Қарокӯл (шаҳр)
Қарокӯл (қирғ. Каракол) (пешина Пржевалск, Каракол) — чорумин шаҳри бузурги Қирғизистон аст, ки дар наздикии соҳили шарқии кӯли Иссиқкӯл, тақрибан 150 км аз марзи Қирғизистон ва Чин ва 380 км дуртар аз пойтахт Бишкек ҷойгир аст. Он маркази маъмурии вилояти Иссиқ-Кӯл мебошад.
| Шаҳр | |||||
| қирғ. Каракол | |||||
| Акс:File:Karakol cathedral.jpg | |||||
|
|||||
| 42°30′ с. ш. 78°23′ в. д.HGЯO | |||||
| Кишвар |
 Қирғизистон |
||||
| Таърих ва ҷуғрофиё | |||||
| Таъсис | 1 июл 1869 | ||||
| Масоҳат |
|
||||
| Баландии марказ | 1 690 м | ||||
| Минтақаи замонӣ | UTC+6:00 | ||||
| Аҳолӣ | |||||
| Аҳолӣ | |||||
| Шиносаҳои ададӣ | |||||
| Нишонаи почта | 722360 | ||||
| karakol.com.kg | |||||
|
|
|||||
 Парвандаҳо дар Викианбор | |||||
Масоҳати Қаро-Кӯл 48 км² мебошад ва аҳолии доимии он дар соли 2009 66 294 нафарро ташкил додааст (аз ҷумла Пристан-Пржевалск).[2] Дар шимол, дар шоҳроҳи A363, Тӯп ва дар ҷанубу ғарб — осоишгоҳи Ҷети-Оғуз ҷойгир аст.
Номи шаҳр аз забони қирғизӣ «қара» (сиёҳ) ва «кул» (кӯл) омадааст. Яъне, «Кӯли калон».
Таърих
вироиш
Қаро-Кӯл (1869—1889)
вироишСоли 1868, дар ҷои шаҳр истеҳкоми Аксайск мавҷуд буд[3]. Бо номи Қарокӯл таъсис ёфтааст[4]. Баъдтар, қалъаи Қарокӯл сохта шуд (1879)[5].
Шаҳр 1 июли соли 1869 ҳамчун маркази ҳарбӣ ва маъмурӣ дар роҳи корвон аз водии Чуй ба Кашгария аз ҷониби капитани штаб барон Каулбарс, ки ба ӯ вазифаи интихоби ҷои муносиб барои шаҳри нав гузошта шудааст, таъсис дода шудааст.
23 марти 1889, бо фармони подшоҳи Империя Русия Александр III, шаҳри Қаро-Кӯл ба Пржевалск номгузорӣ карда шуд. «барои абадӣ гардонидани хотираи Николай Михайлович Пржевалский дар Осиёи Миёна»[6], ки дар давраи сафари панҷуми худ дар Қаро-Кӯл аз бемории домана вафот кардааст[7]. Бо дархости ӯ, ӯро дар соҳили Иссиқкӯл дафн карданд[8].
Пржевалск (1889—1922)
вироишПржевалск — маркази уезди вилояти Семиреченск буд. Дар шаҳр шакли нақши росткунҷаи қатъӣ дошта буд, ҳар як таҳиягари сохтмони бино вазифадор буд, ки дар назди хонааш боғ ва гулгашт бунёд кунад. То соли 1887 асосан хонаҳои бомпӯш сохта мешуданд. Аммо пас аз заминларзаи шадид дар соли 1887, шаҳр асосан бо хонаҳои чӯбӣ бо айвонҳои бо кандакорӣ оро додашуда сохта мешуданд.
То соли 1872 дар шаҳр 132 ҳавлӣ буд. То соли 1897 аҳолӣ 8108 нафарро ташкил медод.
Дар байни шаҳрҳои ҳудуди Қирғизистони муосир, Пржевалск шаҳри дорои маданияти нисбатан баланд буд. Аз ин ҷо иштирокчиёни экспедитсияҳои сершумор ба Осиёи Миёна мерафтанд, ки онҳо олимон ва сайёҳони машҳур буданд. Аз нуқтаи назари иқтисодӣ шаҳр ҳамчун маркази тиҷоратӣ ва маъмурии тамоми минтақаи Иссиқкӯл рушд мекард. Дар соли 1894, 34 % тамоми буҷети шаҳр аз ҳисоби тиҷорат буд. Дар айни замон, корхонаҳои саноатӣ пайдо шудан гирифтанд. То соли 1914 дар шаҳр ва атрофи он 60 корхонаи саноатӣ кор мекарданд, аммо онҳо асосан корхонаҳои хурд буданд.
Қаро-Кӯл (1922—1939)
вироишДар соли 1922, шаҳр ба номи пешини худ Қаро-Кӯл баргардонида шуд.
Пржевалск (1939—1992)
вироишСоли 1939, ба муносибати садсолагии рӯзи таваллуди Н. М. Пржевалский, номи Пржевалск ба шаҳр баргардонида шуд. Дар наздикии Пржевалск, дар наздикии деҳаи Покровка, пойгоҳи низомии Шӯравӣ барои озмоиши силоҳи торпедо ва мина ҷойгир аст.
Қаро-Кӯли муосир
вироишСоли 1992, пас аз истиқлоли Қирғизистон, Пржевалск аз нав ба Қаро-Кӯл номгузорӣ шуд.
Дар айни замон, шаҳр маркази саноатии вилояти Иссиқкӯл мебошад: ҶСК «Иссулкулелектро» (мошинсозӣ); саноати хӯрокворӣ ва коркард — ҶСК «Каракол-Буудай» (коркарди ғалладона), ҶСК «Ак-Булак» (коркарди шир), ҶСК «Сейл» (истеҳсоли нӯшокиҳои ширин), ҶСК «Тоштук» (истеҳсол ва коркарди гӯшт); ҶСК Темир-Бетон (истеҳсоли масолеҳи сохтмонӣ); ҶДММ Айко-Сейко (саноати сабук). Ҳукумати Қирғизистон МОИ (минтақаи озоди иқтисодӣ) «Қаракол» -ро таъсис дода шудаанд.
Дар шаҳр муассисаҳои таълимӣ мавҷуданд: Донишгоҳи давлатии Иссиқкӯл ба номи Қосим Тыныстанов, Донишкадаи кооперативӣ ба номи Алишпаев, филиали Донишкадаи соҳибкорӣ ва ҳуқуқи Маскав, Маркази Иссиққули Академияи ҳуқуқӣ, омӯзишгоҳи тиббӣ, омӯзишгоҳи омӯзгорӣ, мактаби мусиқӣ, коллеҷи кооперативӣ, инчунин 15 мактаби миёна, 2 гимназия ва 2 литсей. 1 сентябри соли 2013 мактаби нави рақами 15 (дар микрорайони Восход) кушода шуд, ки сохтмони он соли 1989 боздошта шуда буд. Осорхонаи шаҳрии кишваршиносӣ табиати вилоятии Иссиқкӯл шинос мекунад, инчунин таърих, фарҳанг ва этнологияи халқҳои маҳаллиро аз асри биринҷӣ нишон медиҳад.
Рамзҳои шаҳр
вироиш
Нишони шаҳри Пржевалск 19 марти 1908 аз ҷониби империяи Русия тасдиқ карда шудааст.
Нишон ва парчами муосири шаҳри Қаро — Кӯл пас аз натиҷаи озмун барои сохтани рамзҳои шаҳр (нишон, парчам ва суруд), моҳи марти соли 2007ки аз ҷониби шӯрои шаҳрӣ ва шаҳрдорӣ ташкил шуда буд, тасдиқ карда шуд[9]. Таркиби асосии нишон ва парчам аз унсурҳои офтоб ва сари оҳуи шохдор иборат аст.
Аҳолӣ
вироишОхири асри XIX
вироишМувофиқи барӯйхатгирии соли 1897, шаҳри Пржевалск 8 108[10] аҳолӣ дошт (4677 мард ва 3431 зан).
Тақсимоти аҳолӣ аз рӯи забони модарӣ дар соли 1897[11]:
- Русҳо — 35,4 %
- Сартҳо — 27,0 %
- Қирғиз-кайсакҳо — 16,8 %
- Чиниҳо — 10,7 %
- Тоторҳо — 6,6 %
- Қалмиқҳо — 1,0 %
- Укроинҳо — 1,0 %
- Таранчиҳо — 0,4 %
- боқимонда — 1,0 %
Ибтидои асри XXI
вироиш| Этнос | ш. Қарокӯл | ш. Қарокӯл (бе деҳа) | ||
|---|---|---|---|---|
| Рақам, одамон | % | Аҳолӣ, мардум | % | |
| Қирғизҳо | 44878 | 67.7 | 43951 | 69.3 |
| Русҳо | 12343 | 18.6 | 10,762 | 17.0 |
| Уйғурҳо | 2530 | 3.8 | 2493 | 3.9 |
| Узбакҳо | 2182 | 3.3 | 2156 | 3.4 |
| Тоторҳо | 1152 | 1.8 | 1102 | 1.7 |
| Дунгонҳо | 943 | 1.4 | 942 | 1.5 |
| Қазоқҳо | 708 | 1.1 | 678 | 1.1 |
| Қалмиқҳо | 679 | 1.0 | 544 | 0.9 |
| Украинҳо | 459 | 0.7 | 353 | 0.6 |
| дигарон | 420 | 0.6 | 397 | 0.6 |
| УМУМ | 66294 | сад | 63,377 | сад |
Ҷуғрофиё
вироиш
Дар шаҳр дар қисми шарқии минтақа дарпоёни қаторкуҳи Терсекеқ-Ала-Тоо поёноби дарёи Қарокӯл, 12 км дуртар аз соҳили кӯли Иссиқкӯл, дар баландии 1690—1850 метр аз сатҳи баҳр, воқеъ аст. Масофа то шаҳри Бишкек 400 км, наздиктарин истгоҳи роҳи оҳани Баликчӣ — 220 км бо роҳи автомобилгард ва 184 км бо об.
Дар дараи Қарокӯли қаторкӯҳи Тескей-Ала-Тоо, дар масофаи 7 км аз шаҳр, дар байни ҷангалҳои азими сӯзанбарг пойгоҳи лижаронии «Қаракол» бо панҷ (4 курсӣ) лифт мавҷуд аст (фарқи баландӣ аз 2300 то 3450 метр). Дар замони шӯравӣ, он барои тайёр кардани дастаи олимпии кишвар истифода мешуд. Аз қуллаи баландтарин 3040 м аз сатҳи баҳр, ки лифт ба он ҷо мебарояд, манзараҳои зебои кӯли Иссиккӯл ва қуллаҳои панҷҳазорметраи наздиктарин (қуллаи баландтарин дар қаторкӯҳи Қарокӯл — 5281 м ва қуллаҳои нӯгтез Ҷигит — 5173 м мавҷуданд). Аз Қарокӯл ба ғарб дар соҳили ҷанубии Иссиқкӯл, 30 км дуртар аз истироҳатгоҳҳои Ҷетӣ-Оғуз (Ҳафт барзагов) ва Ҷилу-Сув (Оби гарм) ҷойгиранд. Дар самти шарқ 10 км — истироҳатгоҳи иқлимӣ-балнео-лой Ҷергалан ва дар 50 км дар қаторкӯҳи Тиён-Шон — кӯли пиряхии Мертсбахер мавҷуд аст.
Иқлим
вироишИқлими шаҳр мӯътадил континенталӣ буда, унсурҳои кӯҳӣ ва баҳрӣ доранд. Боришоти миёнаи солона 350—450 мм мебошад.
Ҷойҳои тамошобоб
вироишКалисои православӣ
вироишКалисо аз чӯб дар соли 1895 дар пояи хиштии як калисои куҳна, ки бар асари заминларзаи соли 1889 хароб шудааст, сохта шудааст. Дар солҳои Ҳокимияти Шӯравӣ он баста ва ҳамчун мактаби варзишии бачагона истифода мешуд. Соли 1995 он ба моликияти ҷамъияти православӣ баргардонида шуд[13].
Масҷиди Дунганӣ
вироиш
Масҷиди марказии Иссиқкӯл бо ташаббуси Иброҳим Аҷӣ сохта шудааст. Вай меъмори машҳури Пекин Чоу Сэу ва 20 кандакорро бо малакаҳои меъмории анъанавии чинӣ ва усулҳои композитсионӣ барои сохтани масҷид овард. Дар сохтани биноҳои иловагӣ ва дигар корҳо ҳунармандони маҳаллӣ ширкат варзиданд. Сохтмони масҷид соли 1904 оғоз ёфта, соли 1910 ба итмом расидааст. Малакҳои меъморӣ ба бинокорон имкон доданд, ки масҷидро бе истифодаи мех созанд. Масҷид 42 рукн дорад ва бинои атроф як бомпӯши бисёртабақаест, ки бо тасвири рустаниҳо, аз қабили ангур, анор, нок ва шафтолу оро дода шудааст. Аз соли 1929 то 1947 (дар замони шӯравӣ) масҷид ҳамчун анбор истифода мешуд. Соли 1947 бино ба ихтиёри ҷамоаи мусулмонон гузашт ва ҳамчун масҷиди исломӣ фаъолият мекунад. Он ҳамчун ёдгории таърихӣ ба қайд гирифта шудааст ва аз ҷониби қонун ҳифз карда мешавад. Имрӯз масҷид барои меҳмонон боз аст.
Сайёҳӣ
вироишДӯстдорони варзиши зимистона дар фасли зимистон ба Қарокӯл меоянд. Дар масофаи 30 дақиқа аз шаҳри Қаро-Кӯл пойгоҳи лижаронии «Каракол» ҷойгир аст. Осоишгоҳи лижаронии «Қаракол» дар байни шаҳрвандони кишварҳои ҳамсоя, аз қабили Қазоқистон ва Русия хеле маъмул аст. Шумо метавонед ба пойгоҳи лижаронии Каракол дар фасли зимистон тавассути нақлиёти шахсӣ ё бо автобус аз ширкатҳои хусусӣ расед. Дар наздикии пойгоҳ ба ҷуз аз бозиҳои зимистона, чашмаҳои табии низ мавҷуданд. Чашмаҳои гармидиҳии «Алтин-Арашан» дар дараи Арашан, 10 км дуртар аз Қарокӯл, дар наздикии деҳаи Оқ-Сув ҷойгиранд.
Бародаршаҳрҳо
вироишПайвандҳо
вироиш- Вебсайти Каракол Бойгонӣ шудааст 8 марти 2022 сол.
- Сомонаи расмии мақомоти худидоракунии маҳаллии шаҳр. Каракол
- Сафари виртуалии 3D дар кӯчаҳои шаҳр
- Аксҳои шаҳри Қароқол Бойгонӣ шудааст 5 марти 2021 сол.
- Дар сайти Ассотсиатсияи шаҳрҳои Қирғизистон
Дар Викианбор аз рӯи ҳамин мавзӯъ медиафайл вуҷуд дорад Қарокӯл (шаҳр)
Эзоҳ
вироиш- ↑ http://www.stat.kg/ru/statistics/download/operational/825/
- ↑ Перепись населения Кыргызской Республики 2009 года: Иссык-Кульская область. 4 Январ 2017 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 10 августи 2011.
- ↑ Укрепление Аксайское на карте 1868 года
- ↑ Карта Киргизской степи 1877 года — Караколь, 1877.
- ↑ Укрепление Каракольское, 1879
- ↑ Высочайшее повеление. Правительственный вестник. № 5. за 1889 год.
- ↑ Последняя экспедиция великого путешественника Пржевальского
- ↑ Памятник Пржевальскому на берегу Иссык-Куля
- ↑ Гербы Кыргызстана. г. Каракол Иссык-Кульская область На сайте Геральдикум.
- ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.. www.demoscope.ru. 16 феврали 2020 санҷида шуд.
- ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.. www.demoscope.ru. 16 феврали 2020 санҷида шуд.
- ↑ Перепись населения Киргизии 2009. Иссык-Кульская область
- ↑ Свято-Троицкая православная церковь. karakol.name. 26 май 2019 санҷида шуд.