Панисломизм

Панисломизм ( юн.-қад. pan - "ҳама чиз" ва ар. إسلام‎ ‎ « Ислом ») - мафкураи динӣ-сиёсӣ, ки бар пешниҳоди он асос ёфтаанд:

• дар бораи ваҳдати маънавии мусалмонони ҷаҳон, новобаста аз мансубияти иҷтимоӣ, миллӣ ва давлатӣ; ва
• дар бораи зарурати муттаҳидсозии сиёсии онҳо таҳти роҳбарии сарвари олии маънавӣ (халифа).

Дар ҳоле ки панарабизм мустақилияти арабҳоро новобаста аз дини хеш эълом мекунад, панисломизм бошад ба ҷаҳон и ислом нигаронида шудааст.

Ҷунбиши панисломӣ дар солҳои аввали ислом решаҳои таърихӣ дорад, вақте ки пайғамбар Муҳаммад (с) ҳамаи қабилаҳои нимҷазираи Арабро ба як давлати ягона муттаҳид кард ва пас аз чанде, Умар Африқои Шимолӣ ва қисми зиёди Ховари Миёнаро муттаҳид сохт.

Дар давраи мустамлика дар ҷаҳони араб сиёсати панисламизмро Ҷамол Аш-Шума Ал-Афғонӣ пеш мебурд. Маълум аст, ки сиёсати иҷтимоии Ал-Афғонӣ дар он замон хеле пешрафта буд.

Дар байни ҷанги якум ва дуюми ҷаҳонӣ, Амин ал-Ҳусайнӣ, муфтии Ерусалим, кӯшиш мекард, ки аз фашистон дастгирӣ кунад, то мусалмононро дар хилофати нав муттаҳид кунад. Амин ал-Ҳусейнӣ саъй дошт, ки Бритониёро аз қаламравҳои ваколатдори Шарқи Наздик берун кунад.

Азбаски кишварҳои мустамлика дар асри 20 назорати бисёр қаламравҳоро аз даст доданд , миллатгароёни араб ва мусулмон ташвиқ карда шуданд.

Пас аз таъсиси давлати яҳудӣ дар Фаластин ва эътирофи минбаъдаи Исроил ба ҳайси кишвар аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид, инчунин шикасти давлатҳои араб дар солҳои 1948 ва 1967, пешвоёни динии араб далел оварданд, ки нобуд кардани Исроил бозгашти Мусалмонон ба бунёдгароии исломист.

Ихвонулмуслимин дар Миср ба ҳукумати дунявии ҳизби сиёсии Вафд ва баъдтар ба маъмурияти президент Носир муқобилат кард. Дар Миср ва дигар кишварҳои араб панисломистҳо пайравони худро пеш аз ҳама дар байни ҳамватанони синфҳои поёнӣ ва миёна пайдо карданд. Аммо, то охири солҳои 70-ум тақрибан ҳама кӯшишҳои панисламистҳо барои ба даст овардани ҳокимият бенатиҷа буданд. Президентҳои Миср Носир ва Анвар Содот бар зидди панисламистҳо сиёсати саркӯбгарона пеш гирифта, аксарияти онҳоро қатл ва зиндонӣ карданд. Донишманди маъруфи ислом Сайид Қутб барои ширкат дар ҷунбиши Ихвонулмуслимин эъдом карда шуд.

Пайравони ҷунбиши мусалмонон Деобанди бо кумаки ҳукуматҳои Амрико ва Покистон дар муноқишаи низомии зидди Иттиҳоди Шӯравӣ дар Афғонистон ширкат варзиданд. Дар ҳолатҳои дигар, муноқишаҳо байни гурӯҳҳои мусалмонии шиаҳо ва сунниҳо ба муттаҳидшавии дарозмуддати ҷаҳони ислом халал мерасонанд.

Дар ҷараёни рушди технологияҳои интернетӣ, панисломизм воситаи дигари рушдро бо истифода аз захираҳои иҷтимоӣ ва ташкилии шабакаи ҷаҳонӣ ба даст овард. Соли 2011 ба шарофати сармоягузории соҳибкорони мусалмон аз Русия ва Туркия рушди шабакаи иҷтимоии Salamworld оғоз ёфт, ки ба фароҳам овардани фазои ягонаи интернетӣ барои ҷавонони ислом нигаронида шудааст .

Ниг. инчунин

• Исломгароӣ
• Ассамблеяи Умумиҷаҳонӣ оид ба наздикшавии мазҳабҳои исломӣ

Адабиёт

• Ионова А. И. Современный ислам и панисламизм // Вопросы научного атеизма. Вып. 39 / Редкол. В. И. Гараджа (отв. ред.) и др.; Акад. обществ. наук ЦК КПСС. Ин-т научного атеизма. — М.: Мысль, 1989. — С. 120—139. — 335 с. — 18 870 экз.