Содир Ҷабборов
Ҷабборов[1] Содир Нурхоҷаевич (қирғ. Жапаров Садыр Нургожоевич, 6 декабри 1968, Кен-Суу, ноҳияи Тӯп, Иссиқкӯл, ҶШС Қирғизистон, Иттиҳоди Шӯравӣ) — арбоби давлатӣ ва сиёсатмадори Қирғизистон, вакили Жогорку Кенеш. Дар ҷараёни тазоҳурот моҳи октябри соли 2020, вай дар шароити баҳсбарангез сарвазири Қирғизистон интихоб шуд. Ва баъдан 28 январи соли 2021 президенти Қирғизистон интихоб шуд.
| қирғ. Жапаров Садыр Нургожоевич | |
.jpg) | |
| аз 28 январи 2021 | |
| Нахуствазир |
Улуғбек Марипов Оқилбек Ҷабборов |
| Пешгузашта | Талант Мамитов |
| 15 октябри 2020 — 14 ноябри 2020 | |
| Нахуствазир | худи ӯ |
| Пешгузашта | Суронбой Ҷиянбеков |
| Ҷонишин | Талант Мамитов (и. в.) |
 Депутати Жогорку Кенеш
|
|
| аз 2010 — 2013 | |
| Президент |
Роза Отунбоева Алмосбек Отамбоев |
| Президент | Қурмонбек Боқиев |
| Таваллуд |
6 декабр 1968 (55 сол) |
| Ҳамсар | Ойгул Ҷабборова[d] |
| Ҳизб |
Мекенчил Ата-Журт |
| Таҳсилот | Донишгоҳи славянии Қирғизистону Русия |
| Касб |
сиёсатмадор ҳуқуқшинос |
| Фаъолият | сиёсатмадор |
| Эътиқод | ислом ва суннӣ |
| Ҷоизаҳо |
    |
| Рутба | размовар |
| Ҷойҳои кор | Девони Вазирони Қирғизистон |
 Парвандаҳо дар Викианбор | |
Зиндагинома
вироишСодир Ҷабборов 6 декабри соли 1968 дар деҳаи Кен-Суу, ноҳияи Тӯпи вилояти Иссиқкӯл таваллуд шудааст, соли 1986 мактаби миёнаро хатм намуда, худи ҳамон сол ба Донишгоҳи тарбияи ҷисмонии Фрунзе дохил шудааст. Соли 1987 ӯро ба сафи Артиши Шӯравӣ даъват карданд, то соли 1989 ба ҳайси мудири шуъбаи радиотелеграф дар Новосибирск кор кардааст. Вай бо унвони «Аълочии Артиши Шӯравӣ» сарфароз гаштааст. Солҳои 1989—1991 таҳсилро дар Донишкадаи тарбияи ҷисмонӣ идома додааст.
Аз соли 1991 то 1994 ба ҳайси раиси совхози Султонқул кор кардааст. Аз соли 1994 то 1996, ӯ директори ширкати нафти «Керкей» («Кергей») дар шаҳри Қарокол буд.
Аз соли 1996 то 1997 (бо даъвати полиси вилояти Иссиқкӯл) ба ҳайси нозири як ширкати махсуси полис дар минтақаи Иссиқкӯл кор кардааст.
Аз соли 1996 (1997) то соли 2001 директори генералии ҶДММ Гузел буд.
Аз соли 2001 то 2005 директори генералии Заводи хурди коркарди нафти «Нурнефтегаз» дар Баликчӣ буд. Аз соли 2001 то 2005 — Директори генералии Ширкати нафти Нурманайгаз (Баликчӣ) кор кардааст.
Соли 2006 факултаи ҳуқуқшиносии Донишгоҳи славянии Қирғизистону Русия ба номи Борис Елтсинро хатм намуда, маълумоти дуввуми олӣ гирифт.
Фаъолияти сиёсӣ
вироишВай фаъолияти сиёсии худро пас аз Инқилоби лола соли 2005 оғоз кардааст. Моҳи марти соли 2005 вай дар ҳавзаи интихоботии Тӯп вакили Жогорку Кенеши даъвати III Ҷумҳурии Қирғизистон интихоб шуда, роҳбари фраксияи Келечек буд. Вай ҷонибдори президент Қурмонбек Боқиев буд. Соли 2006 ӯ узви Комиссияи мукофотҳои давлатӣ шуд. Соли 2007 муовини раиси Комиссияи афв буд. 22 октябри соли 2007, ӯ бо фармони Боқиев ваколатҳои парлумониро дар робита ба пароканда шудани парлумон қатъ кард.
Дар интихоботи соли 2007, ӯ дар рӯйхатҳои ҳизби ҷонибдори президент Ак Жол ширкат варзид, ки аксарияти ҷойҳоро дар парлумон ба даст овард, аммо ҳамчун мушовири президент кор кард. Аз соли 2008 то 2010 ба ҳайси намояндаи ваколатдори Агентии миллии пешгирии коррупсия кор кардааст.
Соли 2010 инқилоб президент Боқиевро сарнагун кард. Дар задухӯрдҳои байниқавмӣ, ки дар Ӯш ва Ҷалолобод ба вуқӯъ пайвастанд, Содир Ҷабборов ва шарикони ӯ, мувофиқи баёноти худ, фаъолона иштирок карданд — онҳо кӯшиш карданд, ки задухӯрдҳоро мувофиқи даъвои мухолифонашон пешгирӣ кунанд — онҳо миллатгароёни қирғизро дастгирӣ карданд.
Дар интихоботи моҳи октябри соли 2010, ӯ дубора ба ҳайси вакили Жогорку Кенеш аз рӯйхати ҳизби идеалист Ҳизби Демократии Ата-Журт таҳти роҳбарии Камчибек Ташиев интихоб шуд, ки аксарияти ҷойҳоро ба даст овард. Раиси кумита оид ба масъалаҳои судӣ ва ҳуқуқӣ шуд.
Аз соли 2012 инҷониб ӯ миллигардонии кони тилои Кумтор дар зодгоҳаш вилояти Иссиқкӯлро ҳимоят карда, ширкати мудирияти онро ба нақзи муҳити зист ва фасод муттаҳам кардааст. Дар ин маврид, ӯ дар байни ҳамватанони худ шуҳрат пайдо кард.
Муҳокимаи судӣ
вироишДар яке аз гирдиҳамоиҳо барои милликунонии Кумтор дар тирамоҳи соли 2012, эътирозгарон талош карданд, ки Кохи Сафедро дар Бишкек ишғол кунанд. Ташиев ва Содир Ҷабборов бар асоси моддаи 295 Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Қирғизистон «Ғасби иҷбории ҳокимият ё нигоҳ доштани иҷбории ҳокимият» айбдор карда шуданд. Моҳи марти соли 2013 Додгоҳи ноҳияи Первомайскии Бишкек онҳоро гунаҳкор донист ва ба як солу шаш моҳи зиндон маҳкум кард. Аммо моҳи июни соли 2013 Додгоҳи шаҳри Бишкек сиёсатмадоронро сафед ва дар толори додгоҳ озод кард.
27 июни соли 2013, ҳангоми тазоҳурот алайҳи Кумтор дар Каракол (маркази вилояти Иссиқкӯл), эътирозгарон саъй доштанд ҳокими вилоят Эмилбек Каптагаевро гаравгон гиранд. Ҳукумат Содир Ҷабборов ва Кубаничбек Қодировро дар ташкили ин кор айбдор кард. Раҳбарони эътирозгароён боздошт шуданд, аммо Содир Ҷабборов, ки даст доштани ӯро рад мекунад, аз кишвар фирор кард.
Дар фирор, ӯ чанд муддат дар Кипр зиндагӣ мекард[2].
Соли 2017 ӯ кӯшиш кард, ки ба Қирғизистон баргардад. 25 марти соли 2017 вай дар марзи Қирғизистон ва Қазоқистон боздошт шуд. Дар сурати гаравгон гирифтани Эмилбек Каптагаев вай ба 11 солу 6 моҳи зиндон маҳкум шуд.
Интихоб ба ҳайси сарвазир
вироиш5 октябри соли 2020 дар Қирғизистон тазоҳуроти оммавӣ алайҳи натиҷаҳои интихоботи парлумонӣ оғоз ёфт. Субҳи 6 октябр тазоҳургарон таҳти раҳбарии Камчибек Ташиев Содир Ҷабборовро раҳо карда, ба майдони марказии Бишкек бурданд ва дар он ҷо суханронӣ кард. Шоми 6 октябри соли 2020 вакилон дар меҳмонхонаи «Достук» таъйини Содир Ҷабборовро ба вазифаи сарвазири кишвар тасдиқ карданд. Аммо, як номзади дигари сарвазири Қирғизистон аз ҳизби Ата-Мекен Тилек Токтогазиев дар як гирдиҳамоӣ дар наздикии Кохи Ҳукумат гуфт, ки вай сарвари қонунии ҳукумат аст, зеро вай ба ин вазифа дар ҷаласаи Шӯрои ҳамоҳангсоз, ки аз ҷониби роҳбарони ҳизбҳои оппозисиюн таъсис ёфтааст, интихоб шудааст. Токтогазиев таъйини Содир Ҷабборовро ғайриқонунӣ мешуморад, зеро вакилон онро зери фишори чандсад ҷонибдори Содир Ҷабборов, ки дар мулоқоти парлумонҳо дар назди меҳмонхонаи «Достук» ҷамъ омада буданд, тасдиқ карданд. Инчунин, рақибони Содир Ҷабборов ба набудани кворуми парлумонӣ ва нақзи тартиби интихоби ӯ ишора мекунанд.
Президентӣ
вироишИҷ. ваз. президентӣ
вироишАз 15 октябри соли 2020, пас аз истеъфои раисиҷумҳури Қирғизистон Суронбой Ҷиянбеков[3], тибқи моддаи 68-и Конститутсияи Ҷумҳурии Қирғизистон, ӯ ба вазифаи президенти Қирғизистон шурӯъ кард. 14 ноябри соли 2020 ӯ тасмим гирифт, ки дар интихоботи президентии Қирғизистон, ки 10 январи соли 2021 таъин шуда буд, ширкат кунад ва бинобар ин аз мақоми раисиҷумҳури ин кишвар истеъфо дод ва ваколати нахуствазири Қирғизистонро мутаваққиф кард[4].
Интихоботи президентӣ дар соли 2021
вироишМоҳи январи соли 2021 Ҷабборов дар интихоботи президентии Қирғизистон ширкат карда, дар он 79,2 дарсади раъйи интихобкунандагонеро, ки дар интихобот ширкат доштанд, ба даст оварда, пирӯз шуд. Маросими савгандёдкунии Содир Ҷабборов 28 январи соли 2021 дар Филармонияи миллии Қирғизистон баргузор шуд[5].
Сиёсати дохилӣ
вироишФармонҳои аввал
вироишПанҷ фармони аввали Содир Ҷабборов ба рушди маънавӣ, сиёсати нави кадрӣ, ҳифзи соҳибкорӣ, муҳоҷират ва истихроҷи маъдан дахл дошт. Рӯзи 11 феврал раисиҷумҳур фармон дар бораи таҷлили 120-солагии зодрӯзи арбоби сиёсӣ Юсуф Абдраҳмоновро имзо кард.
Ҳукумат
вироишРӯзи 3 феврали соли 2021 вакилони Маҷлиси Олӣ дар ҳузури раисиҷумҳур Содир Ҷабборов, ки Улуғбек Мариповро нахуствазири нави кишвар таъин кард, ҳайат ва сохтори ҳукумати навро тасдиқ карданд.
Моҳи январи соли 2021 дар баробари интихоботи президентӣ раъйпурсӣ оид ба шакли ҳукумат баргузор шуд, ки дар он аз интихобкунандагон пурсиданд, ки оё онҳо низоми президентӣ ё низоми парлумониро афзал медонанд ё мухолифи ҳарду ҳастанд. Мардум ба тарафдории низоми президентӣ, ки ба Содир Ҷабборов ваколатҳои васеъ медиҳад, овоз доданд. Вай 5 май фармонро дар бораи таъсиси Девони вазирон ва ба раиси Девони вазирони Ҷумҳурии Қирғизистон табдил додани вазифаи сарвазири Ҷумҳурии Қирғизистон ба имзо расонд.
Артиш
вироишСодир Ҷабборов пас аз адои савганд ба барҳам додани Кумитаи давлатии умури дифоъ ва барқарории Вазорати дифои Ҷумҳурии Қирғизистон бо ишора ба зарурати “ривоҷи минбаъдаи низоми фармондеҳӣ ва назорати нерӯҳои мусаллаҳ” амр дод. Вай пас аз имзои Конститутсияи нав дар моҳи май ба ислоҳоти қувваҳои мусаллаҳ даъват карда, бахусус ташкили артишро "аз рӯи принсипи ҷузъу томҳои махсус, ки барои амалиёти ҷангӣ дар шароити кӯҳистон комилан омода ва аз ҷиҳати технологӣ муҷаҳҳаз шудааст" таъкид кард. Вай ҳамчунин хостори таъсиси "гвардияҳои мардумӣ" шуд, ки ба гуфтаи ӯ, омодагии сафарбарӣ дар миёни аҳолии муқими манотиқи марзиро таъмин хоҳад кард.
Худи ҳамон моҳ Ҷабборов ҳамчунин дар Бодканд, ноҳияи Лайлак барои пойгоҳи нави низомӣ замина гузошт. Моҳи август ӯ эълон кард, ки маоши кормандони низомии Қӯшунҳои дохилӣ то 40% боло бурда шавад.
Кони тиллои Кумтор
вироиш14 майи соли 2021 ӯ лоиҳаи қонунеро имзо кард, ки ба ҳукумат назорати муваққати дар ин кон иҷозат медиҳад, ки пас аз ҳашт рӯз аз ҷониби парлумон тасдиқ шуд. Дар посух Centerra Gold ба додгоҳи ҳакамӣ алайҳи Қирғизистон бар сари ин кон шурӯъ кард.
Сиёсати хориҷӣ
вироишСодир Ҷабборов мавқеъи пуштибонӣ аз сиёсати хориҷии чандвекториро ишғол мекунад, дар ҳоле ки бархе манобеъ ӯро сиёсатмадори тарафдори Русия меноманд. Сафари ӯ ба Русия дар рӯзҳои 25-26 феврали соли 2021 нахустин сафараш ба кишвари хориҷӣ дар давраи фаъолияташ дар мақоми раисиҷумҳури Қирғизистон буд.
Содир Ҷабборов ба Қирғизистон пешниҳод кардааст, ки қарзашро аз Чин бо имтиёз барои истихроҷи маъдан пардохт кунад.
Рӯзҳои 2-3 марти соли 2021 ӯ аз Нур-Султон боздид карда, бо президенти Қазоқистон Қосим-Ҷомарт Тоқаев ва президенти собиқ Нурсултон Назарбоев машваратҳо анҷом дод. Ҷабборов протоколеро имзо кард, ки ҳадафи он таъмини амнияти энержии Қирғизистон тавассути ҷилавгирӣ аз камшавии об дар обанбори Токтогул то ба сатҳи фаврӣ мебошад. Дар ҷараёни ин сафар ӯ изҳор дошт, ки “байни кишварҳои мо ихтилофи сиёсӣ вуҷуд надорад” ва “манфиатҳои муштарак дорем” ва як ҳафта пас аз Тошканд боздид кард ва дар онҷо ӯ бо раисиҷумҳури Ӯзбекистон Шавкат Мирзиёев ба мувофиқа расиданд, ки дар давоми се моҳ тамоми масъалаҳои марзиро ҳал кунанд.
Дар ҷараёни муноқишаи марзии Қирғизистону Тоҷикистон соли 2021 Содир Ҷабборов вокуниши қирғизҳо ба даргириҳоро раҳбарӣ мекард. Ӯ рӯзи 30 апрел бо Эмомалӣ Раҳмон, раисиҷумҳури Тоҷикистон, як гуфтугӯи телефонӣ анҷом дод ва дар ҷараёни он розӣ шуд, ки дар нимаи дувуми моҳи май дар мулоқоти шахсӣ дар Душанбе ширкат кунад. Вай ҳамчунин пешниҳод кард, ки комиссияи посдори сулҳ аз ҳисоби пирони ҳарду кишвар таъсис дода шавад. Дар ҳамин рӯз Ҷабборов ба мардуми қирғиз муроҷиат карда, дар он ҷо ба оромӣ, бахусус ҷавонон даъват карда, таъкид кард, ки раҳбарияти Тоҷикистон намехоҳад бо Қирғизистон ҷанг кунад ва аз таҷрибаи ӯ дар ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон ёдовар шуд[6]. Дар ҳамин ҳол, вай ҳамчунин "баъзе нерӯҳоро" ба ноором кардани вазъ дар марз муттаҳам кард. Ӯ ба хотири қурбониёни даргириҳои мусаллаҳона дар марз бо Тоҷикистон 1 ва 2-юми май мотами миллӣ эълон кард[7].
Моҳи июни соли 2021 Содир Ҷабборов ва ҳамтои туркманаш Қурбонгулӣ Бердимуҳаммадов мулоқот карда, имкони интиқоли гази табиӣ ва барқи Туркманистон ба Қирғизистонро дар тирамоҳу зимистон баррасӣ карданд.
Моҳи марти соли 2022 раҳбари Қирғизистон аз зарурати нигоҳ доштани бетарафии Қирғизистон дар муноқишаи байни Русия ва Украина эълон кард, зеро Қирғизистон як кишвари хурд аст ва Бишкек “барои қатъи ҷанг нуфузи кофӣ надорад”[8].
Рӯзи 1 апрел дар пойтахти Қирғизистон ҳама гуна гирдиҳамоиҳои марбут ба низоъ миёни Русия ва Украина мамнӯъ шуд[9].
Ӯ рӯзи 25 апрел аз зарурати имзои созишномаи нави ҳамкорӣ бо Иёлоти Муттаҳидаи Амрико эълон кард, ки аз ҷониби президенти пешини Ҷумҳурии Қирғизистон Алмосбек Отамбоев маҳкум карда шуд.
Ҳаёти шахсӣ
вироишОиладор. Падари чор фарзанд мебошад.
Ҷоизаҳо
вироиш- Соли 2009, ӯ барои хидматҳо ва саҳми назаррас дар рушди иҷтимоию иқтисодии минтақаи Иссиқкӯл бо медали маъмурияти давлатии вилояти Иссиқкӯл мукофотонида шудааст.
- Соли 2010 бо медали Иттиҳоди собиқадорони Афғонистон дар Русия «Барои хидматҳои назаррас» мукофотонида шудааст (бо қарори Раёсати марказии Иттифоқи собиқадорони Афғонистон аз 7 декабри соли 2009, No485).
Эзоҳ
вироиш- ↑ Имя Жапар, значение имени Жапар. Что означает имя Жапар?. imya.com. 15 октябри 2020 санҷида шуд.
- ↑ Биография Садыра Жапарова(рус.). РИА Новости (20201006T2024). 15 октябри 2020 санҷида шуд.
- ↑ Исаев отказался быть и. о. президента, полномочия передали мне — Жапаров(рус.). Sputnik Кыргызстан(пайванди дастнорас — таърих). 15 октябри 2020 санҷида шуд.
- ↑ Жапаров сложил полномочия президента Киргизии(рус.). РИА Новости(пайванди дастнорас — таърих) (20201114T1812). 17 ноябри 2020 санҷида шуд.
- ↑ Садыр Жапаров лидирует на выборах президента Киргизии(рус.). Эхо Москвы(пайванди дастнорас — таърих). 11 Январ 2021 санҷида шуд.
- ↑ Президент Садыр Жапаров: Народам Кыргызстана и Таджикистана свойственны миролюбие и взаимное уважение, доказанная многовековой историей. president.kg(пайванди дастнорас — таърих). 3 июли 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 12 Декабри 2021.
- ↑ В Киргизии объявили национальный траур по жертвам конфликта на границе(рус.). РБК(пайванди дастнорас — таърих) (1 май 2021).
- ↑ Президент КР высказался за нейтралитет в ситуации между Россией и Украиной(рус.). CENTRAL ASIAN.
- ↑ Sputnik Кыргызстан. В Бишкеке запретили митинги по ситуации вокруг Украины — ГУВД(рус.). Sputnik Кыргызстан (20220401T2157+0600).