолӣ зиндагӣ мекунанд.
Таърих вироиш
Номи шаҳр вироиш
Гумон меравад, ки калимаи «исфана» , аз вожаи суғдӣ «asbanikat», «asbanikent" ё "aspanakent» бармеояд , ки маънояш «замини аспҳо" аст. [2] [3] Тибқи гуфтаи муаррих Нӯъмон Неъматов, дар асрҳои 1-9 Исфана бо номи Асбаникат машҳур буд. Дар асрҳои 10-12 онро Аспаникент меномиданд. [4] Аз асрҳои 12-13 сар карда, номи шаҳр тадриҷан тағир ёфт: Асбонӣ, Аспана, Асвона, Исвона ва дар ниҳоят, Исфана. [2]
Азбаски калимаи "Исфана" қирғизӣ нест, ахиран миллатгароёни қирғиз пешниҳодҳои худро дар бораи тағйири номи Исфана ба шарафи Исҳоқ Раззоқов, ки дар вазифаи котиби якуми Ҳизби коммунистии ҶШС Қирғизистон кор кардааст, пешниҳод карданд.[5][6]
Дар соли 2022 номи шаҳр ба Раззоқов баргардонда шуд.
Таърихи шӯравӣ ва муосир вироиш
Исфана тақрибан дар асри IX ба миён омадааст.[7] Соли 1957, бостоншинос Ю.А.Заднепровский дар қаламрави шаҳр маводҳои асрҳои XIV-XVI-ро ёфтаст. Нӯъмон Негматов Исфанаро бо шаҳри асримиёнагии Асбаникат нисбат намудааст. Исфана аввал қисми Истаравшан (Уструшана) қадима буд, пас онро Давлати Сомониён ба зери тасарруф даровардааст. Соли 1221 Исфана ба муҳосира гирфта шуда ба забти имперотурии Чингизиён қарор гирифт. Қисми шимолу ғарбии Исфана, ки муғулҳо ба воситаи он ҳуҷум карданд, то ҳол бо номи "Муғул босган" маълум аст, ки маънояш "забти муғулҳо" аст. [8]
Шаҳраки таърихии Исфана дар қисми марказии Исфанаи муосир ҷойгир буд. Дар Исфана як қалъае буд, ки дар асри XII сохта шуда буд. [2] Охирин деворҳои боқимондаи Қалъаи Исфана дар солҳои 1970 хароб карда шуданд. [9]
Масоҳат вироиш
Сарфи назар аз он, ки Исфана таърихан шаҳраки ӯзбекон буд, он ба Қирғизистони муосир дохил шуд. Ҳангоми тақсим шудани Ҷумҳурии Автономии Шӯравии Сотсиалистии Туркистон ба вилоятҳои мухтор, Исфана ба ҳайати Вилояти Мухтори Қаро-Қирғиз дохил шуд, ки баъдтар ба Ҷумҳурии Мухтори Шуравии Сотсиалистии Қирғизистон табдил ёфт. ҶМШС Қирғизистон, дар навбати худ, ба ҶШС Қирғизистон табдил дода шуд. Пас аз пошхӯрии ИҶШС, ҶШС Қирғизистон номи Қирғизистонро гирифтааст. Ҳамин тариқ, сарфи назар аз он, ки асосан узбекҳо дар Исфана зиндагӣ мекарданд, Ифана ба қисми Қирғизистон дохил карда шуд.
Аксари онҳое, ки дар шаҳр мондаанд, ба тиҷорат ва кишоварзӣ машғуланд. Парвариши чорво низ маъмул аст. Сокиноне, ки ба кишоварзӣ машғуланд, мева, сабзавот ва зироат парвариш мекунанд.
Дар давраи шӯравӣ дар Исфана дигаргуниҳои назаррас ба амал омаданд. Шӯрои деҳаи Исфана соли 1937 таъсис ёфтааст. Дар замони шӯравӣ Исфана аз як деҳаи нообод ба як деҳаи маъмулии шӯравӣ табдил ёфт. Дар давраи Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ 571 нафар сокинони деҳа ба фронт рафтанд, ки 385 нафари онҳо ҳалок шуданд. [10]
Соли 1996 Шӯрои деҳаи Исфана ба маъмурияти деҳот табдил ёфт. Соли 2001 Аскар Акаев фармони президентро содир кард, ки мувофиқи он Исфана расман мақоми шаҳрро гирифт.
Ҷуғрофия вироиш
Исфана дар қисми ғарбии вилояти Бодканд, дар баландии 1350 м аз сатҳи баҳр ҷойгир аст. Аз се тараф, шаҳрро кӯҳҳо иҳота кардаанд, ки дар масофаи чанд километр ҷойгиранд. Баландтарин аз ин кӯҳҳо, кӯҳҳои қаторкӯҳи Туркистон, дар ҷануби Исфана мебошад. Қаторкӯҳҳои Туркистон қаторкӯҳҳои шимолии системаи кӯҳии Помир-Олой мебошад.
Масоҳати Исфана 2,52 км² мебошад.[7] Масоҳати умумии шаҳр, бо назардошти деҳаҳои тобеъ, 5.88 км² ташкил медиҳад.
| Маҳал | Масоҳат (км 2 ) |
|---|---|
| Исфана | 2.52 |
| Мирзо-Подшоҳ | 0.26 |
| Самат | 1.16 |
| Чимган | 0.87 |
| Тайлон | 0.49 |
| Оқ-Булоқ | 0.3 |
| Ғолбо | 0.28 |
Иқлим вироиш
Иқлими Исфана континенталии сард мебошад. Зимистонҳо дароз ва хеле хунуканд. Тобистон одатан гарм аст. Миқдори зиёди бориш дар фасли баҳор ва тирамоҳ ба мушоҳида мерасад. Дар фасли тобистон бориш каме камтар мешавад.
Ҳосили фаровон дар майдонҳои кишти гандум ва ҷав дар Исфана аз барф ё борони мавсимӣ вобаста аст. Тобистон дар Исфана тӯлонӣ аст, одатан аз моҳи май то сентябр давом мекунад. Баъзан тобистон хеле гарм мешавад. Дар тобистон, хусусан аз июн то сентябр, кам бориш мешавад.
Аҳолӣ вироиш
Тибқи маълумоти дар вебгоҳи расмии Исфана нашршуда, аҳолии шаҳр ва деҳаҳои тобеъ тақрибан 28.085 нафарро ташкил медиҳад.[11] 18,200 нафар мустақиман дар Исфана зиндагӣ мекунанд. Мувофиқи барӯйхатгирии соли 2009 дар Қирғизистон, аҳолии шаҳр дар ҳамон сол 18 244 нафар ва аҳолии Исфана ва деҳаҳои тобеъ 27.965 нафар буданд. Мувофиқи барӯйхатгирии аҳолии Қирғизистон дар соли 1999, аҳолии шаҳр дар он вақт 15.910 буд. Мувофиқи барӯйхатгирии аҳолии Қирғизистон дар соли 2009, аҳолии Исфана ва деҳаҳои тобеъ чунинанд:
| Маҳал | Аҳолӣ |
|---|---|
| Исфана | 18244 |
| Мирзо-Подшоҳ | 770 |
| Самат | 2,076 |
| Чимган | 3 325 |
| Тайлон | 1 360 |
| Оқ-Булоқ | 681 |
| Ғолбо | 1 506 |
Аксари аҳолии Исфана - муҳоҷирони меҳнатӣ дар Русия мебошанд. Дар бораи шумораи исфаниҳое, ки дар кишварҳои дигар кор мекунанд, маълумоти расмӣ нест. Дар Исфана узбекҳо сершумортарин гурӯҳи этникӣ мебошанд. Агар аҳолии шаш деҳаи тобеъро дар бар бигирем, қирғизҳо ба гурӯҳи аз ҳама сершумор табдил меёбанд. Тибқи маълумоти соли 2005, таркиби қавмии шаҳр ва шаш деҳаи тобеъ чунин аст: 50,2% қирғизҳо, 48,6% ӯзбекҳо, 0,3% тоторҳо, 0,3% тоҷикон, боқимонда намояндагони дигар миллатҳо мебошанд.[7]
Аксари аҳолии шаҳр мусулмон аст. Мусалмонони Исфана суннӣ ҳастанд. Дар шаҳр ҳафт масҷид мавҷуд аст. Дар Исфана амалан ягон намояндагони динҳои дигар нестанд.
Иқтисод вироиш
Дар замони Шӯравӣ дар Исфана якчанд корхонаҳо буданд. Инчунин дар шаҳр як колхоз калон буд. Пас аз истиқлоли Қирғизистон дар соли 1991 тақрибан ҳамаи корхонаҳо баста шуданд.
Ҳоло бисёр сокинони Исфана барои кор ба дигар кишварҳо мераванд. Асосан онҳо ба Русия мераванд. Баъзеҳо то ҳол дар Қазоқистон, Тоҷикистон ва Узбекистон кор мекунанд. Дар бораи шумораи исфаниҳое, ки дар кишварҳои дигар кор мекунанд, маълумоти расмӣ нест.
Аксари онҳое, ки дар шаҳр сокинанд, ба тиҷорат ва кишоварзӣ машғуланд. Парвариши чорво низ маъмул аст. Сокиноне, ки ба кишоварзӣ машғуланд, мева , сабзавот ва зироат парвариш мекунанд.
Исфана дорои ду бозори калон мебошад. Фурӯшандагон молҳоро аз бозорҳои шаҳрҳои Ош, Кара-Сув ва Хуҷанд меоранд. Дар шаҳр бозори чорводорӣ низ мавҷуд аст, ки рӯзҳои панҷшанбе ва ҷумъа боз аст.
Дар иқтисодиёти Исфана, чун дар иқтисодиёти бисёр шаҳрҳои дигари кишвар, дуконҳо нақши муҳим доранд. Қисми зиёди тиҷорат дар бозорҳо дар дуконҳои хурд, ки дар тамоми шаҳр ҷойгиранд, сурат мегирад. Қисми зиёди тҷорат бенизом аст.
Мақомот вироиш
Дар Isfana, ки Мири ва шаҳри Kenesh мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ мебошанд. Аъзои Шӯрои шаҳрӣ шаҳрдор интихоб мекунанд. Шӯро 30 аъзо дорад. Дар деҳаҳои Мирзо-Почо, Самат, Чимген, Тайлан, Оқ-Булоқи ва Голбо доранд, инчунин аз тарафи Дафтари шаҳрдории аз Исфана идора мешавад. Ҳоло мири шаҳр Мухтор Анарботоев мебошад.[12]
Маориф вироиш
Мактабҳо вироиш
Исфана дорои бисёр муассисаҳои таълимӣ мебошад. Дар шаҳр ду гимназия мавҷуд аст : Гимназияи No1, ки бештар бо номи гимназияи қирғизҳо маъруф аст ва гимназияи No4 ба номи Усмон Маткаримов, ки бештар бо номи гимназияи Узбакистон маъруф аст. Ҳарду мактабҳои гимназия кӯдакони бештар ҳавасманд қабул мекунанд. Инчунин як мактаб-интернат барои кӯдакони оилаҳои камбизоат, яъне Маркази таълимии бачаҳои Ак-Чиёр мавҷуд аст.
Дар шаҳр шаш мактаби миёна мавҷуд аст. Дар бисёре аз ин мактабҳо кӯдакон бо забони ӯзбекӣ таълим мегиранд. Ва дар баъзе мактабҳо таълим ҳам ба забони ӯзбекӣ ва ҳам ба қирғизӣ гузаронида мешавад. Мактабҳои миёнаи ба номи Алишер Навоӣ, Юрий Гагарин ва «Исфана» мактабҳои калонтарин мебошанд. Дар мактаби миёнаи ба номи Алишер Навоӣ таълим ба забонҳои ӯзбекӣ, қирғизӣ ва русӣ сурат мегирад. Дар мактаби миёнаи ба номи Юрий Гагарин кӯдакон асосан бо забони русӣ таълим мегиранд, аммо синфҳои қирғизӣ низ ҳастанд. Дар мактаби миёнаи Исфана таълим танҳо ба забони узбекӣ гузаронида мешавад. Дар мактабҳои миёнаи ба номи Амир Темур ва Токтогул низ таълим бо забони узбакӣ сурат мегирад. Дар мактаби миёнаи Иссиқкӯл, ки хурдтарин мактаби Исфана ба шумор меравад, таълим ба забонҳои қирғизӣ ва ӯзбекӣ сурат мегирад.
Коллеҷҳо ва мактабҳо вироиш
Исфана филиали Академияи Байналмилалии Менеҷмент, Ҳуқуқ, Молия ва Бизнес дорад, ки шаҳраки (кампуси) асосии он дар Бишкек аст. Дар шаҳр инчунин омӯзишгоҳи касбӣ-техникии рақами 48 мавҷуд аст, ки дӯзандаҳо, дуредгарон, электрикҳо ва ронандагонро омода мекунад.
Фарҳанг вироиш
Дар Исфана ду китобхона мавҷуд аст, ки яке умумӣ ва китобхона барои кӯдакон мебошанд. Ҳарду китобхона китобхонаҳои оммавӣ мебошанд. Китобхонаи муштарак дар бинои маркази фарҳанг ҷойгир аст. Китобхонаи умумӣ 42 515 нусха ва китобхонаи бачагона 27 206 нусхаро адабиётро ташкил медиҳад.[7]
Дар шаҳр се осорхона мавҷуд аст: Осорхонаи таърихӣ (соли 1986 таъсис ёфтааст), Осорхонаи Исҳоқ Раззоқов (соли 1990 таъсис ёфтааст) ва Осорхонаи Шӯҳрат (соли 1990 таъсис ёфтааст). Мактаби мусиқии кўдакона дар шаҳр мавҷуд аст, ки дар он кӯдакон ба суруд, рақс ва навозиши мухталифи асбобҳои мусиқӣ, ба монанди аккордеон, комуз ва фортепиано омӯзонида мешаванд. То соли 2014 дар мактаб синфҳо барои навохтани дутор ва рубоб амал мекарданд. Инчунин дар шаҳр як маркази эҷодии кӯдакон мавҷуд аст, ки дар он дарсҳои расмкашӣ, рақс, ҳайкалтарошӣ, бофандагӣ, компютер ва забонҳои хориҷӣ пешниҳод карда мешаванд.
Дар Исфана танҳо як боғ вуҷуд дорад - боғи ба номи Самат Содиқов. Дар мобайни боғ майдони футбол мавҷуд аст, ки дар он чорабиниҳои иҷтимоӣ баргузор мешаванд. Варзишгоҳ метавонад панҷ ҳазор нафарро қабул кунад. Кинотеатри асосии Исфана пас аз пошхӯрии СССР аз фаъолият бозмонд.
Дар шаҳр як Маркази фарҳангии ӯзбекӣ мавҷуд аст, ки [7] он пас аз задухӯрдҳои байни миллатҳо байни қирғизҳо ва узбекҳо дар моҳи июни соли 2010 тақрибан аз кор монд. Дар ҷараёни даргириҳо, ки 10-14 июни соли 2010 рух дод, вазъ дар Исфана шадид буд, аммо задухӯрдҳои бузург байни ин ду қавм пешгирӣ карда шуданд.
Фурудгоҳ вироиш
Ба шаҳр фурудгоҳи Исфана, ки дар замони Шӯравӣ сохта шудааст, хидмат мерасонад. Дар ҳоли ҳозир, парвозҳо танҳо ба Бишкек вуҷуд доранд. Фурудгоҳи Исфана дар солҳои 1940 ба ҳайси парвоз дар наздикии Исфана ба фаъолият оғоз кард. Пас аз баста шудани фурудгоҳи Калач, ки ба сокинони шаҳри Сулукта хидмат мекард, минбаъд сокинони Сулукта ба истифодаи хадамоти фурудгоҳи Исфана шурӯъ карданд. Хатти парвоз ва терминали фурудгоҳи Исфана соли 1974 сохта шудааст. Дар солҳои 80-ум фурудгоҳи Исфана ба сабаби мушкилоти техникӣ баста шуда буд. Он пас аз 20 сол боз ба кор шурӯъ намудааст. Дар соли 2007 хати парвоз ва терминал нав карда шуданд ва фурудгоҳ дубора кушода шуд.[13]
Аксҳои шаҳр
-
Бинои маъмурияти ноҳияи Лейлек -
Яке аз кӯчаҳои асосии Исфана -
Майдонҳои гандум дар тарафи шарқии Исфана -
Қисми шарқии шаҳр ҳангоми ғуруби офтоб -
Кӯҳҳои қаторкӯҳи Туркистон дар тарафи ҷанубии Исфана -
Зимистон дар Исфана
Пайвандҳо вироиш
- Дар вебгоҳи Ассотсиатсияи шаҳрҳои Ҷумҳурии Қирғизистон
- Сомонаи расмии шаҳри Исфана(пайванди дастнорас)
- Харитаи шаҳри Исфана, MSN(англ.) )
- Профили шаҳри Исфана Бойгонӣ шудааст 2 май 2008 сол., Ассотсиатсияи муниципалитатҳои Ҷумҳурии Қирғизистон
- Исфана Бойгонӣ шудааст 4 марти 2016 сол., Рӯҳи Салом(англ.) )
- Исфана ва ноҳияи Ляйлак, SPR
Дар Викианбор аз рӯи ҳамин мавзӯъ медиафайл вуҷуд дорад Исфана
Эзоҳ вироиш
- ↑ Перепись населения Киргизии 2009 года
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Ёкубов, 2001, p. 9.
- ↑ Интересные факты о городе Исфана. Limon (23 Январ 2015). 18 сентябри 2019 санҷида шуд.
- ↑ Ёкубов, 2001, p. 20.
- ↑ 2015 будет годом Исхака Раззакова (на киргизском), Ата Журт (13 Декабри 2014), стр. 2.
- ↑ Исфану надо переименовать в честь Исхака Раззакова (на киргизском), СуЛей Инфо (13 Декабри 2014), стр. 2.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 Исфана: Профиль города (на английском). Ассоцияция городов Кыргызской Республики. 28 апрели 2013 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 24 октябри 2014.
- ↑ Ёкубов, 2001, p. 14.
- ↑ Ёкубов, 2001, p. 10.
- ↑ Ёкубов, 2001, p. 51—57.
- ↑ О городе. Официальный сайт Исфаны(пайванди дастнорас — таърих). 19 апрели 2012 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 25 апрели 2012.
- ↑ Мэром Исфаны избран Мухтар Анарботоев. 24kg (8 Январ 2015). 14 Январ 2015 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 5 май 2015.
- ↑ В Киргизии спустя 20 лет вновь открыт аэропорт Исфана (23 августи 2007). 20 апрели 2013 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 16 Январ 2014.