Иёлоти Муттаҳидаи Амрико

**Иёлоти Муттаҳидаи Амрико**
**United States of America**
	Шиор: «Ба Худо боварӣ дорем»
	Суруди миллӣ: «[[Суруди миллии Иёлоти Муттаҳидаи Амрико\|Суруди миллии Иёлоти Муттаҳидаи Амрико ]]»
Рӯзи истиқлолият	(аз 4 июли 1776)
Забони расмӣ	Инглисӣ
Пойтахт	Вашингтон
Шаҳри калонтарин	Ню-Йoрк
Идораи давлат	Ҷумҳурии федеролӣ конститутсионӣ
Президент; Ноиб - Президент	Ҷо Байден; Камала Ҳаррис
Масоҳат; • Ҳамагӣ; • Фоизи об.	3-ум ҷой дар ҷaҳон; 9,857,306 км²; 2.23 %
Аҳолӣ; • Ҳамагӣ (2019); • Зичӣ	3-ум ҷой дар ҷaҳон; 328 915 700; 34,55 нафар/км²
ММД; • Ҳамагӣ ; • Ба сари аҳолӣ	1-ум ҷой дар ҷaҳон; 16.768 трлн. $; 53,001 $
Пули миллӣ	Доллари ИМА
Интернет-Домен	.us .gov .mil .edu
Коди телефон	+1
Соат	UTC -5 to -10
	Анбори Википедиа дар бораи ин мавзӯъ гурӯҳ дорад: Иёлоти Муттаҳидаи Амрико
Имрӯз қисми	{{{Имрӯз}}}

Иёлоти Муттаҳидаи Амрико (англ. The United States of America [ð ə j u ˌ n a ɪ t ɪ d ˌ s t e ɪ t s ə v ə ˈ m e r ɪ k ə]), ба шакли кӯтаҳ ИМА (англ. USA), ё Иёлоти Муттаҳида (англ. United States, U.S.), ё Амрико) — кишварест мустақил дар Амрикои Шимолӣ миёни кишварҳои Конодо, Мексика ва уқёнуси Атлантику Ором. Масоҳат — 9,5 млн км²^[1] (4-умин дар ҷаҳон).

Аз се бахш иборат аст: асосӣ [массиви ягона дар қисмати мобайнии материки Амрикои Шимолӣ, ки 48 иёлат (иёлоти ҳамҳудуд) ва Округи федералии Колумбияро дар бар мегирад; 83,5 дарсади масоҳат ва 99,4 дарсади аҳолии мамлакат] ва 2 эксклав: иёлати Аляска (16,3 дарсади масоҳат ва 0,2 дарсади аҳолӣ, дар канори шимолу ғарбии материки Амрикои Шимолӣ) ва иёлати Гавайи (0,2 дарсади масоҳат ва 0,4 дарсади аҳолӣ; дар қисми марказии уқёнуси Ором). Иёлоти ҳамҳудуди ИМА-ро дар шарқ, ҷанубу шарқ ва ҷануб уқёнуси Атлантик (аз ҷумла дар ҷануб – хал. Мексика; гул. Флорида аз Куба ва ҷаз-ҳои Багам), дар ғарб уқёнуси Ором ҷудо мекунад. Иёлати Аляскаро дар шимол – уқёнуси Яхбастаи Шимолӣ (б-ҳои Бофорт ва Чукот), дар ғарб – б. Беринг, дар ҷануб хал. Аляскаи уқёнуси Ором; иёлати Ҳавайиро – уқёнуси Ором (тӯли умумии хатти сарҳаддӣ 19924 км). Иёлоти ҳамҳудуди ИМА дар шимол ва иёлати Аляска дар шарқ дар хушкӣ бо Канада, иёлоти ҳамҳудуд дар ҷануб бо Мексика ҳамсарҳаданд. Масоҳаташ 9,5 млн км² (ҷойи 4-ум дар ҷаҳон). Аҳолиаш 327,6 млн нафар (2018). Пойтахташ шаҳри Вашингтон. Забони расмӣ – инглисӣ. Воҳиди пулӣ – доллари ИМА.

Бахшбандии кишварӣ

Ҳудуди маъмуриаш ба 50 иёлат ва Округи федералии Колумбия тақсим мешавад.

Иёлатҳои ИМА:

Ҳар кадом иёлат, ғайр аз иёлоти Луизиана (ба маҳалҳо тақсим мешавад) ва Аляска (ба боро – ноҳияҳо тақсим мешавад) ба округ (графӣ)-ҳо тақсим мешавад; ҳамагӣ 3007 округ ва 137 воҳиди ба онҳо баробар дорад.

Бюрои барӯйхатгирии ИМА дар ҳудуди мамлакат 4 минтақаи ҷуғрофиёиро ҷудо мекунад, ки ба ҳайати онҳо 9 гурӯҳи иёлот дохил мешаванд: шимолу шарқӣ (9 иёлат, 4,7 дарсади масоҳат ва 17,6 дарсади аҳолии мамлакат; Англияи Нав ва иёлати Атлантикаи Миёна), Ғарби Миёна (12 иёлат; 21,2 дарсади масоҳат ва 21,2 дарсади аҳолӣ; иёлоти шимолу шарқӣ ва шимолу ғарбии Ғарби Миёна), Ҷануб (16 иёлат ва Округи федералии Колумбия; 24,8 дарсади масоҳат ва 37,6 дарсади аҳолӣ; иёлати Атлантикаи Ҷанубӣ, иёлати марказии ҷанубу шарқӣ ва ҷанубу ғарбӣ) ва Ғарб (13 иёлат; 49,3 дарсади масоҳат ва 23,6 дарсади аҳолӣ; иёлати Монтана ва уқёнуси Ором, иёлати Аляска ва Гавайи ҳам ба онҳо дохил мешаванд).

Мулкҳои ИМА: Пуэрто Рико, Иттиҳоди Ҷазираҳои Марианаи Шимолӣ (ҳар ду давлатҳои озоди ба ИМА дохилшуда), ҷаз-ҳои Вирҷин, Гуам, Самоаи Амрикоӣ, Уэйк, Мидуэй, Бейкер, Ҳовланд, Ҷарвис (сетои охир беодаманд), атолл (ҷазираи ҳалқашакли марҷонӣ)-и Ҷонстон, рифи беодами Кингмен дар уқёнуси Ором, пойгоҳи ҳарбии баҳрии Гуантанама дар ҷаз. Куба ва ҷаз. беодами Навасса дар б. Кариб.

ИМА – узви СММ (1945), НАТО (1949), Фонди байналмилалии асъор (1944), Бонки байналмилалии Таҷдид ва Рушд (1945), Ҳамкории иқтисодии Осиё ва уқёнуси Ором (1989), Аҳдномаи Амрикои Шимолӣ оид ба савдои озод (1992), СУС (1995), Ҳамшарикии фаромиллии уқёнуси Ором (2015).

Сохти давлатӣ

ИМА – давлати федеративӣ. Конститутсия 17.9.1787 қабул карда шудааст. Шакли идоракунӣ – ҷумҳурии президентӣ. Роҳбари давлат ва ҳукумат – Президент, ки дорои ҳамаи ҳуқуқҳои идоракунӣ, сарфармондеҳи қувваҳои мусаллаҳ ва пешвои ҳизби худ мебошад. Президент ба муҳлати 4 сол (ҳуқуқи як бор интихоб шуданро дорад) бо роҳи интихоботи ғайримустақим, дузинагӣ (интихобкунандагон интихобшавандагонро интихоб мекунанд, интихобшудагон – Президентро) якҷо бо ноиби Президент интихоб карда мешавад. Шаҳрванде, ки синнаш ба 35 расида, 14 сол то интихобот дар ИМА зиндагӣ карда бошад, ҳуқуқи номзадии худро ба президентӣ пешбарӣ кардан дорад. Номзаде, ки аксарияти овозҳоро ба даст меорад, интихобшуда ҳисоб меёбад. Агар ҳеч кадом аз номзадҳо шумораи зарурии овозҳоро ба даст оварда натавонанд, Палатаи намояндагон Президентро аз ҷумлаи 3 номзаде, ки бисёртар овоз гирифтаанд, интихоб мекунад. Муҳлати ваколатҳои Президент ва ноиби Президент нисфирӯзии 20-уми январи ҳамон соле, ки ваколатҳои номбурда бояд ба охир расанд, ба охир мерасанд.

Мақоми олии қонунгузор – парламенти дупалатагӣ (Конгресси Иёлоти Муттаҳида). Ҳар ду палата бо роҳи интихоботи мустақим аз рӯи низоми мажоритарӣ (аксарияти овозҳо) интихоб карда мешаванд. Палатаи поинӣ – Палатаи намояндагон (435 ҷой, ки мувофиқи шумораи аҳолӣ тақсим карда шудаанд, ҳамчунин 6 намоянда бе ҳуқуқи овоздиҳӣ аз ҳудудҳое, ки мақоми иёлатро надоранд); депутатҳое, ки манфиатҳои ҳамаи мамлакатро намояндагӣ мекунанд, барои 2 сол интихоб карда мешаванд. Палатаи болоӣ – Сенат (100 ҷой – 2 ҷой аз ҳар кадом иёлат). Муҳлати ваколати Сенат – 6 сол; ҳар ду сол 1/3 ҳиссаи ҳайат иваз карда мешавад.

Ҳукумат – кабинет аз вазирон иборат буда, вазиронро Президент бо маслиҳат ва розигии Сенат ба ҳамон вазифаҳое, ки худи Президент ба кабинеташ дохил менамояд, интихоб мекунад. Кабинет дар назди Президент ҳисоботдиҳанда буда, вазифаҳои машваратиро иҷро мекунад.

Ҳар як иёлат бо роҳбарии губернатор конститутсия, мақоми қонунбарор, мақомоти ҳокимияти иҷроияи худро дорад.

Дар ИМА низоми классикии дуҳизбӣ ҷорист. Ҳизбҳои сиёсии пешбар: Ҳизби демократии ИМА, Ҳизби ҷумҳурихоҳи ИМА.

Ҷуғрофиё

Табиъат

Соҳилҳои Атлантикаи ИМА асосан ҳамвор буда, онҳоро тунукобаҳои васеъ (то 300 км) ва халиҷҳои аз ҳам ҷудо (Мэн, Делавэр, Чесапик) иҳота кардаанд. Дар канори шимолу шарқӣ соҳилҳои тектоникии яхпӯш, аз нимҷаз. Кейп-Код то ҷаз. Лонг-Айленд халиҷҳои ба ҳам пайвасти абразивӣ, дар қисми шарқӣ халиҷу кӯлҳои аз ҳам ҷудо доман густурдаанд. Соҳилҳои уқёнуси Ороми қисми асосии ИМА кӯҳсоранд. Ба қисми шимолӣ (ҷануби Аляска) силсилаи сершохаи халиҷу гулӯгоҳҳои печ дар печи харсангдор хоссанд.

Қариб нисфи ҳудуди мамлакатро қаторкӯҳҳои баланд, паҳнкӯҳҳо ва пуштакӯҳҳои Кордилера ишғол кардаанд; канори шарқии минтақаи Кордилераро қаторкӯҳҳои Сершух (баландиашон то 4000 м) ташкил додаанд. Нуқтаи баландтарини мамлакат – кӯҳи Мак-Кинли (6193 м) дар Аляска. Дар шарқ кӯҳҳои Аппалачи (баландиаш то 2037, кӯҳи Митчелл) воқеанд. Байни кӯҳҳои Кордилера ва Аппалачиро ҳамвориҳои васеи дохилӣ ва Пастии назди Мексика ишғол кардаанд.

Кордилераи ИМА қаторкӯҳҳои баланд (баландиашон то 3000–5000 м) ва паҳнкӯҳҳою пуштакӯҳҳои дохилиро дар бар мегирад. Силсилакӯҳҳои Кордилераи Аляска қабатҳои арзии майда доранд: дар қисми шимолӣ қаторкӯҳи Брукс (пастии ҳамвори Арктикаро ҷудо мекунад), дар қисми марказӣ паҳнкӯҳи денудатсионии Юкон бо кӯҳҳои Кускокуим, дар қисми ҷанубӣ қаторкӯҳҳои Алеут ва қаторкӯҳи баланди Аляска (нуқтаи баландтарини ИМА ва Амрикои Шимолӣ), қаторкӯҳҳои Кенай, Чугач, кӯҳҳои Врангел ва Иляи Муқаддас ҷойгиранд. Кордилераи ИМА тамоми ҳудуди қисми асосии мамлакатро убур мекунад.

Минтақаи шарқиро кӯҳҳои серхарсанги баландиашон то 4399 м (кӯҳи Элберт дар қаторкӯҳи Саватч) ташкил медиҳанд. Дар ғарби онҳо пуштакӯҳҳо ва паҳнкӯҳҳои дохилӣ: пуштакӯҳи вулкании Колумбия, суфакӯҳи Ҳавзаи Калон бо Водии Марг (86 м, пасттарин нуқтаи ИМА ва Амрикои Шимолӣ) ва пуштакӯҳи Колорадо бо Канони Калон ҷойгиранд. Дар ғарб ба минтақаи дохилии пуштакӯҳҳо ва паҳнкӯҳҳо силсилакӯҳҳои яхини чиндор ва вулкании баландиашон то 4392 м (вулкани Рейнир) ва яхпоракӯҳҳои аз ҳам ҷудои Серра-Невада (баландиаш то 4418, кӯҳи Уитни) пайваст мешаванд. Қад-қади соҳили уқёнуси Ором қаторкӯҳҳои баландиашон миёнаи (баландиаш 2692 м, кӯҳи Пинос) аз ҳам ҷудо тӯл кашидаанд, ки аз шарқ бо пастиҳои байникӯҳӣ (Вилламетт, водии Калифорния, водии Калифорнияи Поин) маҳдуд мешаванд

Заминшиносӣ

Ноҳияҳои дохилии ҳамвори ИМА ба платформаи Амрикои Шимолии қадим, бештар ба таҳкурсии кембрийи поин тааллуқ доранд, ки дар баъзе ноҳияҳо луч мешавад. Дар иёлоти Миннесота, Висконсин ва Мичиган дӯнгии бузурги сипари Канада мавҷуд аст, ки аз гранитогнейсҳои давраи архей, ҷинсҳои минтақаҳои сангҳои сабз ва гранитҳои музофоти Сюпириор, таҳнишастҳои палеопротозойи минтақаи Пенокий – кварситҳо, аз ҷумла оҳан, варақсанг, доломит, тиллит, инчунин таҳнишастҳои давраи мезозой ва протерозойи нав, рухом ва габброи манзумаи палерифтии Кивино ташаккул ёфтааст. Дар шимолу шарқ дӯнгии Адирондаки минтақаи Гренвили сипари Канада мавҷуд аст. Падидаҳои хурди таҳкурсӣ дар ҳудуди минтақаи инкишофи ҷилди платформавии платформаи Мидконтинент ва ҳамвориҳои Бузург мушоҳида мешаванд.

Силсила (система)-и чиндори палеозойи Аппалачи ба самти ҷанубу шарқ аз сарҳадди Канада то иёлати Алабама тӯл кашидааст. Сохтори чиндори Аппалачии Ҷанубиро дар шарқ таҳшинҳои соҳилии давраи бӯр ва кайнозойи плитаи назди Атлантик пӯшондаанд. Платформаи ҷавони соҳили шимолии хал. Мексика (Галф-Кост) асоси чиндори давраи палеозой дорад.

Силсилаи чиндори мезозой-кайнозойи Кордилераи Амрикои Шимолӣ аз шарқ ба ғарб ба се минтақаи хеле калон ҷудо карда мешавад: минтақаи кӯҳҳои чиндори шарқӣ; минтақаи берунӣ – кӯҳҳои чиндор; минтақаи дохилии назди уқёнуси Ором. Дар сохтори мезозойи силсилаи чиндор пастхамиҳое мавҷуданд, ки бо таҳнишинҳои давраи бӯр ва кайнозой пур шудаанд. Минтақаи дохилиро аз қуллаҳои хал. Калифорния то димоғаи Мендосино ғеҷаи бузург ва серзилзилаи Сан-Андреас бурида мегузарад. Қисми нисбатан васеи Кордилераи Амрикои Шимолиро минтақаи васеи фурӯхамидагиҳо – ҳавзаҳо ва қаторкӯҳҳои минтақа фаро гирифтаанд. Ба самти шарқ аз пуштакӯҳи Колорадо ба самти меридиан рифти кайнозойи Рио-Гранде, шимолтар Ҳавзаи Бузург, қад-қади д. Снейк минтақаи ҷавони вулканӣ (дар он гейзери Боғи миллии Йеллоустон ҷойгир аст) тӯл кашидаанд. Аз қисми шимолии Калифорния тавассути иёлоти Орегон ва Вашингтон силсилакӯҳҳои вулканӣ доман густурдаанд. Ҳудуди Аляска низ асосан (ғайр аз соҳилҳои шимолӣ) ба манзумаи чиндори Кордилераи Амрикои Шимолӣ тааллуқ дорад. Ҷазираҳои Гавай (иёлати Гавайи) аз силсилаи ҷазираҳои вулканӣ дар қисми марказии уқёнуси Ором иборат аст.

Сарватҳои табиъӣ

ИМА аз ҷиҳати захираи ангишт, маъдани молибден, сурб, тило дар ҷаҳон ҷойи 2-юм ва аз ҷиҳати захираи маъдани руҳ, нуқра, гафния, фосфориҳо, йод ҷои 3-юмро ишғол мекунад. Дар ИМА захираи нафт, гази табиӣ, маъдани уран, оҳан, титан, филиззоти гурӯҳи тилои сафед, платина, бериллий, волфрам, литий, бор, флюорит, барит, сулфур, ашёи хоми семент, гач, гилҳои гуногун фаровон буда, захираи бокситҳо, маъдани ванадий, сурма, симоб, намакҳои калий, асбест ва магнезит кам аст. Захираи маъдани манган, хром, кобалт, никел, қалъагӣ, филиззоти нодир, алмос, графит тамоман вуҷуд надорад.

Аксари конҳои нафт ва гази табиӣ дар ҳудуди 3 ҳавзаи калон ҷойгиранд: Ҳавзаи нафту гази хал. Мексика, Ҳавзаи нафту гази Перм ва Ҳавзаи нафту гази дохилии ғарб. Конҳои бузурги истихроҷи нафт: Ирадхо-Бей (Аляска), Ист-Тексас (Техас), Уилмингтон ва Мидуэй-Сансет (Калифорния), газ – Панхандл-Хюготон (Техас) ва Прадхо-Бей. Қариб 50 дарсади захираи ангиштро ангиштсанг ташкил медиҳад. Ҳавзаҳои асосии ангиштсанг дар минтақаҳои серангишт ҷойгиранд: шарқӣ (ҳавзаи ангиштсанги Аппалачи ва Пенсилван), дохилӣ (ҳавзаи ангишти Иллинойс, ҳавзаи дохилии ғарб), кӯҳҳои Чиндор (ҳавзаҳои Юинта, Грин-Ривер, Сан-Хуан-Ривер ва ғ.); ангишти бӯр – дар музофоти ҷануб (Техас) ва шимоли ҳамвориҳои бузурги Форт-Юнион. Захираҳои уран дар шимоли иёлати Аризона, дар иёлоти Ню-Мексико, Техас (соҳилҳои хал. Мексика), Юта, Вайоминг (ҳавзаҳои Марказ, Вайоминг, Уинд-Ривер, Паудер-Ривер), Небраска, Колорадо, Вашингтон ҷойгиранд. Дар ИМА конҳои калони оҳан мавҷуданд. Захираҳои асосии маъдани титан дар конҳои парокандаи илменит ва рутил (дар иёлоти Флорида, Ню-Ҷерси, Теннесси, Ҷорҷия, Каролинаи Ҷанубӣ, Каролинаи Шимолӣ) ҷамъ шудаанд. Калонтарин конҳои молибден – Гендерсон, Клаймакс (иёлати Колорадо), Куэста (иёлати Ню-Мексико), Томпсон-Крик (иёлати Айдаҳо), Куорс-Ҳилл (иёлати Аляска). Захираҳои калони мис дар конҳои маъдани мис ё мису молибдени Бингем – Юта, Моренси, Багдад, Серрита, Силвер–Белл (иёлати Аризона), Тайрон, Чайно (иёлати Ню-Мексико), захираҳои асосии маъданҳои сурб ва руҳ дар конҳои маъдани иёлоти Аляска (Ред-Дог, Гринс-Крик), Миссури (Браши-Крик, Флетчер, Вайбернем-29, Суитуотер, Бюик), Теннесси, Монтана, Ню-Йорк ва Айдаҳо мавҷуданд. Ноҳияи асосии маъдани тило дар ғарб, дар иёлоти Невада (захираи асосии тилои ИМА), Калифорния, Аризона, Юта, Айдаҳо, дар қисми марказии мамлакат – н. Блэк-Хилс, дар минтақаи маъдании Колорадо ва ба тариқи пароканда асосан дар Аляска ҷойгиранд. Захираҳои асосии маъдани нуқра дар конҳои сурб якҷо бо сурбу руҳ (иёлати Айдаҳо), конҳои филиззоти ранга (Бингем, Гримс-Крик) ва конҳои тилову нуқра (иёлоти Калифорния, Невада, Дакотаи Ҷанубӣ, Колорадо ва ғ.) мавҷуданд.

Иқлим

Иқлими қисми зиёди ҳудуди ИМА муътадил ва субтропикии континентист. Барои минтақаҳои наздисоҳилии уқёнуси Ором иқлими муътадили уқёнусӣ бо зимистони муътадил ва тобистони гарм хос аст; ҳарорати миёнаи январ 3°С, июл 18°С, миқдори бориши солона 2000 мм (дар баъзе ҷойҳо беш аз 3000 мм). Иқлими қисми ҷанубу ғарбии ИМА субтропикии баҳримиёназаминист, тобистонаш хушк, зимистонаш гарми намнок; ҳарорати миёнаи январ аз 9°С (Сан-Франсиско) то 14°С (Сан-Диего), июл –17–19°С. бориши солона камтар аз 300–500 мм. Дар қисми шимолии соҳилҳои Атлантика иқлим муътадили уқёнусист, ҳарорати миёнаи январ –1°С, июл 20–24°С, ҳавои зимистон ноустувор аст, бориши солона 800–1200 мм; иқлими қисми шарқӣ субтропикии уқёнусӣ, ҳарорати миёнаи январ 8–15°С (Чарлстон, Тампа), июл 26–27°С, бориши солона 1300–1700 мм. Иқлими ҳудуди ҳамвориҳои дохилӣ хушк, ҳарорати миёнаи январ аз шимол ба ҷануб 10°С, июл аз 23 то 30°С, миқдори бориши солона аз шарқ ба ғарб то 250 мм кам мешавад. Тобистон зуз-зуд тӯфонҳои серғубор, дар ҳамвориҳои бузург гирдбодҳои сахт (соле беш аз 1200 гирдбод) рух медиҳанд. Иқлими пуштакӯҳҳо ва паҳнкӯҳҳои Кордилера хеле хушк буда (дар биёбони Моҳаве миқдори бориши солона аз 100 мм камтар аст), ҳарорати ҳаво хеле баланд (дар Водии Марг 56,7°С) мешавад. Барои канори ҷанубии нимҷаз. Флорида иқлими торопикии тобистонаш сернам ва зимистонаш хушк хос аст, ҳарорати миёнаи январ 20°С, июл 28°С (Майами).

Пӯшиши устувори барфӣ танҳо дар нишебиҳои Кордилера ва қисми шимолу шарқии ИМА (шимолтар аз 400 а. ш.) ташаккул меёбад. Масоҳати умумии яхбандии ҳозира 580 км². Ноҳияҳои асосии яхбандии кӯҳӣ – силсилакӯҳҳо (бештар дар қисми шимолӣ, вулкани Рейнир бо бузургтарин пиряхи Эммонс, масоҳаташ 11,2 км²), кӯҳҳои сершух (қаторкӯҳҳои Уосатч, Передовой, Уинд-Ривер), Серра-Невада.

Ба қисми шимолии Аляска иқлими арктикӣ бо зимистони қаҳратун ва тобистони сард хос мебошад (ҳарорати миёнаи январ –26°С, июл 1°С); иқлими паҳнкӯҳи Юкон – субарктикии хушк (ҳарорати миёнаи январ –23°С, июл 17°С). Боришоти солона аз 100 мм дар шимол то 900 мм дар ҷануб. Дар қисми зиёди Аляска ҷинсҳои яхбастаи бисёрсола паҳн шудаанд. Масоҳати яхбандии ҳозираи Аляска беш аз 75 ҳазор км², марказҳои асосии яхбандӣ – кӯҳҳои қисми ҷанубӣ, инчунин қаторкӯҳи Брукса. Калонтарин пирях –Маласпина (масоҳаташ 2,2 ҳазор км²).

Обҳо

Ҳудуди асосии ИМА бо обҳои рӯизаминӣ нобаробар таъмин аст. Дарёҳо ба ҳавзаи уқ-ҳои Атлантик ва Ором тааллуқ доранд. Дарёҳои калонтарини ИМА дар ҳавзаи уқёнуси Атлантик – Миссисипи бо шохобҳояш Миссури, Арканзас, Ред-Ривер (аз рост), Иллинойс, Оҳайо (аз чап), инчунин Рио-Гранде, Лаврентияи Муқаддас; дар ҳавзаи уқёнуси Ором – Юкон, Колумбия, Колорадо. Низоми аксари д-ҳои ИМА, бахусус дар ноҳияҳои иқлимашон хушк ва дар д. Миссисипи ва шохобҳои он ноустувор аст. Бисёр д-ҳои ИМА, бахусус Колумбия иқтидори баланди ҳидроэнергетикӣ доранд. Беш аз ½ ҳиссаи масоҳати Кӯлҳои Бузург (кӯли Мичиган – пурра) ба ИМА тааллуқ дорад. Қисми зиёди кӯлҳои шӯри баста дар пастиҳои Ҳавзаи Калон ҷойгиранд. Дар Флорида кӯлҳои карстӣ (Окичоби), дар Пастии назди Мексика кӯлҳои халиҷдор (Понтчартрейн), дар Аляска кӯлҳои пиряхиву тектоникӣ (Илиамна ва ғ.) ва термокарстӣ, дар Кордилера кӯлҳои пиряхии кӯҳӣ ва вулканӣ мавҷуданд. Беш аз 5 ҳазор обанбори таъйиноти гуногун сохта шудаанд, ки калонтаринашон Оаҳе ва Форт-Пек дар д. Миссури ва яке аз қадимтаринашон Мид дар д. Колорадо мебошанд. Дар д-ҳои Колумбия, Миссури, Колорадо, Теннесси, Арканзас ва ғайра силсилаи обанборҳои бисёрзина бунёд ёфтаанд.

Ҳамасола азнавсозии захираҳои обӣ 2,8 ҳазор км²-ро ташкил медиҳад; таъминот бо об дар як сол – 8,9 ҳазор м³/одам. Барои эҳтиёҷоти хоҷагӣ 17 дарсади захираҳои об сарф мешавад, ки 46 дарсади онро корхонаҳои саноатӣ истифода мебаранд, 40 дарсади он барои эҳтиёҷоти кишоварзӣ, 14% барои таъминоти коммуналию маишӣ истифода мешавад.

Хок

Қисми зиёди ҳудуди ИМА дар байни уқёнусҳои Ором ва Анлантик ҷойгир буда, манзараҳои гуногун дорад. Дар Аляска хокҳои тундравӣ, торфзамин, тайгавии яхбаста бартарӣ доранд. Аляскаро тундра ва бешаҳои сирак фаро гирифтаанд. Дар шимолу шарқи ҳудуди асосии мамлакат, дар доманакӯҳҳои Аппалачи ва ноҳияи Кӯлҳои Бузург дар ҳудуди минтақаи бешаҳои сӯзанбарг ва омехта хокҳои хокистарранги чимзамин ва бӯртоби бешагӣ ва дар ҷанубу шарқ дар шароити иқлими субтропикӣ хокҳои сурху зард ташаккул ёфтаанд. Барои ҳамвориҳои марказӣ заминҳои сиёҳхок, барои ҳамвориҳои бузург заминҳои сиёҳхок ва хокҳои дорчинӣ, барои ҷанубтар аз 38° а. ш. хокҳои қаҳваранги сурх, қаҳваранги хокистарӣ хоссанд. Дар пуштакӯҳҳо ва паҳнкӯҳҳои Кордилера хокҳои бӯри даштию биёбонӣ ва бӯри хокистарранги биёбонӣ бартарӣ доранд. Дар ҳудуди ҳамвориҳо хокҳои карбонатии чимзамин, алювиалӣ паҳн шудаанд. Дар Ҳавзаи Калон шӯрзамин бартарӣ дорад.

Гиёҳон

Сйерра-Невада

Аппалачи

Сонора

Дар бешаҳои ИМА гунаҳои гуногуни дарахтон (беш аз 850 гуна) мерӯянд. Бешазорҳо бештар дар қисми ба уқёнуси Ором наздики мамлакат доман густурдаанд. Дар шимолу ғарби нишебиҳои қаторкӯҳҳои Соҳилӣ ва силсилакӯҳҳо бештар бешаҳои дарахтони сӯзанбарг, дар минтақаи миёнакӯҳҳо бешаҳои калони дарахтони санавбар ба назар мерасанд. Қисми ҷанубии кӯҳҳои Сершухро бешаҳои коҷ ва пихтаи алпӣ (навъи сарв), поинтар аз онро бешаҳои сираки арча ва санавбари қадпаст, қисми ҷанубу ғарбиро буттазорҳои ҳамешасабз фаро гирифтаанд. Дар канори шимолу шарқи мамлакат бешаҳои коҷи канадагӣ ва сурх, бешаҳои омехтаи дарахтони сӯзанбарг ва паҳнбарг (санавбари веймутӣ, пихта, навъҳои гуногуни булут ва дигар дарахтони паҳнбарг) вомехӯранд. Набототи табиии ҳамвориҳои марказӣ ва бузургро бештар рустаниҳои хӯшадор ташкил медиҳанд. Дар ҷануби канорӣ набототи хосси даштҳои хушк ва буттаҳои ксерофитӣ мерӯянд. Дар ҳудуди пуштакӯҳҳо ва паҳнкӯҳҳои Кордилераи ИМА рустаниҳои биёбонӣ ва нимбиёбонӣ [шибоғ, буттаҳои гуногун, галофитҳо (рустаниҳои хосси шӯрзамин] бартарӣ доранд. Дар ИМА қариб 165 ҳазор намуди рустаниҳои олӣ маълум аст.

Ҷонварон

Олами ҳайвоноти ИМА 430 намуди ширхӯрҳо, беш аз 780 намуди парандаҳо, беш аз 300 намуди хазандаҳо ва қариб 300 намуди обхокиҳоро дар бар мегирад, ки мувофиқан ба 325, 271, 79 ва 22 намуди онҳо хатари нестшавӣ таҳдид мекунад. Олами ҳайвоноти Аляска ғанӣ мебошад; қад-қади соҳилҳои арктикӣ хирси сафед, рӯбоҳи шимолӣ вомехӯранд; барои тундра говмеш, карибу, қазаркаи сиёҳ (навъи мурғобии ёбоӣ), барои бешаҳои тайга хирси малла (калонтарин популятсия дар Амрикои Шимолӣ), силовсин, шоҳгавазн хоссанд. Дар бешаҳои қисми ғарбии ҳудуди асосии мамлакат хояндаҳо, хирси сиёҳ, гавазни думсиёҳ, қундузи канадагӣ зиндагӣ мекунанд. Дар қисми ҷанубӣ ва ҷанубу шарқӣ зиреҳпӯст, опоссум (калламуши думдарози амрикоӣ), аллигатор (навъи тимсоҳ), аз дарандаҳо юзи ало, отселот (ҷинси гурбаи калони ёбоӣ) паҳн шудаанд. Дар даштҳои Амрикои Шимолӣ бизони амрикоӣ, вилорог, койот, сагчаи сиёҳдуми марғзорӣ ва ғайра маскунанд.

Дар ИМА беш аз 22,5 ҳазор минтақаи табиии ҳифзшаванда мавҷуд аст, ки 12 дарсади масоҳати мамлакатро ташкил медиҳанд. Система (шабака)-и миллии ҳудудҳои ҳифзшавандаи ИМА 59 боғи миллӣ, боғҳои сершумори иёлот, ёдгориҳои табиӣ, парваришгоҳҳои ҳайвонот, ҳудудҳои тафреҳӣ (дамгирӣ)-ро дар бар мегирад. Ба рӯйхатти Мероси умумиҷаҳонии ЮНЕСКО аз рӯи меъёрҳои табиӣ 12 ва аз рӯи меъёрҳои табиию фарҳангӣ 1 минтақаи ҳифзшаванда, аз ҷумла Боғи миллии Йеллоустон, Боғи миллии Йосемит. боғҳои миллии Гранд-Канён, Грейт-Смоки-Маунтинс, ғорҳои Мамонтҳо, Эверглейдс, Олимпик, Редвуд, Карлсбад, Боғи байналмилалии ҷаҳон – Уотертон-Глейшер ва боғҳои миллии кӯҳҳои Врангел ва Иляи Муқаддас (якҷо бо Канада), инчунин яке аз калонтарин дар ҷаҳон боғи баҳрӣ – Папаҳанаумокуакеа дохил карда шудаанд. ИМА аз ҷиҳати шумораи парваришгоҳҳои биосферии ЮНЕСКО дар ҷаҳон ҷойи 1-умро ишғол мекунад; ба ботлоқҳои дорои аҳаммияти умумиҷаҳонӣ, ки дар чаҳорчӯби конвенсияи Рамсар муҳофизат карда мешаванд, 37 минтақаи табиӣ ва акваторияи ИМА дохил карда шудаанд.

Аҳолӣ

Нйю-Йорк

Чикаго

Ҳамаи шаҳрвандони ИМА амрикоӣ ҳисоб мешаванд ва аз рӯи нажоду пайдоиш фарқ мекунанд. Аз рӯи муносибат ба нажод аҳолӣ ба сафедпӯстҳо (70 %), амрикоиҳои африқоитабор (13 %), осиёиҳо (5 %) ва аҳолии таҳҷоӣ (ҳиндуҳо, эскимосҳо, алеутҳо ва гавайҳо; 2 %) ҷудо карда мешавад. Амрикоиҳои африқоитабор асосан дар маркази шаҳрҳои калон ва ҷануб (дар бисёр ноҳияҳо ва шаҳрҳо аксариятро ташкил медиҳанд) зиндагӣ мекунанд. Ҳиссаи осиёгиҳо тез меафзояд (махсусан дар шаҳрҳои иёлоти уқёнуси Ором бисёранд). Барои ҳиндуҳо ҷойҳои махсус ҷудо карда шудаанд. Аз охири асри 20 гурӯҳи амрикоиҳои испаниягиро ҷудо мекунанд. Қариб 50 млн амрикоиҳо (аз онҳо 2 % амрикоиҳои африқоӣ) худро ба онҳо мансуб медонанд. Аз рӯи пайдоиш қариб 50 млн нафар худро авлоди олмониҳо, 35 млн нафар авлоди ирландиҳо ва инглисҳо ва танҳо 30 млн нафар худро амрикоиҳо меҳисобанд. Қисми зиёди аҳолӣ пайдоиши омехта доранд. Дар тӯли солҳои 1959—2014 шумораи аҳолӣ 2,1 баробар афзуда, соли 2017 ба зиёда аз 325 млн нафар расид. Таваллуд 13,4 нафар ба 1000 аҳолӣ, фавт 8,2 нафар ба 1000 аҳолӣ, фавти кӯдакон 6,2 нафар ба 1000 кӯдаки зинда таваллудшуда; ҳисоби миёнаи дарозумрии аҳолӣ 79,6 (мардҳо 77,1, занҳо 81,9) сол.

Дар сохтори синнусолӣ ҳиссаи кӯдакон 19,4 %, шахсони қобили меҳнат (15-65-сола) 66,7 %, калонсолон (аз 65-сола боло) 13,9%-ро ташкил медиҳад. Ҳар сол қариб 800 ҳазор муҳоҷир шаҳрванди ИМА мешаванд. Қариб 10 млн нафар дар мамлакат ғайриқонунӣ зиндагӣ мекунанд. Қариб 1/2 ҳиссаи муҳоҷирон аз Мексика, қариб 1/5 ҳисса аз дигар мамлакатҳои Амрикои Лотинӣ, қариб 1/3 ҳисса аз мамлакатҳои Осиё мебошанд. Аз соли 2010 бозгашти муҳоҷирони Мексика ба ватан сар шуд.

Зичии миёнаи аҳолӣ дар 1 км² 34 нафар. Зичии аҳолӣ дар шимолу шарқи мамлакат аз ҳама зиёдтар (ба ҳисоби миёна 129,8 нафар/км²), дар иёлоти уқёнуси Ором (59,4 нафар/км²), ҷануб (51,2 нафар/км²) ва ғарби миёна (34,1 нафар/км²) камтар ва дар иёлати кӯҳистон аз ҳама камтар (10,1 нафар/км²) аст. 82,4 дарсади аҳолӣ дар шаҳрҳо зиндагӣ мекунанд. Аҳолии аз ҷиҳати иқтисодӣ фаъол — 155,5 млн нафар, аҳолии машғули кор −145,4 млн нафар. Аз онҳо 79,0 % дар соҳаи хидматрасонӣ, 20,3 % дар саноати истихроҷ ва коркард, нақлиёт ва ҳунармандӣ, 0,7 % дар соҳаи кишоварзӣ, хоҷагии ҷангал ва моҳидорӣ кор мекунанд. Қариб 22 млн кас дар хадамоти давлатӣ фаъолият доранд. 70 дарсади аҳолии ИМА — насронӣ, аз ҷумла 48 % — муътақидони равияҳои гуногуни дини протестантҳо, беш аз 20 % — пайравони мазҳаби католикӣ, қариб 0,5 % — мормонҳо, қариб 2 % — яҳудиён, 1 % — мусулмонҳо, қариб 0,7 % — пайравони динӣ буддоӣ, қариб 0,7 % — пайравони ҳиндуизм; пайравони дигар ҳаракатҳои нави динӣ низ ҳастанд. 25 дарсади аҳолӣ ба ягон гурӯҳи динӣ тааллуқ надоранд.

Таърих

Ҳамлаи сурхпӯстон ба Ҷеймстаун дар соли 1622

Амстердами Нав тақрибан соли 1650

Тасарруфи қудратҳои аврупоӣ дар Амрикои Шимолӣ дар миёнаҳои қарни XVIII.

Ҷанги инқилобии ИМА. Таслими Бритониё дар Йорктаун, 19 октябри 1781

Ҷанги Амрико ва Мексика

Дар ҳудуди ҳозираи ИМА аз давраҳои қадим ҳиндуёни амрикоӣ ё сурхпӯстон (дар Аляска — эскимосҳо) иқомат доштанд. Баъди аз ҷониби Х. Колумб кашф шудани Амрико (1492) истеъмори Амрикои Шимолӣ аз ҷониби аврупоиён оғоз ёфт. Аз асри 16 сар карда аврупоиён дар Амрикои Шимолӣ ба қасабасозӣ шурӯъ карданд. Нахустин мустамликаи Англия Вирҷиния буд, ки тавассути Ширкати тиҷоратии Лондон соли 1607 бо мақсади гирифтани фоида ташкил карда шуд. Муҳоҷирони дар Амрикои Шимолӣ маскуншуда дар заминҳои соҳибшудаашон парвариши зироати сердаромад — тамокуро ба роҳ монданд. Заминҳои муҳоҷирон тадриҷан васеъ шуда, ба плантатсияҳо табдил ёфтанд ва талабот ба захираҳои меҳнатӣ афзуд. Мустамликадорони Англия хостанд, ки барои кор аҳолии таҳҷоиро сафарбар кунанд, вале муваффақ нашуданд. Бадътар онҳо аҳолии сафедпӯсти камбағали Англияро ба тариқи қарордод ба муҳлати аз 4 то 7 сол ба кор ҷалб карданд. Дар давраи мустамликадорӣ ба Амрикои Шимолӣ то 360 ҳазор коргарони қарордодӣ оварда шуданд, ки онҳо баъди ба итмом расидани қарордод ба муҳоҷирони сафедпӯсти комилҳуқуқ табдил ёфта, табақаи поинии озоди фермерҳоро ташкил доданд. Муҳоҷирон барои кор дар плантатсияҳо зангиёнро аз Африқо меоварданд.

Ҳамзамон бо ташкилёбии Вирҷиния ва дигар мустамликаҳои ғуломдорӣ дар ҷануби ИМА-и имрӯза, дар ҳудудҳои шимолу шарқӣ қасабаҳои протестантии буржуазӣ ташаккул ёфтанд. Соли 1620 аввалин гурӯҳи протестантҳо ба Амрикои Шимолӣ ворид шуда, қасабаи демократии Плимути Навро ташкил карданд. Муҳоҷирон дар маҷлиси умумӣ худашон губернатор ва магистратро интихоб намуда, як қатор қонунҳо қабул карданд. Аз рӯи намунаи Плимути Нав дар даҳсолаҳои баъдӣ якчанд қасабаи дигар ташкил карда шуданд, ки машҳуртарини онҳо Род-Айленд ва Коннектикут буданд. Соли 1629 «Ширкати халиҷи Массачусетс», ки хартия (ярлиқ)-и шоҳиро ба даст оварда буд, мустамликаи Массачусетсро ташкил кард.

Навъи севвуми мустамликаро, ки ҳамчун мустамликаи мустақил машҳур аст, табақаи ашроф ташкил карданд. Нахустин мустамликаи мустақил — Мэрилендро соли 1632 лорд Балтимор, ки ба ӯ Карли I ҳуқуқи мулкдори феодалиро дода буд, ташкил кард, вале ӯ барои ҷорӣ кардани тартиботи феодалӣ дар мустамлика муваффақ нашуд.

Соли 1637 Ассамблеяи намояндагон ташкил карда шуд, муҳоҷирон шахсан озод шуданд ва ҳамеша метавонистанд заминҳои озодро барои хоҷагидории фермерӣ ишғол намоянд. Соли 1662 дуввумин мустамликаи мустақил — Королина ташкил карда шуд; севвумин мустамликаи мустақил Ню-Йорк (соҳибаш бародари Карли II — Яков) буд. Соли 1681 дар Амрикои Шимолӣ калонтарин мустамликаи либералии мустақил — Пенсилвания (асосгузораш У. Пенн) ташкил ёфт. Он парламенти дупалатаӣ, ассамблеяи интихобӣ ва шӯрои заминдорон дошт.

Муҳоҷирони инглис мустамликаҳои худро созмон ва инкишоф дода, заминҳои сокинони таҳҷоии Амрико — ҳиндуёнро забт карда, онҳоро меронданд ва баъзан қир мекарданд. Соли 1643 мустамликаҳои Массачусетс, Плимут, Ню-Ҳейвин ва Коннектикут Конфедератсияи Англияи Навро ташкил намуданд, ки ба он мустамликаҳои Ню-Йорк ва Ню-Ҷерси низ дохил шуданд.

Дар миёнаи асри 18 дар байни мусталикаҳои Англия дар Амрикои Шимолӣ аксариятро мустамликаҳои шоҳӣ ва мустақил ташкил медоданд, вале дар қисми зиёди мустамликаҳо уклад (тартиб)-и буржуазӣ пойдор гардид. Давлати мустамликадор кӯшиш кард, ки рушди иқтисодии мустамликаҳоро ба манфиатҳои худ тобеъ кунад, вале то Ҷанги ҳафтсола (1756-63), вақте ки Британияи Кабир дар Амрикои Шимолӣ Фаронсаро фишор дод, тадбирҳои маҳдудкунандаи ӯ барои муҳоҷирон гарон набуданд. Британияи Кабир дар натиҷаи хароҷоти ҳарбӣ зиёни калони молиявӣ дида, қарор дод, ки онро аз ҳисоби мустамликаҳо ҷуброн кунад. Амрикоиҳо ба сиёсати давлати мустамликадор розӣ нашуданд ва ба ҷанг барои истиқлол тайёрӣ диданд. Дар рафти Ҷанг барои истиқлол дар Амрикои Шимолӣ (1775-83), ки хусусияти инқилоби буржуазиро дошт, давлати мустақили ИМА (1776) ташкил шуд.

Соли 1787 Конститутсия қабул шуд, ки ҳукмронии буржуазия ва заминдорони калонро мустаҳкам кард. Соли 1789 Ҷ. Вашингтон нахустин Президенти ИМА интихоб гардид. Дар ИМА низоми дуҳизбӣ ташаккул ёфт. Ҳизби федеративӣ ва Ҳизби ҷумҳурихоҳу демократӣ пайдо шуданд. Дар давраи президентии Ҷ. Вашингтон (1789-97) ва Ҷ. Адамс (1897—1801) роҳи сиёсии ИМА-ро Ҳизби федеративӣ муайян мекард. Ҳизби ҷумҳурихоҳу демократӣ дар сиёсати Амрико дар нимаи 1-уми асри 19 сардорӣ мекард.

Дар интихоботи чоруми президентии ИМА (1800) ҷумҳурихоҳон бори аввал ғолиб омаданд. Пешвоёни онҳо Т. Ҷефферсон, Ҷ. Медисон, Ҷ. Монро дар вазифаи президентӣ ҳамдигарро иваз карда, ҳокимиятро 24 сол дар даст нигоҳ доштанд. Таҷрибаи сиёсии ҷумҳурихоҳон дар ҷамъият изтироби фавқулода ва ислоҳот ба вуҷуд наовард. Дар мамлакат раванди демократикунонии конститутсионализми амрикоӣ, ки дар давраи баъди инқилоб канда шуда буд, аз нав оғоз ёфт. Дар зарфи 20 сол дар ҳама иёлат меъёри моликиятдорӣ бекор карда шуд. Демократияи сиёсӣ, бахусус дар иёлоти нав, ки дар ҳудуди ба ИМА ҳамроҳшуда ташкил ёфта буданд, бомуваффақият реша давонд. Муносибатҳои ИМА бо Фаронса хуб шуд. Соли 1803 ИМА аз Фаронса Луизианаи Ғарбиро харид; соли 1819 Испанияро маҷбур кард, ки Флоридаро ба онҳо диҳад; солҳои 1840-59 як қисми Мексикаро забт кард; соли 1867 аз Руссияи подшоҳӣ Аляска ва ҷаз-ҳои Алеутро харид. Солҳои 1920-50 асри 19 Ҳизби демократӣ ва Ҳизби ҷумҳурихоҳ ташаккул ёфта, дар аввали асри 20 ба созмонҳои сиёсии капитали калон мубаддал гардиданд. Муборизаи байни буржуазияи шимол ва ғуломдорони ҷануб дар ИМА Ҷанги гражданиро (1861-65) ба вуҷуд овард. Ғалабаи шимолиён дар ҷанг, ки инқилоби буржуазию демократӣ буд, барои инкишофи босуръати капитализм роҳ кушод. Ҳаракати коргарӣ авҷ гирифт. Соли 1881 Федератсияи меҳнаткашони Амрико ва соли 1905 ташкилоти иттифоқи касабаи «Коргарони саноати ҷаҳонӣ» таъсис ёфтанд. ИМА дар натиҷаи ҷанги империалистии байни Амрико ва Испания (1898) Филиппин, Пуэтро-Рико ва Гуамро забт карда, Кубаро мустамликаи худ гардонданд. Аз аввали асри 20 ИМА чанд бор ба ҳудуди мамлакатҳои Амрикои Лотинӣ зада даромад. Солҳои 1917-18 ИМА чун тарафдори созмони Антанта дар Ҷанги якуми ҷаҳонӣ иштирок карда, баъди тамом шудани ҷанг дар байни мамлакатҳои империалистӣ мавқеи асосиро ишғол намуданд. ИМА яке аз ташаббускорони интервенсияи зиддишӯравии солҳои 1918-20 буд. Соли 1919 ҲК ИМА таъсис ёфт. Буҳрони иқтисодии ҷаҳонии солҳои 1929-33 боиси пастравии истеҳсолот ва афзоиши бекорӣ (дар соли 1932 то 17 млн нафар) гардид. Соли 1932 пешвои Ҳизби демократии ИМА Ф. Д. Рузвелт ба сари қудрат омад. Ҳукумати Ф. Рузвелт сабаби асосии буҳрони иқтисодиро дар афзоиши қувваҳои истеҳсолкунанда ва барзиёд истеҳсолкунии мол дониста, кӯшиш мекард, ки оқибатҳои буҳронро бо роҳи пурзӯр кардани капитализми давлатӣ бартараф намояд. Ӯ «Роҳи нав»-и ислоҳотро пешниҳод карда, даъват намуд, ки кӯшиши асосии ҳукумат ба азнавсозии куллии соҳаи тақсимот — васеъ намудани қобилияти асосии харидории аҳолӣ равона карда шавад. Ин ислоҳот асосан бахши саноатию аграриро фаро гирифт. Ф. Д. Рузвелт қарзи давлатиро сарфакорона барои аз ҳолати буҳронӣ баровардани бонкҳо фаъолона истифода бурд. Ёрии давлатӣ самараи хуб дод — аз 6 ҳазор бонк, ки ба онҳо қарз дода шуда буд, танҳо 106 бонк худро наҷот дода натавонистанд. Дар натиҷа дар солҳои президентии Рузвелт шумораи иттифоқҳои касаба беш аз се баробар афзуд; иттифоқҳои касаба дар 80 дарсади корпартоиҳо ғолиб омаданд, музди меҳнати воқеии онҳо аз соли 1935 то соли 1945-ум 80 % зиёд шуд.

Дар сиёсати хориҷии ИМА дар давраи солҳои 1920-30 стратегияи канорагирӣ ҳукмрон буд. ИМА аз дохил шудан ба ягон иттиҳоди ҳарбию сиёсӣ, ки даъвои пешсаф будан дар арсаи ҷаҳониро дошт, даст кашид. Ин мавқеи пешгирифтаи ИМА иқтидори иқтисодии онро пурқувват кард. ИМА дар бозори маҳсулоти нави саноатӣ (автомобилҳо, молҳои электрӣ, телефонҳо ва ғ.) мавқеи пешсафиро соҳиб шуд. Соли 1921 ИМА дар рафти Конференсияи Вашингтон (1921-22) як қатор созишномаҳои муҳимми байналмилалӣ қабул кард. Дар Шартномаи чор давлат (ИМА, Британияи Кабир, Фаронса ва Ҷопон) давлатҳо розӣ шуданд, ки дахлнопазирии ҳудуди ҷазираҳои уқёнуси Оромро кафолат диҳанд, инчунин масъулияти коллективиро барои таъмини сулҳ дар минтақаи уқёнуси Ором тасдиқ карданд. Дар Шартномаи панҷ давлат (ИМА, Британияи Кабир, Ҷопон, Фаронса ва Италия) ИМА тавонист, ки баробарии худро бо Британияи Кабир дар флоти ҳарбии баҳрӣ таъмин тамояд. Дар солҳои 1930 Рузвелт ба сифати дурнамои асосии хориҷии аз буҳрон баромадани ИМА бастани шартномаҳои якҷонибаи иқтисодӣ бо давлатҳои ҳавасманд (манфиатдор)-ро интихоб кард. Рузвелт дар назди худ вазифа гузошт, ки ИҶШС-ро фавран эътироф кунад. Соли 1933 байни ИМА ва ИҶШС алоқаи дипломатӣ барқарор гардид. Баъди 7.12.1941 ба пойгоҳҳои амрикоӣ дар уқёнуси Ором (Пёрл-Ҳарбор) ҳуҷум кардани Ҷопон ИМА ба Ҷанги дуввуми ҷаҳонӣ ҳамроҳ шуд. ИМА ҳамроҳи ИҶШС ва Британияи Кабир ширкатдори асосии эътилофи зиддигитлерӣ буданд. Баъди ба охир расидани ҷанг доираҳои империалистии ИМА бар зидди ИҶШС ва дигар мамлакатҳои сотсилистӣ «ҷанги сард»-ро вусъат доданд, созмондиҳандаи асосии блокҳои таҷовузкори Созмони Аҳдномаи Атлантикаи Шимолӣ (НАТО, 1949), СЕАТО (1954) ва пойгоҳҳои ҳарбӣ, мусаллаҳшавии бошитоб гардиданд. Дар охири солҳои 1940 ИМА ба муваффақиятҳои назарраси Иттиҳоди Шӯравӣ дар рақобат бо ӯ рӯбарӯ шуд. Маскав силоҳи ҳастаӣ сохт ва дар симои Хитойи коммунистӣ шарики пурқудрат пайдо кард. Солҳои 1950-53 ИМА бар зидди Корея интервенсия ва миёнаи солҳои 60 дар нимҷаз. Ҳиндухитой ҷанги таҷовузкорона сар кард. Ғайриимкон будани ғалабаи ҳарбӣ дар Ҳиндухитой доираҳои ҳукмрони ИМА-ро маҷбур кард, ки соли 1973 дар бораи бас кардани ҷанг ва барқарор намудани сулҳ дар Ветнам созишнома баста, бомбаборонкунии ҳудуди Лаос ва Камбоҷаро қатъ кунад.

Дар давраи президентии демократҳо Ҷ. Ф. Кеннеди (1961-63) ва Л. Ҷонсон (1963-69) як қатор ислоҳоти иҷтимоӣ гузаронида шуданд, ки ба беҳсозии сатҳи зиндагии аксарияти амрикоиҳо равона гардида буданд. Соли 1964 Акт дар бораи ҳуқуқҳои шаҳрвандон қабул карда шуд, ки ба маҳдудкунии ҳуқуқи амрикоиҳои африқоӣ расман хотима гузошт. Соли 1965 барномаҳои давлатии маблағгузории хадамоти тиббии куҳансолон (шахсони аз 60-сола боло) ва амрикоиҳои камбизоат ҷорӣ карда шуданд.

Президенти ҷумҳурихоҳ Р. Никсон (1969-74) бо мақсади бартараф кардани таназзули иқтисодӣ ду бор (солҳои 1971 ва 1973) девалватсия (ислоҳоти пул) гузаронд. Ҳукумати ҷонишини ӯ Ҷ. Р. Форд (1974-77) барои беҳтар намудани вазъи молиявӣ ба сиёсати кам кардани хароҷоти давлатӣ ба эҳтиёҷоти ғайриҳарбӣ рӯ овард, вале он натиҷаҳои дилхоҳ надод. Дар давраи ҳукмронии Ҷ. Картер (1977-81) сатҳи бекорӣ ва беқурбшавии пул хеле баланд шуд. Президенти ҷумҳурихоҳ Р. Рейган (1981-89) курси иқтисодии неоконсервативиро татбиқ намуда, консепсияи «иқтисодиёти пешниҳодот»-ро ҷонибдорӣ кард. Бозори озод ва рақобати озод воситаҳои муътамади таъмини рушди иқтисодӣ, такрористеҳсол ва тақсимоти қувваҳои кор эълон шуданд. Ҳукумати Рейган андоз барои тиҷорат ва хароҷоти иҷтимоии давлатро хеле кам карда, ба рушди иқтисодиёти Амрико ва баромадан аз буҳрони дуру дароз муваффақ шуд.

Дар сиёсати хориҷии ИМА солҳои 1960-80 давраи 2-юми «ҷанги сард» буд. Ибтидои он авҷи инқилобҳои миллии озодихоҳӣ дар мамлакатҳои ба ном ҷаҳони севвум, шикасти низоми мустамликадорӣ дар Африқо, аз тобеияти Ғарб баромадани аксари мамалакатҳои озодшуда арзёбӣ мешавад. Дар ин вазъият Кеннеди барои ҳалли созишкоронаи масъалаҳои мураккаби байналмилалӣ барномаи «ҳудудҳои нав»-ро пешниҳод намуд. Ҷонишини ӯ Ҷонсон аз роҳи созишкорӣ даст кашида, соли 1964 ҷангро ба муқобили Ветнам оғоз намуд (нигар Ҷанги Ветнам). Солҳои 1960-70 Ҳукумати ИМА барои таҷдиди ҳамзистии осоишта бо ИҶШС қадамҳои устувор гузошт. Бо ИҶШС созишҳои беназир ба имзо расиданд, ҷанг бо Ветнам хотима ёфт, муносибатҳо бо Хитой барқарор карда шуданд.

Дар охири солҳои 1970 ИҶШС бо мақсади дастгирӣ ва ба сари қудрат овардани қувваҳои ба ӯ дӯст сипоҳиёни худро ба Афғонистон дохил кард. Барои ИМА имконият пайдо шуд, ки на танҳо иттифоқчиёни худ, балки бисёр давлатҳои дигар, дар навбати аввал давлатҳои исломиро бар зидди ИҶШС муттаҳид намояд. Ҳуҷуми ИМА бо сарварии Президент Рейган ба ИҶШС ибтидои давраи севум ва хотимавии «ҷанги сард» буд.

Ба сари ҳукумат омадани М. С. Горбачёв, ки бозсозии куллии сиёсати хориҷиро пешниҳод намуд, дар рушди баъдии муносибатҳои ИМА ва ИҶШС таъсир расонд. Рейган ва Горбачёв дар бобати паст кардани шиддати вазъияти байналмилалӣ, муътадил гардонидани муносибатҳо якчанд бор вохӯрданд; шартномаҳо дар бораи барҳам додани мушакҳои парвозашон миёна ва кӯтоҳ, барномаҳои ҳамкорӣ, мубодилаҳо байни ИҶШС ва ИМА ва ғайра ба имзо расиданд.

«Ҷанги сард» дар солҳои президентии намояндаи Ҳизби ҷумҳурихоҳи ИМА Ҷ. Г. У. Буш (1989-93) ба охир расид. Дар давраи буҳрони Кувайт (1990-91) Буш ташаббускори ташкил намудани эътилофи байналмилалӣ зери роҳбарии ИМА барои ҷанг бар зидди Ироқ буд. Солҳои 1991-93 бо Руссия шартномаро дар бораи маҳдуд намудани аслиҳаи ҳуҷумкунандаи стратегии СНВ-1 ва СНВ-2 имзо кард.

Дар давраи президентии демократ У. Ҷ. Клинтон (1993—2001) дар сиёсати иқтисодӣ ба рушди технология ва дониши иттилоотӣ, ба муҳаррики рушди иқтисодӣ табдил додани «иқтисодиёти электронӣ» диққати асосӣ дода шуд. Дигар афзалиятҳои сиёсати иқтисодӣ мустаҳкам кардани сармояи инсонӣ, рушди тези ҳосилнокии меҳнат, ташкил кардани ҷойҳои нави кор ва кам кардани сатҳи бекорӣ, интизоми ҷиддии молиявӣ ва барҳам додани дефитсит (касри буҷет)-ро дар бар мегирифт. У. Ҷ. Клинтон нисбат ба бимаи иҷтимоӣ мавқеи мусбатро нигоҳ дошт. Қонунҳои солҳои 1996 ва 1998 қабулшуда барномаҳои муҳимми иҷтимоиро бо барномаи бозомӯзии қувваҳои корӣ тавъам намуданд. Клинтон барои васеъ кардани ҳамаи намудҳо ва дараҷаҳои маълумот, пеш аз ҳама маълумоти миёна ва бахусус маълумоти олӣ якчанд ислоҳот гузаронд. Дар давраи дуввуми президентии Клинтон камбудии буҷет барҳам дода шуд.

Дар арсаи байналмилалӣ Клинтон барои мустаҳкам кардани мавқеи пешсафии ИМА корҳои зиёдеро анҷом дод. ИМА ҳамроҳ бо Иттиҳоди Аврупо дар танзими муноқишаҳои мусаллаҳонаи Босния ва Ҳерсеговина, суст кардани зиддиятҳои Исроилу Фаластин нақши миёнаравро бозид. Соли 1995 муносибатҳои дипломатӣ бо Ветнам барқарор карда шуданд. Декабри соли 1998 ИМА ҳамроҳ бо Британияи Кабир Ироқро мушакборону бомбаборон карданд; март — июни соли 1999 бо роҳбарии эътилофи мамлакатҳои узви НАТО амалиёти ҳарбиро бар зидди Югославия шурӯъ намуд.

Ҷ. У. Буш (хурдӣ) дар давраи президентии худ (2001-09) равияи неоконсерватизмро интихоб кард. Буш зарурати танзими иқтисодиёт, ҳавасманд кардани ташаббусҳои хусусӣ, кам кардани андозҳо (дар навбати аввал андозҳо барои тиҷорат), барномаҳои ёриҳои иҷтимоиро исрор менамуд, вале маъмурияти Буш ваъдаҳоро оид ба мустаҳкам кардани буҷети мувозӣ ва кам кардани қарзи давлатӣ иҷро карда натавонист. Соли 2002 камбуди буҷети давлатӣ ба вуҷуд омада, тадриҷан афзоиш ёфт. Сабаби асосии пайдоиш ва афзоиши камбуди буҷет оғози амалиётҳои ҳарбӣ дар Афғонистон (2001) ва Ироқ (2003) буд. Буҳрони молиявию иқтисодии дар соли 2008 рухдода беасосии дурнамои сиёсати дохилии неоконсерватизмро исбот кард.

Ноябри 2008 намояндаи Ҳизби демократӣ Б. Обама (нахустин амрикоии сиёҳпӯст дар вазифаи президентӣ) Президенти ИМА интихоб шуд. Обама нақшаи зиддибуҳронии худро пешниҳод намуд, ки ҷудо кардани 787 млрд доллар барои устуворкунии иқтисодиёти ИМА-ро дар назар дошт. Марти 2011 ӯ ба қабули қонун дар бораи ислоҳоти нигоҳдории тандурустӣ муваффақ шуд, ки шумораи амрикоиҳои суғуртаи тиббидоштаро хеле зиёд кард. Ӯ июли 2010 ба қонун дар бораи пурзӯр намудани танзими бозори молиявӣ имзо гузошт. Охири соли 2011 Обама дар бораи қатъ намудани маъмурияти ҳарбии ИМА дар Ироқ (дар мамлакат беш аз 50 ҳазор сарбози амрикоӣ боқӣ мемонад) ва июли 2014 дар бораи маҳдуд кардани қувваҳои ҳарбии худ дар Афғонистон расман эълон кард. Ӯ ҳаракати мухолифинро, ки дар аввали соли 2011 дар мамлакатҳои араб барои сарнагун кардани низомҳои мавҷуд авҷ гирифта буд, фаъолона дастгирӣ намуд. Муносибатҳоро бо Куба хубтар кард. 12.4.2015 дар саммити Амрико дар Панама бо пешвои Куба Р. Кастро Рус мулоқоти таърихӣ (нахустин муносибати дипломатӣ баъди 50 сол, ки соли 1961 қатъ гардида буд) анҷом дод ва раванди аз рӯйхатти давлатҳои сарпарасти терроризм баровардани Кубаро иброз намуд.

Дар муносибатҳо бо Руссия ба ном азнавсабуккуниро расман эълон кард. Сентябри 2009 дар бораи аз нав баррасӣ кардани нақшаҳои маъмурияти Буш дар бораи ҷойгиркунии унсурҳои зиддимушакӣ дар Аврупо изҳори ақида намуда, нақшаи нави ҷойгиркунии унсурҳои мудофиаи зиддимушакӣ (ПРО)-ро дар Аврупо пешниҳод кард. Апрели 2010 ба Шартномаи Руссия — Амрико дар бораи тадбирҳои минбаъд кам ва маҳдуд кардани аслиҳаи стратегии ҳамлаовар имзо гузошт. Ихтилофи назарҳо дар баҳодиҳии вазъият дар Украина ба гуфтушунидҳои дуҷониба таъсири манфӣ расонд. Бо ташаббуси Амрико аз марти 2014 муносибатҳои дуҷониба қатъ карда шуданд. Маъмурияти ИМА ба муқобили теъдоде аз шахсони расмӣ, депутатҳои Маҷлиси федералӣ ва соҳибкорон, инчунин ширкатҳо ва бонкҳои Руссия муҷозоти рухсатномавӣ, молиявӣ ва молӣ ҷорӣ кард. Президенти ҳозираи ИМА намояндаи Ҳизби ҷумҳурихоҳ Доналд Трамп (аз 20 январи 2017).

Иқтисод

ИМА мамлакати аз ҷиҳати иқтисодӣ хеле тараққикарда, дорои бузургтарин низоми иқтисодӣ дар ҷаҳон мебошад. Ҳаҷми ММД қариб 17,4 трлн доллар; ба ҳар сари аҳолӣ беш аз 54,5 ҳазор доллар. Иқтисодиёти ИМА яке аз рақобатпазиртарин дар ҷаҳон мебошад. Омилҳои рақобатпазирӣ: низоми устувори ниҳодӣ, бахши иттиҳодиявӣ ва низоми молиявии пурқувват, низоми маблағгузории миллӣ (НММ)-и рушдкарда, дараҷаи баланди инкишофи технология ва таҷҳизонии техникӣ, нақши фаъоли танзимкунандаи давлат. Агентиҳои рейтингии пешбари ҷаҳонӣ ба иқтисодиёти ИМА баландтарин рейтинги боэътимодӣ бахшидаанд. Маҳсулнокии меҳнат дар мамлакат яке аз баландтарин дар ҷаҳон (баъди Норвегия ва Ирландия) мебошад. ИМА – яке аз таъсисдиҳандагон ва узви асосии созмонҳои муҳимми иқтисодӣ ва молиявии байналмилалӣ: Фонди байналмилалии асъор, Бонки умумиҷаҳонӣ, СУС, Минтақаи савдои озоди Амрикои Шимолӣ, Шарикии нақлиётии уқёнуси Ором ва ғ.

Иқтисодиёти ИМА баъди буҳрони солҳои 1970–80, бахусус дар солҳои 1991–2000, дар натиҷаи инкишофи босуръати иқтисодиёти «нав» (саноати электронӣ, технологияи компютерӣ, интернет-индустрия ва ғ.) хеле рушд кард. ММД-и ИМА солҳои 2000–13-ум 25,1% ва соли 2014-ум 2.4% афзуд. Яке аз тамоюлҳои асосии рушди иқтисодиёти Амрико баъд аз Ҷанги дуввуми ҷаҳонӣ трансмилликунонии он мебошад. Ҳиссаи содироти мол ва хидматҳо дар ММД-и ИМА аз 5% дар соли 1980 то 13,4% дар соли 2013 (воридот мувофиқан аз 5 то 16,3%) афзуд. Аз соли 1980 ИМА воридкунандаи холиси сармоя мебошад. Воридоти мустақими сармояи хориҷӣ 187,5 млрд доллар (2013) ва хориҷшавӣ – 338,8 млрд доллар (2%).

ИМА дорои пурқувваттарин низоми маблағгузории миллӣ дар ҷаҳон мебошад. Мамлакат аз ҷиҳати хароҷот ба корҳои илмию таҳқиқотӣ ва таҷрибавию конструкторӣ дар ҷаҳон ҷои 1-умро ишғол мекунад. Ба ҳиссаи он 70 дарсади сармояи венчурии ҷаҳонӣ, 30 дарсади патентҳои байналмилалӣ, 30 дарсади хароҷот барои маориф ва 44 дарсади хароҷот барои соҳаи нигоҳдории тандурустӣ рост меояд. ИМА калонтарин дар ҷаҳон истеҳсолкунандаи маҳсулоти барномавӣ мебошад; бахши технологияи иттилоотию коммуникатсионӣ 5,7 дарсади ММД-ро ташкил медиҳад. Ҳиссаи тиҷорати хусусӣ дар маблағгузории корҳои илмию таҳқиқотӣ ва таҷрибавию конструкторӣ – 63,9%, давлат – 29,6%, донишгоҳҳо ва созмонҳои ғайритиҷорӣ – 6,5%.

Асоси иқтисодиёти ИМА ширкатҳои бузург мебошанд, ки аксарияти онҳоро корхонаҳои трансмиллӣ ташкил медиҳанд. Давлат ҳиссаи онҳоро дар бозори дохилӣ тавассути яке аз қонунгузориҳои зиддиинҳисории сахттарин дар ҷаҳон танзим мекунад. Ба ҳиссаи бузургтарин ширкатҳо 0,03 дарсади ширкатҳо, 10,7 дарсади корхонаҳо, 33,4 дарсади коргарон, 38,1 дарсади фонди музди меҳнат рост меояд. Аз 500 ширкати бузургтарини трансмиллии ҷаҳон 128-тояшон амрикоӣ мебошанд. Бузургтарин ва қадимтарин ширкатҳои трансмиллии ИМА: «Ford Motor Company», «E. I. du Pont de Nemour and Compаny», «General Electriс Compаny», «The Dow Chemical Comрany». Ширкатҳое, ки дар давраи афзоиши босуръати бахшҳои нави технологӣ пайдо шудаанд: «Microsoft Corporation», «Apple», «Google», «Inter Corporation», «Dell» ва ғайра. Аз соли 1980 аксари ширкатҳои трансмиллӣ ба намудҳои фаъолияте машғуланд, ки дар онҳо салоҳияти бештар доранд. Дар байни саҳомон нақши маблағгузорӣ, фондҳои суғурта ва нафақа бузург аст. Дар ИМА беш аз 5,6 млн ширкат фаъолият мекунад. 98,3 дарсади ширкатҳо ба тиҷорати хурд машғуланд, ки 70 дарсади корхонаҳо, 34,5 дарсади коргарон ва 28,6 дарсади фонди музди меҳнатро дар бар мегиранд.

Ба иқтисодиёти ИМА ҳиссаи пасти даромаду хароҷоти давлатӣ дар ММД, дараҷаи нисбатан пасти сарбории андоз, ҳиссаи ками корхонаҳои давлатӣ хос аст. Андозҳои мустақим (андози даромад, андози иттиҳодиявӣ, андоз барои амволи ғайманқул ва ғ.) афзалият доранд. Нақши андозҳои ғайримустақим чандон бузург нест. Маблағи буҷети федералии ИМА асосан барои таъминоти иҷтимоӣ, соҳаҳои мудофиа ва амният, идораи давлатӣ ва маориф сарф мешавад. Яке аз муҳимтарин хусусияти ниҳодии иқтисодиёти ИМА бартарии низоми ғайридавлатии системаи нафақа ва суғуртаи тиббӣ мебошад.

Саноат

ИМА дар байни мамлакатҳои аз ҷиҳати иқтисодӣ рушдкарда аз рӯи ҳаҷми истеҳсолоти саноатӣ ва дараҷаи илмию техникии соҳаҳои асосии саноат ҷои 1-умро ишғол мекунад. Соҳаҳои асосии саноати ИМА: мошинсозӣ (бахусус автомобилсозӣ, тайёрасозӣ ва саноати электронӣ), кимиё (дар навбати аввал дорусозӣ) ва хӯрокворӣ. Истеҳсоли воситаҳои алоқа ва нимноқилҳо, компютерҳо ва таҷҳизоти дафтарҳои корӣ, асбобҳои дақиқ, саноати дорусозӣ ва мушакҳои кайҳонӣ бо суръати баланд тараққӣ мекунанд. ИМА дар соҳаҳои саноати дорои технологияи баланд дар ҷаҳон ҷои 1-ум-ро ишғол намуда, 31 дарсади истеҳсоли ҷаҳонии маҳсулотро таъмин мекунад. Ҳиссаи саноати истихроҷ дар истеҳсолоти саноатии ИМА 17,8% мебошад, ки қариб 2/3 ҳиссаи онҳоро сӯзишвории минералӣ ташкил медиҳад. Дар ИМА қариб 1/7 ҳиссаи ашёи хоми минералӣ истихроҷ мешавад. ИМА баъди Хитой дуввумин воридгари он дар ҷаҳон мебошад. Дар саноати ИМА беш аз 250 ҳазор ширкат ва қариб 300 ҳазор корхона фаъолият доранд, вале нақши асосиро бузургтарин ширкатҳои трансмиллӣ мебозанд.

Энергетика

Талаботи ибтидоии ИМА ба энергия 3521 млн т сӯзишвории шартӣ мебошад, ки 2948 млн т сӯзишвории шартиро худаш истеҳсол мекунад. ИМА худро бо захираҳои сӯзишворию энергетикӣ 83,7% таъмин мекунад ва танҳо аз ҷиҳати таъмини нафт танқисӣ мекашад. ИМА дар як сол 36,0% нафт, 27,4% гази табиӣ, 18,5% ангишт, 8,5% нерӯи атомӣ, 2,65 нерӯи барқи обӣ ва 7,0% энергияи алтернативӣ истеъмол мекунад. Қариб 60 дарсади нафт дар ноҳияи хал. Мексика (иёлоти Техас ва Луизиана), 20% дар ҳамвориҳои бузурги Ғарби Миёна (аз ҷумла дар иёлати Дакотаи Шимолӣ – 12%), инчунин дар иёлоти Калифорния (6,5%), Аляска (6%), Оклаҳома ва Ню-Мексика истихроҷ карда мешавад. Қариб 40 дарсади нафтро ширкатҳои амрикоии «Exxon Mobil Corporation», «Chevron Corporation», «Conoco Phillips», нидерландию британиягии «Roval Dutch Shell», британиягии «ВР» ва ғ., қисми боқимондаи нафтро ширкатҳои мустақили хурду миёна (ҳамагӣ беш аз 6 ҳазор) истихроҷ мекунанд. Нафт асосан тавассути баҳр ворид карда мешавад, қариб 1/7 ҳиссаи он – тавассути лӯлаи нафт аз Канада. Ноҳияи асосии истихроҷи гази табиӣ – ҷанубу ғарби иёлоти марказӣ (Техас – 27%, Луизиана – 6,4%), инчунин иёлоти Аляска (9,8%), Вайомин ва Оклаҳома. Гази табиӣ тавассути лӯлаи газ аз Канада (58%) ва Мексика (42%) ворид карда мешавад. Истихроҷкунандагони асосии ангишт – иёлоти ғарби Миссисипи (58%, аз ҷумла иёлати Вайоминг – 40%). Қисми зиёди ангиштсанги коксшавандаро иёлоти Ҳавзаи ангиштсанги Аппалачи – Вирҷинияи Ғарбӣ, Кентукки ва Пенсилвания истихроҷ мекунанд. Маъдани уран дар конҳои иёлоти Юта, Колорадо, Ню-Мексика ва Аризона истихроҷ карда мешавад.

Истеҳсоли нерӯи барқ – 4058 млрд кВт/соат, иқтидори нерӯгоҳҳои барқӣ –1168 ҳазор МВт. Истеъмоли нерӯи барқ ба ҳар сари аҳолӣ – 12,8 кВт/соат. 67,5 дарсади нерӯи барқ дар нерӯгоҳҳои барқии аловӣ, 19,4% дар нерӯгоҳҳои барқии атомӣ, 6,6% дар нерӯгоҳҳои барқи обӣ ва 6,5% дар дигар намуди нерӯгоҳҳо истеҳсол карда мешавад. Калонтарин нерӯгоҳҳои барқи аловӣ (бо ангишт): «Bowen» (иқтидораш 3499 МВт; иёлати Ҷорҷия), «Gibson» (3340 МВт; иёлати Индиана), «Monroe» (3280 МВт; иёлати Мичиган). Бузургтарин нерӯгоҳи барқи атомӣ – «Palo Verde» (иқтидораш 3942 МВт; иёлати Аризона). Силсилаи нерӯгоҳҳои барқи обии пуриқтидор дар д-ҳои Колумбия (яке аз калонтаринҳо дар ҷаҳон ва бузургтарин НБО дар мамлакат – «Grand Coulee», иқтидораш 6809 МВТ), Колорадо ва Теннесси сохта шудаанд. Истеҳсоли нерӯи барқ дар нерӯгоҳҳои бодӣ ва офтобӣ дар солҳои 2004–13 беш аз 3 баробар афзуд. Дар ИМА бузургтарин дар ҷаҳон нерӯгоҳҳои офтобӣ ва ҳидротермалӣ амал мекунанд. Содироти нерӯи барқ – 12,0 млрд кВт/соат, воридот – 59,3 млрд кВт/соат (аз Канада).

Филиззот

Дар соҳаи филиззоти сиёҳ технология ва таҷҳизоти пурсамар истифода бурда мешаванд. Беш аз 60 дарсади пӯлодро дар оташдонҳои барқӣ, қариб 40 дарсади онро дар кӯраҳои пӯлодгудозӣ мегудозанд. Дар соҳаи филиззоти сиёҳ з-дҳои хурди бисёр (иқтидорашон дар як сол 1–3 млт т маҳсулот) фаъолият доранд. Бузургтарин марказҳои соҳа: Ист-Чикаго (ду комб. металлургӣ дорад, иқтидори умумиашон дар як сол 14,7 млн т маҳсулот) ва Гери (иқтидораш 7,5 млн т; ҳар ду дар иёлати Индиана). Корхонаҳои дигари соҳа: Спарроус-Пойнт (4 млн т; дар наздикии Балтимори иёлати Мэриленд), Хюҷер (3,5 млн т; иёлати Каролинаи Ҷанубӣ), Экорс (3,5 млн т), Дирборн (3,3 млн т; ҳар ду дар иёлати Мичиган), Кливленд (3,1 млн т; иёлати Огайо) ва Уиртон (3,0 млн т; иёлати Вирҷинияи Ғарбӣ). Корхонаҳо таҳти назорати ширкатҳои амрикоӣ («United States Steel Corporation», «Nucor Corporation», «AK Steel Holding Corporation» ва ғ.) ва ҳам хориҷӣ (люксембургии «ArcelorMittal», бразилиягии «Gerdau», руссиягии «Северстал» ва ғ.) мебошанд.

Истеҳсоли филиззоти рангаи аввалия – алюминий, мис, руҳ, сурб кам шуда, ҳиссаи филиззоти рангаи муштақ афзудааст. Марказҳои асосии истеҳсоли алюминий: Ферндейл (иёлати Вашингтон), Ню-Мадрид (иёлати Миссури), Эвансвилл (иёлати Индиана), Хосвилл ва Себри (ҳар ду дар иёлати Кентукки), Маунт-Ҳолли (иёлати Каролинаи Шимолӣ); дар ҳамаи ин марказҳо з-дҳои иқтидорашон дар як сол 200–289 ҳазор т алюминийи аввалия мавҷуданд. Марказҳои асосии гудозиши маъдани мис, руҳ ва сурб дар иёлоти кӯҳистон (Аризона, Монтана ва ғ.) ҷойгиранд; руҳ ва сурб дар наздикии Сен-Луиса, дар иёлати Миссури низ истеҳсол карда мешаванд. Бузургтарин ширкатҳои соҳа: амрикоӣ – «Alcoa», «Century Aluminum Company», «Freeport McMoRan», «Anaconda Copper Mining Company», мексикоии «Grupo Mexico». ИМА воридкунандаи қисми зиёди филиззоти ранга мебошад; бокситҳо ва филиззоти ранга 100% ворид карда мешаванд. Истихроҷи тило – 235 т, нуқра – 1060 т; ноҳияҳои истихроҷ – иёлоти кӯҳистон ва Аляска.

Мошинсозӣ

Мошинсозӣ соҳаи асосии саноати ИМА мебошад. Қариб ½ ҳиссаи автомобилҳои сабукравро ширкатҳои амрикоии «General Motors Company», «Ford Motors Company», «Chrysler Group», боқимондаро ширкатҳои хориҷӣ – ҷопонии «Toyota Motor Corporation». «Nissan Motor Corporation», «Honda Motor Corporation», «Mazda Motor Corporation», олмонии «Volkswagen», «Daimler» ва «BMW» истеҳсол мекунанд. ИМА бузургтарин дар ҷаҳон воридкунанда ва севвумин дар ҷаҳон содиркунандаи автомобилҳои сабукрав мебошад; аз ҷиҳати истеҳсоли мошинҳои боркаш ва автобусҳо дар ҷаҳон ҷойи 1-умро ишғол мекунад.

Тайёрасозӣ аз Ҷанги дуввуми ҷаҳонӣ соҳаи тахассуси байналмилалии ИМА мебошад. ИМА аз ҷиҳати истеҳсоли чархболҳо дар ҷаҳон пешсаф буда, аз ҷиҳати истеҳсоли тайёраҳои минтақавӣ дар ҷои 3-юм (баъд аз Канада ва Бразилия) меистад. Бузургтарин ширкатҳои тайёрасозӣ ва истеҳсоли мушакҳои кайҳонии ИМА: «The Boeing Company», «Cessna Aircraft Company» (бузургтарин дар ҷаҳон истеҳсолкунандаи тайёраҳои бизнес-класс ва хурд), «Robinson Helicopter Company», «Bell Helicopter Textron», «Sikorsky Aircraft Corporation» (ҳар се – чархболсозӣ) ва ғайра. Дар ИМА киштисозӣ низ тараққӣ кардааст. ИМА талаботи худро бо нақлиётироҳи оҳан пурра таъмин мекунад.

Ҳиссаи ИМА дар истеҳсоли ҷаҳонии воситаҳои алоқа ва қисмҳои нимноқилӣ 32%, техникаи компютерӣ ва таҷҳизот барои дафтарҳои корӣ (офис) 22% ва асбобҳои дақиқ 43%-ро ташкил медиҳад. Дар саноати электроника беш 20 ҳазор корхона (дар ҳар кадом ба ҳисоби миёна 68 коргар кор мекунад) фаъолият доранд. Қисми зиёди маҳсулотро ширкатҳои бузуртарини амрикоии «Hewlett –Paсkard Company», «Intel Corpоration», «Dell», «Apple», «Cisco Systems» ва ғайра истеҳсол мекунанд. Саноати электроника дар рушди инноватсионии мамлакат нақши муҳим дорад. 1/3 ҳиссаи кормандони соҳаро олимону муҳандисон ташкил медиҳанд. ИМА дар истеҳсоли мошинаҳои энергетикӣ, аз ҷумла истеҳсоли генераторҳои буғӣ, турбинаҳои газӣ ва реакторҳои атомӣ яке аз давлатҳои пешсаф мебошад. Саноати мошинасозии ИМА яке аз тараққикардатарин дар ҷаҳон аст. Ба ҳиссаи ИМА 22 дарсади содироти ҷаҳонии техникаи роҳсозӣ ва таҷҳизоти кӯҳкорӣ, 25,2 дарсади техникаи кишоварзӣ рост меояд.

ИМА бузургтарин дар ҷаҳон истеҳсолкунандаи мошинҳои ҳарбӣ мебошад, ки талаботи қувваҳои мусаллаҳи мамлакатро пурра ва қариб 30 дарсади содироти ҷаҳонии силоҳро (ҷойи 1-ум дар ҷаҳон) таъмин мекунад. Фармоишҳои ҳарбиро, маъмулан, ширкатҳои хусусӣ (ғайр аз истеҳсоли силоҳи қатли ом) иҷро мекунанд. Корхонаҳои истеҳсоли техникаи ҳарбӣ дар ҷануб ва ғарби мамлакат ҷойгиранд: тайёраҳои ҳарбӣ дар з-дҳои ширкатҳои «Lockheed Martin Corporation» дар Форт-Уэрте (иёлати Техас) ва Мариетте (иёлати Ҷорҷия), «The Boeing Company» дар Эверетте, Ренте, Беркли (иёлати Калифорния), «Northrop Grimman Corporation» дар Сент-Огастина (иёлати Флорида), чархболҳо дар з-дҳои ширкатҳои «The Boeing Company» дар Меса (иёлати Аризона), «Bell Helicopter Textron» дар Форт-Уэрт, «Sikorsky Aircraft Corporation» дар Уэст-Палм-Бич (иёлати Флорида), «Airbus Helicopters» дар Колумбия (иёлати Миссисипи) истеҳсол карда мешаванд. ИМА аз ҷиҳати истеҳсоли киштиҳои ҳарбӣ дар ҷаҳон пешсаф мебошад; марказҳои киштисозӣ: Нюпорт-Нюс (иёлати Вирҷиния), Сан-Диего, Паскагула (иёлати Миссисипи), Мобил ва Гротон (иёлати Коннектикут; киштиҳои зериобии атомӣ).

Саноати кимиё

Саноати кимиё яке аз соҳаҳои тахассуси байналмилалии ИМА мебошад. Аммиак ва нуриҳои нитрогендор дар Ғарби Миёна, иёлоти Техас ва Луизиана, нуриҳои фосфордор дар Флорида, зифти синтетикӣ, пластмасса ва каучуки синтетикӣ дар иёлоти Техас ва Луизиана, нахи кимиёӣ дар иёлоти Каролинаи Ҷанубӣ, Каролинаи Шимолӣ, Вирҷиния ва Ҷорҷия истеҳсол карда мешаванд. Яке аз самтҳои муҳимми бозсозии саноати кимиёи ИМА афзоиши ҳиссаи синтези органикии нозук [(истеҳсоли маҳсулоти фармасевтӣ (доруворӣ), биотехнологӣ, атриёт, васоити кимиёии иҷтимоӣ, васоити беҳдошт ва ғ.)] мебошад. Бахусус саноати фармасевтӣ босуръат тараққӣ мекунад. ИМА 15 дарсади маҳсулоти фармасевтии ҷаҳонро истеҳсол мекунад ва панҷумин содиротгари маҳсулоти фармасевтӣ дар ҷаҳон мебошад. Истеҳсоли доруҳои биотехникӣ, аз ҷумла бо истифодаи инжинерияи молекулярӣ ва генӣ меафзояд.

Саноати масолеҳи бинокорӣ дар ИМА рушд карда, талаботи бозори дохилиро пурра қонеъ мегардонад. Саноати коркарди чӯб, селлюлозаю коғаз ва полиграфия (табъу нашр) низ талаботи худиро ба маҳсулоти чӯбӣ таъмин мекунанд. ИМА 19,4 дарсади чӯби ҷаҳонро тайёр карда, 15,8 дарсади чӯбу тахта (ҷойи 1-ум дар ҷаҳон), 10,0 дарсади фанер (ҷойи 2-юм), 33,0 дарсади селлюлоза (ҷойи 1-ум), 18,9 дарсади коғаз (ҷойи 2-юм)-ро истеҳсол мекунад.

Саноати сабук

Саноати сабук дар ИМА ба рақобати шадид аз ҷониби мамлакатҳои дар ҳоли рушд, бахусус Хитой, рӯбарӯ шудааст. Дар бозори дохилӣ ҳиссаи воридоти маҳсулоти дӯзандагӣ 75%, пойафзор ва маснуоти чармӣ 90 дарсадро ташкил медиҳад. Ширкатҳои амрикоӣ бештар матоъҳо аз нахҳои синтетикии баландсифат ва либосу пойафзори чармӣ истеҳсол мекунанд. Саноати бофандагӣ асосан дар иёлоти Каролинаи Шимолӣ, Каролинаи Ҷанубӣ ва Ҷорҷия тараққӣ кардааст. Марказҳои асосии истеҳсоли либос ва пойафзор – Ню-Йорк ва Лос-Анҷелос. Ню-Йорк яке аз чор маркази ҷаҳонии мӯд (дар баробари Порис, Милан, Лондон) мебошад; дар ин ҷо хонаҳои мӯди «Calvin Klein», «Brooks Brothеrs» ва ғайра ҷойгиранд; ҳар сол моҳҳои феврал ва сентябр ҳафтаи мӯди олии Ню-Йорк баргузор мегардад.

Саноати хӯроквории ИМА яке аз бузургтарин дар ҷаҳон буда, талаботи дохилии мамлакатро ба маҳсулоти ғизоӣ пурра таъмин мекунад. Саноати орду ярма, гӯшт, қанд ва пивопазӣ бештар дар қисми марказӣ ва ғарбии Ғарби Миёна ва иёлоти наздик ба Кӯлҳои Бузург (Ню-Йорк ва ғ.), саноати шир ва равғану панир дар иёлоти Висконсин ва Миннесота, саноати консерва ва майкашӣ дар иёлати Калифорния рушд кардааст. Ашёи хоми воридотии кишоварзӣ ва хӯрокворӣ (қаҳва, чой, найшакар ва ғ.)-ро асосан дар шаҳрҳои бандарӣ – Орлеанаи Нав (иёлати Луизиана), Балтимор, Филаделфия (иёлати Пенсилвания) ва Ню-Йорк коркард мекунанд.

Кишоварзӣ

Кишоварзии ИМА дар байни мамлакатҳои аз ҷиҳати иқтисодӣ тараққикарда бузургтарин ва яке аз калонтарин дар ҷаҳон мебошад. Давлат рушди соҳаро тавассути ёрии пулӣ, қарз, тасҳеҳи нарх, хариди маҳсулоти зиёдатӣ, маслиҳатҳои экологӣ, қоидаҳои савдои берунӣ ва таҳқиқоти илмӣ танзим мекунад. Истифода аз нерӯи кори кӯдакон дар корҳои кишоварзӣ мумкин буда, омадурафти муҳоҷирони муваққатӣ барои корҳои мавсимӣ осон карда шудааст.

ИМА нахустин мамлакат дар ҷаҳон мебошад, ки дар он ҷо ташаккули комплекси агросаноатӣ оғоз ёфтааст. Комплекси агросаноатии Амрико бузургтарин ва аз ҳама рушдкарда дар ҷаҳон мебошад. Дар соҳаи кишоварзии ИМА 2109 ферма мавҷуданд, ки 373 млн га замин, аз ҷумла 156 млн га киштзор, 166 млн га чарогоҳро дар ихтиёр доранд. Аксари фермаҳо хурд (180 га замин доранд) мебошанд. 66 дарсади маҳсулоти кишоварзиро фермаҳои калон истеҳсол мекунанд. Фермаҳои хурд дар шимолу шарқи ИМА, фермаҳои калон дар Ғарби Миёна ва иёлати Калифорния ҷойгиранд. Маҳсулнокии меҳнат дар кишоварзӣ дар натиҷаи механиконӣ, химиконӣ, фаъолиятҳои селексионӣ ва агротехника меафзояд. Барои фермаҳои ИМА дараҷаи баланди махсусгардонӣ (маъмулан як, баъзан ду-се намуди маҳсулоти кишоварзӣ истеҳсол мекунанд) хос аст.

Ҳиссаи рустанипарварӣ ва чорводорӣ (аз рӯи арзиши маҳсулот) қариб баробар аст; аз соли 2010 рустанипарварӣ нисбат ба чорводорӣ афзалият пайдо мекунад. Соҳаи асосии рустанипарварӣ ғаллакорӣ (қариб 2/3 ҳиссаи арзиши маҳсулот) мебошад. Рустаниҳои асосии кишоварзӣ: ҷуворимакка, соя ва гандум. Инчунин сорго, шолӣ, ҷав, лӯбиё, лаблабуи қанд, найшакар, чормағзи заминӣ, рапс, офтобпараст, картошка, помидор, коҳу, пиёз, карам, каду, бодиринг, афлесун, грейпфрут, себ, шафтолу, ангур, қулфинай, пахта, тамоку парвариш карда мешаванд. Дар ИМА чорводории гӯштӣ ва ширӣ, инчунин парандапарварӣ нақши асосӣ доранд. Дар мамлакат гов, бузу гӯсфанд, хук, мурғ, мурғи марҷон парвариш карда мешаванд. Қисми зиёди маҳсулоти кишоварзиро иёлоти Калифорния (10 дарсади арзиш), Айова (7,8%), Техас (6,4%), Небраска (5.8%), Миннесота (5,4%), Канзас (4,7%), Иллинойс (4,1%), Каролинаи Шимолӣ (3,2%), Висконсин (3,0%) ва Флорида (3,0%) истеҳсол мекунанд. Истеҳсоли ҷуворимакка, соя ва хукпарварӣ дар иёлоти Айова ва Иллинойс, гандум ва чорвои гӯштӣ дар иёлоти Дакотаи Шимолӣ ва Дакотаи Ҷанубӣ, гандуми тирамоҳӣ дар иёлоти Небраска, Канзас ва қисми ғарбии иёлоти Оклахома ва Техас тараққӣ кардааст. Лаблабуи қанд асосан дар водии д-ҳои Ред-Ривер (дар сарҳадди иёлоти Дакотаи Шимолӣ ва Миннесота), Йеллоустон (иёлати Монтана), Снейк (иёлати Айдаҳо), Норт-Платт (иёлати Небраска) ва Саут-Платт (иёлати Колорадо), найшакар ва шолӣ дар қисми ҷанубии иёлоти Техас ва Луизиана, офтобпараст дар иёлоти Дакотаи Ҷанубӣ ва Дакотаи Шимолӣ, пахта дар водии д. Миссисипи ва қисми ғарбии иёлати Техас, тамоку дар иёлоти Каролинаи Шимолӣ ва Кентукки, картошка дар водиҳои дарёҳо, дар иёлоти кӯҳистон парвариш карда мешавад. Меваю сабзавотро асосан иёлоти Калифорния ва Флорида, ангурро иёлати Калифорния истеҳсол мекунанд. Чорводории ширӣ бештар дар иёлоти Калифорния ва Висконсин, парвариши мурғи марҷон дар иёлоти Миннесота, Каролинаи Шимолӣ ва Аризона, мурғпарварӣ дар иёлоти Ҷорҷия, Арканзас ва Алабама рушд кардааст.

Соҳаи хидматрасонӣ

Соҳаи хидматрасонӣ бахши асосии иқтисодиёти ИМА мебошад. Дар ИМА бахшҳои хидматрасонии молиявӣ, давлатӣ, расмӣ ва касбӣ, тиҷоратӣ, маориф ва нигоҳдории тандурустӣ, иттилоотӣ мавҷуданд. Бахши хидматрасонии молиявии Амрико (бо дар назар доштани бима ва савдои амволи ғайриманқул) бузургтарин дар ҷаҳон буда, рушди низоми молиявии байналмилалиро муайян мекунад. Доллари ИМА асъори асосии ҷаҳонӣ ва аввалин асъори захиравӣ мебошад (беш аз 80 дарсади ҳаҷми савдои байналмилалӣ ва беш аз 60 дарсади захираи молиявии байналмилалӣ). Бонки марказии ИМА – Шабакаи захиравии федералӣ (ШЗФ) аз 12 бонки захиравии федералӣ иборат аст. ШЗФ ИМА дар байни бонкҳои марказии мамлакатҳои ҷаҳон ягона бонки ғайридавлатӣ мебошад. Дар ИМА қариб 6,3 ҳазор бонки тиҷоратӣ мавҷуд аст. Давлат фаъолияти бонки тиҷоратиро бо ёрии қонунҳо танзим карда, пасандози шахсони воқеиро дар ҳаҷми то 100 ҳазор доллар бима мекунад.

ИМА маркази асосии ҷаҳонии фаъолияти биржавӣ мебошад. Биржаҳои асосӣ дар Ню-Йорк (Биржаи фондии Ню-Йорк, Биржаи моли Ню-Йорк, Ассотсиатсияи миллии даллолони коғазҳои қиматдор ва Биржаи байналмилалии коғазҳои қиматдор) ва Чикаго (Биржаи фондии Чикаго, Биржаи моли Чикаго, Биржаи кӯтарафурӯшии Чикаго, Биржаи фючерии электронии Чикаго) фаъолият доранд.

Дар иқтисодиёти ИМА нақши хидматрасонии касбӣ ва хидматӣ (ширкатҳои муҳосиботӣ ва ҳуқуқӣ, бюроҳои меъморӣ ва дизайн, агентиҳои таблиғотӣ, ширкатҳо оид ба идоракунии маъмурӣ ва ғ.) бузург аст. Аз ҷиҳати сатҳи рушди тиҷорат ИМА дар байни дигар мамлакатҳо пешсаф мебошад. Ба тиҷорат нисбат ба саноати маснуотбарорӣ 2 баробар бештар одамон машғуланд: дар савдои яклухт 7 млн ва дар савдои чакана 16 млн кас кор мекунад. Савдои чакана дар мағозаҳои хурди махсусгардонида, супермаркетҳо ва универмагҳо амалӣ мешавад. Дар соҳаҳои технологияи нави саноатӣ, ҳарбӣ, телекоммуникатсионӣ, тиббӣ, биологӣ, инчунин таҳияи барномаҳо нақши фаъолияти илмӣ-таҳқиқотӣ муҳим аст. Марказҳои асосии таҳқиқоти ҳастаӣ – Лабораторияи миллии Вазорати энергетикаи ИМА дар Лос-Аламос (иёлати Ню-Мексика) ва Ливермор (иёлати Калифорния). Қисми зиёди барномаҳои дар ҷаҳон истифодашавандаро ширкатҳои амрикоии «Microsoft Corporation», «International Business Machines Corporation», «Apple», «Adobe Systems», «Oracle Corporation» таҳия мекунанд. Ҳудуди ИМА бо дигар мамлакатҳо бо 24 шабакаи ноқили (системаи кабелӣ)-и зериобӣ пайваст аст. Ба шабакаи иттилоотию коммуникатсионии мамлакат 70 пойгоҳи радифии рӯизаминӣ хидмат мерасонанд.

Сайёҳӣ дар ИМА тараққӣ кардааст. Инкишофи сайёҳиро Идораи миллии саёҳат ва туризм назорат мекунад. Дар соҳаи сайёҳӣ 7,9 млн кас, аз ҷумла дар меҳмонхонаҳо 1,9 млн кас хидмат мекунад. Сайёҳон ба ИМА бештар аз Канада, Мексика, Британияи Кабир, Ҷопон, Бразилия ва Олмон меоянд. Дар ИМА ҳама намудҳои сайёҳӣ рушд кардааст, вале сайёҳии экологӣ бартарӣ дорад. Курортҳои машҳури баҳрӣ дар соҳилҳои шарқӣ (Майами-Бич, Палм-Бич ва ғ.) ва ғарбии (Панама-Сити-Бич) иёлати Флорида, ҷаз-ҳои Гавай, дар соҳилҳои уқёнуси Ором, дар қисми ҷанубии иёлати Калифорния (Санта-Барбара, Малибу, Санта-Моника ва ғ.), дар соҳилҳои атлантикии иёлати Каролинаи Ҷанубӣ (Мертл-Бич), Каролинаи Шимолӣ (Каролайна-Бич), Вирҷиния (Вирҷиния-Бич) ва Ню-Ҷерси (Атлантик-Сити) ҷойгиранд. Осорхонаҳои машҳури ҷаҳон дар Ню-Йорк, Вашингтон, Филаделфия, Питтсбург (иёлати Пенсилвания) ва ғ., қисми зиёди ёдгориҳои таърихӣ ва ҷойҳои тамошобоб дар Вашингтон, Уилямсберг (иёлати Вирҷиния), Филаделфия, Бостон, Саван ва Чарлстон (ҳар ду дар иёлати Каролинаи Ҷанубӣ), Ричмонд, Орлеани Нав воқеъ гардидаанд. Бузургтарин боғҳои фароғатӣ ва мавзӯӣ дар Апаҳайм (аз соли 1955, иёлати Калифорния) ва Орландо (аз соли 1971), казино дар Лас-Вегас ва Рино (ҳар ду дар иёлати Невада), Атлантик-Сити ва як қатор марказҳои дигар, бузуртарин музейҳои баҳрӣ (океановариумҳо) дар Балтимор, Лонг-Бич ва Сан-Диего фаъолият доранд. Бузургтарин иёлоте, ки сайёҳон меоянд: Калифорния, Флорида, Ню-Йорк, Техас, Иллинойс, Невада, Пенсилвания, Ҷорҷия, Вирҷиния ва Ню-Ҷерси; ш-ҳои Ню-Йорк, Лос-Анҷелес, Майами, Сан-Франсиско, Лас-Вегас, Орландо. Вашингтон, Ҳонолулу, Бостон ва Чикаго.

Васоили нақлия

Дар низоми боркашонии ИМА ҳиссаи нақлиёти худрав 44,8%,роҳи оҳан 29,3%, лӯлаҳои интиқоли маҳсулот 17,3%, нақлиёти обӣ 8,5% ва нақлиёти ҳавоӣ 0,1%-ро ташкил медиҳад. Дар мусофиркашонӣ ва боркашонии дохилӣ нақши нақлиёти худрав вароҳи оҳан, дар боркашонии берунӣ нақши лӯлаҳои интиқоли маҳсулот ва нақлиёти ҳавоӣ бештар аст.

Роҳҳои худравгард

Дарозии умумии шабакаи роҳҳои автомобилгард – 6541 ҳазор км, аз ҷумла бо пӯшиши сахт беш аз 4259 ҳазор км, шоҳроҳҳои автомобилии тезсуръат – 75,2 ҳазор км.

Роҳҳои оҳан

Дарозии умумии шабакаироҳи оҳан – 226,4 ҳазор км. Бузургтарин истгоҳҳои боркашониироҳи оҳан: Чикаго, Питтсбург, Сент-Луис, Филаделфия, Ню-Йорк, Бирмингем, Атланта, Орлеани Нав, Даллас, Хюстон ва ғайра. Сохтмони роҳҳои оҳани тезсуръати электриконидаи мусофиркашонӣ идома дорад. Хатти 1-уми он (Бостон – Вашингтон) аз соли 2000 фаъол аст.

Роҳи обӣ

Дарозии умумии роҳҳои обии дохилӣ – 40,2 ҳазор км, аз ҷумла тиҷоратӣ –19,3 ҳазор км. Дар ИМА дарозтарин дар ҷаҳон роҳҳои киштигарди сунъии дохилӣ истифода мешаванд: наҳри Соҳилӣ (дарозии умумиаш 5580 км, аз ҷумла қитъаи сунъӣ – 1,8 ҳазор км) ва шабакаи роҳҳои обии Лаврентияи Шимолӣ (дарозии умумиаш 3774 км). Наҳрҳои Эри (иёлати Ню-Йорк), Иллинойс – Мичиган (иёлати Иллинойс), Теннесси – Томбигби (иёлати Миссисипи) ва роҳҳои обии дохилии байни кӯлҳои Гурон ва Мичиган (иёлати Мичиган) нақши муҳим доранд.

Бандарҳо

Бузургтарин бандарҳои дарёӣ дар ҳавзаи Оҳайо – Миссисипи (боркашонӣ млн т) амал мекунанд: Ҳантингтон-Трайстейт 52,9 (иёлати Вирҷинияи Ғарбӣ), Питтсбург 35,2, Сент-Луис 35,0, Мемфис 13,6 ва Синсиннати 11,1; кӯлӣ – дар системаи Кӯлҳои Бузург: Дулут-Сюпириор 34,7 (иёлоти Миннесота ва Висконсин), Чикаго 17,1, Ту-Ҳарборс 16,2 (иёлати Миннесота), Индиана-Берис-Ҳарбор 13,2 (иёлати Индиана), Детройт 12,9 ва Кливленд 11,3. Бузургтарин бандарҳои баҳрӣ (боркашонӣ млн т): Луизианаи Ҷанубӣ 252,1 (дар ғарби Орлеани Нав), Ҳюстон 238,2, Ню-Йорк – Ню-Ҷерси 132,0, Орлеанаи Нав 79,3, Бомонт 78,5, Лонг-Бич 77,4, Ҳамптон-Роудс 76,7 (иёлати Вирҷиния), Корпус-Кристи 69,0 (иёлати Техас), Лос-Анҷелес 61.8, Батон-Руж 60,0, Плакминс 58,3 (иёлати Луизиана), Тексас-Сити 56,7 (иёлатиТехас) ва Мобил 54,9.

Интиқоли нафту газ

Дарозии умумии лӯлаҳои интиқоли нафт – 295,1 ҳазор км, маҳсулот – 139,2 ҳазор км, газ – 2516 ҳазор км (аз рӯи ҳама – ҷойи 1-ум дар ҷаҳон).

Фурӯдгоҳҳо

Бузургтарин фурудгоҳҳои мусофиркашонӣ (млн мусофир дар як сол): Ҳартсфилд-Ҷексон дар Атланта 94,4 (ҷойи 1-ум дар ҷаҳон), О`Хэр (О`Хара) дар Чикаго 66,7, Лос-Анҷелес 61,9, Даллас/Форт-Уэрт 57,7, Денвер 52,8, ба номи Ҷ. Ф. Кеннеди дар Ню-Йорк 47,7, Майами 40,8, Скай-Харбор дар Финикс 40,6, Мак-Карран дар Лас-Вегас 40,6, байниқитъавии ба номи Ҷ. Буш дар Ҳюстон 40,1; фурудгоҳҳои боркашонӣ (млн т дар як сол): Мемфис 4,1 (ҷойи 2-юм дар ҷаҳон). Луисвилл 2,2 (иёлати Кентукки), Майами 1,9, Лос-Анҷелес 1,7 ва ба номи Ҷ. Ф. Кеннеди дар Ню-Йорк 1,3. Метрополитен дар 11 шаҳр, трамвайи тезсуръат дар 24 шаҳри ИМА амал мекунад.

Савдои хориҷӣ

Ба ҳиссаи ИМА беш аз 15 дарсади гардиши савдои хориҷии ҷаҳонии молҳо рост меояд. Мамлакат 70 дарсади содироти ҷаҳонии ҷуворимакка, қариб ¹/₂ ҳиссаи лӯбиёи соя, ¹/₄ ҳиссаи гандум ва пахтаро таъмин мекунад. ИМА шарики тиҷории даҳҳо давлати ҷаҳон мебошад. Барои худи ИМА нақши савдои хориҷӣ бузург набошад ҳам, бо вуҷуди ин қариб ½ ҳиссаи гандум, ²/₅ ҳиссаи пахта ва биринҷ, ¹/₄ ҳиссаи филиззот ва ҷуворимакка, ¹/₅ ҳиссаи маҳсулоти мошинсозӣ ва саноати кимиёи дар мамлакат истеҳсолшаванда содир карда мешавад. Дар содироти ИМА нисбат ба мамлакатҳои тараққикардаи Аврупо ҳиссаи ашёи хоми минералӣ, маҳсулоти кишоварзӣ ва нимтайёр бештар ва ҳиссаи мошину таҷҳизот камтар аст. Бо вуҷуди ин ИМА дар содироти маҳсулоти соҳаҳои технологияашон нисбатан баланд: саноати тайёраву мушакҳои кайҳонӣ, асбобҳои дақиқ, саноати дорусозӣ мавқеи асосиро ишғол мекунад. ИМА ба хориҷа инчунин воситаҳои нақлиёт, маснуоти кимиёӣ, таҷҳизоти саноатӣ (ғайр аз электротехникӣ), компютеру техникаи электронӣ, маҳсулоти нафту ангишт, маҳсулоти кишоварзӣ ва хӯрокворӣ, маснуоти тайёр аз филиззот, таҷҳизоти электротехникӣ ва қисмҳои эҳтиётии онҳо, масолеҳи полимерӣ содир мекунад. Дар воридот нафти хом нақши муҳим дорад. Дар савдои хориҷии ИМА робитаҳои дохилии байни ширкатҳои асосии амрикоӣ ва шуъбаҳои онҳо дар мамлакатҳои ҷаҳон нақши бузург мебозанд. Дар сохтори ҳудудии савдои хориҷии ИМА нақши мамлакатҳои ҳамсоя – Мексика ва бахусус Канада бузург аст. Якҷо бо Хитой ва Ҷопон ба зиммаи ин мамлакатҳо 4/2 ҳиссаи муомилоти савдои хориҷӣ рост меояд. Дигар шарикони муҳимми савдои хориҷии ИМА мамлакатҳои аз ҷиҳати иқтисодӣ тараққикардаи Аврупо, мамлакатҳои нави саноатии Осиёи Шарқӣ ва Ҷанубу Шарқӣ (Ҷумҳурии Корея, Сингапур, Сянгон ва Тайван) ва мамлакатҳои содиркунандаи нафт мебошанд. Маҳсулот ва молҳои заруриро барои ИМА асосан Канада, Мексика, Ҷопон, Олмон, Ҷумҳурии Корея, Британияи Кабир, Арабистони Саудӣ ва Фаронса ворид мекунанд.

Артиш

Сарбозони амрикоӣ дар Бағдод

Қувваҳои Мусаллаҳи ИМА (дорои 2,34 млн кас) аз қувваҳои хушкигард (ҚХ), қувваҳои ҳарбии ҳавоӣ (ҚҲҲ), қувваҳои ҳарбии баҳрӣ (ҚҲБ) ва посбонии соҳил иборат аст. ҚҲБ ва посбонии соҳил дар замони осоишта ба ҳайати Вазорати амнияти дохилӣ ворид буда, дар амалиёти ҳарбӣ ба ҚҲБ тобеъ аст; ҳангоми эълон кардани вазъияти ҳарбӣ посбонии соҳил ба ихтиёри ҚҲБ дода мешавад. Сипоҳи пиёданизоми баҳрӣ ҷузви ҷудонопазири ҚҲБ буда, мақоми махсус дорад ва аз рӯи меъёри асосӣ ҳамчун намуди ҚМ баррасӣ мешавад. Ҳар кадом намуди ҚМ қувваи асосӣ ва эҳтиётӣ дорад. Сарфармондеҳи ҚМ — Президенти мамлакат. Ӯ барои ҷорӣ кардани вазъияти фавқулода, эълон намудани сафарбарии ҷузъӣ, додани фармон барои амалиёти ҳарбӣ ҳуқуқ дорад. Президент ба ҚМ тавассути Вазорати мудофиа (ВМ) бо ёрии Шӯрои амнияти миллӣ роҳбарӣ мекунад. Аъзои доимии шӯро: Президент (раис), ноиби Президент, котиби давлатӣ ва вазири мадофиа. Ба сохтори ВМ дохил мешаванд: дастгоҳи ВМ, вазоратҳои артиш, ҚҲҲ ва ҚҲБ, Кумитаи сардорони ситодҳо (КСС), 18 идораи тобеи марказ, муассисаҳо ва хадамот, 9 фармондеҳии муттаҳид. ВМ барои тағйир додани сохтор ва шумораи идораҳои ҳарбӣ дар ҳудуди муайянкардаи конгресс комилҳуқуқ аст. Дастгоҳӣ ВМ барои таҳияи сиёсат, банақшагирии умумӣ, ҳалли масъалаҳои молиявӣ ва баҳодиҳии барномаҳои ҳарбӣ масъул мебошад. Вазоратҳои намудҳои ҚМ-ро вазирон роҳбарӣ мекунанд. Онҳо барои тайёр ва бо силоҳу техникаи ҳарбӣ таъмин кардани қувваҳои ба ҳайати фармондеҳиҳои муттаҳид (ФМ) ҷудошуда ҷавобгаранд.

Барои низоми идоракунии ҚМ ИМА хеле маҳдуд кардани вазифаҳои маъмурӣ ва амалиётӣ хос аст. Идоракунии маъмурӣ (тайёр кардани сипоҳиён ва қувваҳо барои амалиёти ҳарбӣ) тавассути вазоратҳои намудҳои ҚМ амалӣ мегардад. Идоракунии амалиёти ҳарбӣ ба зиммаи ФМ, ки аз рӯи шартҳои ҳудудӣ ё вазифавӣ ташкил карда шудаанд, гузошта шудааст. Мутобиқсози фаъолияти ҳамаи мақомоти идоракунии ҳарбӣ, инчунин сармушовири асосии Президент ва ВМ раиси КСС мебошад. Ба ҳайати КСС раисон, сардорони ситодҳои намудҳои ҚМ, комендантони қувваҳои пиёданизоми баҳрӣ ва директори бюрои гвардияи миллӣ дохил мешаванд. Фаъолияти КСС-ро ситоди муттаҳида таъмин мекунад. Шумораи умумии ҳайати шахсии КСС ва ситоди муттаҳида қариб 4 ҳазор нафар аст. Амалиётҳои ҳарбии ҚМ ИМА бевосита аз тариқи ФМ, ки иттиҳодияи амалиётию стратегии ҚМ мебошад, идора карда мешавад. Фармондеҳони ФМ оид ба ҳамаи масъалаҳои ташкили тайёрии ҳарбӣ ва анҷом додани амалиётҳои ҳарбӣ қарор қабул мекунанд. Дар ҳайати ФМ ҷузъу томҳои ҳамаи намудҳои ҚМ ҷудо карда мешаванд.

ҚМ ИМА аз рӯи таъйинот ва хусусияти вазифаҳои ҳалшаванда ба қувваҳои стратегӣ [қувваҳои стратегии ҳамлаовар (ҚСҲ) ва қувваҳои стратегии муҳофизатӣ] ва қувваҳои таъйиноти умумӣ ҷудо карда мешаванд. ҚСҲ аз мушак (ракета)-ҳои стратегии заминӣ, авиатсияи бомбаандози стратегӣ (АБС) ва мушакҳои стратегии баҳрӣ иборат аст. Дар қисмҳои ҳарбии ҚСҲ 2112 ҳомили силоҳи ҳастаӣ, аз ҷумла 1053 мушаки байниқитъавии баллистикии зиддизарбавӣ, 411 тайёраи бомбаандоз, 648 мушаки баллистикии зиддизарбавӣ дар 40 киштии зериобии атомӣ бо мушакҳои баллистикӣ мавҷуд аст. Қувваҳои стратегии муҳофизатӣ қувваю воситаҳои огоҳсозандаи зарбаи мушакӣ-ҳастаӣ, назораткунандаи фазои кайҳон ва мудофиаи зиддимушакиро дар бар мегиранд. Ба қувваҳои таъйиноти умумӣ ҚХ, ҚҲҲ ва ҚҲБ, инчунин посбонии соҳил дохил мешаванд.

ҚХ (586,7 ҳазор нафар)-и ИМА аз ҷиҳати маъмурӣ дар 3 фармондеҳии асосӣ, 6 фармондеҳии минтақавӣ, 3 фармондеҳии вазифавӣ ва 12 фармондеҳи (муассиса)-и тобеи марказ муттаҳид карда шудаанд. Аз ҷиҳати амалиёт ба ҳайати фармондеҳиҳои муттаҳида дохил шуда, ба фармондеҳони онҳо тобеанд. Лашкариёни доимӣ аз 6 ситоди артиш, 3 ситоди корпусҳои артиш, дивизияҳо, 47 бригадаи ҷангӣ, қисмҳо ва ҷузъу томҳои амалиётҳои махсус, таъминоти ҳарбӣ ва ақибгоҳ иборатанд. Аслиҳаи ҚХ: қариб 200 мушак (ракета)-и ҷангию тактикӣ, қариб 6 ҳазор танк, беш аз 25 ҳазор МЗ, 6 ҳазор тӯпу миномёт, 16 ҳазор мушаки зиддитанкии идорашаванда, беш аз 5 ҳазор дастгоҳи зенитӣ, қариб 250 тайёра, беш аз 4,3 ҳазор чархбол, қариб 130 ҳазор воситаҳои обу хушкигард.

ҚҲБ ИМА флот ва сипоҳиёни пиёданизоми баҳриро (526,55 ҳазор нафар, аз ҷумла 199,35 ҳазор лашкарии пиёданизоми баҳрӣ) дар бар мегиранд. Панҷ флоти амалкунандаи ҚҲБ дорои киштиҳо буда, дар минтақаҳои худ амал мекунанд. Қувваҳои таъйиноти умумии флоти баҳрӣ қариб 230 киштии ҷангӣ доранд. Дар ҳайати киштиҳои қувваҳои доимии флот 10 авиакаши атомии бисёрҳадафаи навъи «Нимитс», қариб 60 киштии зериобии атомии гуногун, ки барои қабули мушакҳои болдори баҳрӣ ва мушакҳои киштизан қодиранд, то 10 киштии зериобии атомӣ, ки барои таъмин кардани амалиёти қувваҳои амалиёти махсус таҷҳизот доранд, амал мекунанд. Дар ҳайати флоти киштиҳои қувваҳои доимӣ 22 крейсер бо мушакҳои идорашаванда, 62 минакаши эскадронии бо мушакҳои идорашаванда, 15 киштии ҳозиразамони ҳарбӣ барои дафъи ҳамлаи заврақҳои зериобӣ ва тайёраҳои ҷангӣ, 32 киштии десанткаш, 13 киштии ҳарбӣ, ки минаҳои зериорбиро медоранд, 4 киштии ҳарбии сесутуна мавҷуд аст. Ҳамаи крейсерҳо ва эсминесҳо мушакҳои болдор ва мушакҳои зенитии идорашаванда доранд. Дар қувваҳои доимии авиатсияи флот то 900 тайёраи ҷангӣ ва қариб 400 чархболи ҷангӣ мавҷуданд. Қувваҳои пиёданизоми баҳрӣ аз қувваҳои заминӣ ва авиатсия иборатанд. Ба ситоди қувваҳои пиёданизоми баҳрӣ 10 фармондеҳӣ тобеанд. Аслиҳаи қувваҳои пиёданизоми баҳрӣ: қариб 150 танк, беш аз 300 тӯп, 24 системаи мушакии оташфишонии шилликӣ, қариб 1 ҳазор миномёт. Авиатсияи флот аз 330 самолёти ҷангӣ, 250 чархболи ҷангӣ ва 180 чархболи боркаш иборат аст. Барои баланд бардоштани зудҳаракатии стратегии қувваҳои пиёданизоми баҳрӣ дар ҷаз-ҳои Диего-Гарсия, Гуам, Сайпан дастаҳои калони киштӣ-амборҳо бо аслиҳа ва воситаҳои моддию техникӣ ташкил карда шудаанд. Чунин захираҳо дар ҳудуди Норвегия низ мавҷуданд.

Хидмат дар сафи ҚМ ИМА доимӣ ва шартномавист, муҳлати шартнома — 6 сол. Барои хидмат дар сафи тамоми қувваҳои мусаллаҳ мардон ва занони аз 17 то 42-сола (дар ҚХ ва ҚҲБ), то 27-сола (дар ҚҲҲ) ва то 30-сола (дар қувваҳои пиёданизоми баҳрӣ) қабул карда мешаванд. Афсаронро асосан дар академияҳо (омӯзишгоҳҳо)-и ҳарбӣ тайёр мекунанд. Ба академияҳои ҳарбӣ ҷавонони аз 17 то 22-сола қабул карда мешаванд, муҳлати таҳсил 4 сол. Афсарони эҳтиётӣ дар кафедраҳои ҳарбии мактабҳои олии ғайринизомӣ тайёр карда мешаванд.

Тандурустӣ

Марказ пизишкии Роналд Рейгани Донишгоҳи Калифорния дар Лос-Анҷелес, яке аз бемористонҳои пешрави ИМА аст.^[2]

Дар ИМА ба 100 ҳазор аҳолӣ 242 табиб ва ба 10 ҳазор аҳолӣ 30 кати беморӣ рост меояд. Ба соҳаи тандурустӣ 19,8 дарсади ММД (маблағгузорӣ аз буҷет — 46,4 %, бахши хусусӣ — 53,6 %) харҷ карда мешавад. Дар сиҳҳатии аҳолӣ Вазорати тандурустӣ ва хадамоти иҷтимоӣ масъул буда, аз болои фаъолияти соҳаи тандурустӣ, амалигардонии барномаҳои иҷтимоӣ, таҳқиқоти илмии тиббӣ, санҷиши сиҳҳати аҳолӣ, дараҷаи некуаҳволӣ ва таъминоти иҷтимоии аҳолӣ назорат мебарад. Ба масъалаҳои тиббӣ Хадамоти тандурустии ҷамъиятӣ ва Раёсати маблағгузории ёрии тиббӣ машғуланд. Ба соҳаи тандурустӣ бахшҳои махсуси Вазорати меҳнат ва Агентӣ оид ба ҳифзи муҳити зист низ масъул мебошанд. Шаклҳои асосии расонидани ёрии тиббӣ: тибби оилавӣ (муоинаи умумии бемор, ихтисосҳои маҳдуд), дармонгоҳҳо, хадамоти ёрии таъҷилӣ, хонаи куҳансолон, ёрии беморхонагӣ (беморхонаҳои тиҷоратӣ ва ғайритиҷоратӣ), тандурустии ҷамъиятӣ.

Соҳаи тандурустии ИМА дорои раёсати ягонаи марказонида набуда, хадамоти маблағузорӣ ва фаъолияташон гуногунро дар бар мегирад. Ҳамаи муассисаҳои тиббӣ ёрии пулакӣ мерасонанд; танҳо категорияҳои алоҳидаи шаҳрвандон аз ҳисоби давлат ё фондҳои махсус бепул табобат карда мешаванд. Дар мамлакат се навъи беморхона мавҷуд аст: давлатӣ (барои собиқадорон, маъюбон, хидматчиёни давлатӣ, беморони сил ва беморони рӯҳӣ), хусусии тиҷорӣ (то 30 дарсади беморхонаҳо), хусусии ғайритиҷорӣ (то 70 дарсади катҳои беморӣ, ки бо ташаббуси ҷамоатҳои динӣ, этникӣ ва маҳаллӣ ташкил карда мешаванд). Ҳамчунин 1000 клиникаи донишгоҳӣ мавҷуданд, ки ба ҳиссаи онҳо қариб 40 дарсади ёриҳои хайриявии тиббӣ рост меоянд.

Дар ИМА низоми бимаи ҳатмии тиббӣ вуҷуд надорад. Сабабҳои асосии фавт: бемориҳои дилу раг, саратон, зарбу латхӯрӣ, сироятёбии беморхонагӣ. Осоишгоҳҳо ва минтақаҳои асосии истироҳат: Атлантик Сити, Гленвуд-Спрингс, Дейтона-Бин, Ки-Уэст, Колорадо-Спрингс, Лас-Вегас, Лонг-Бранч, Майами, Нюпорт, Палм-Бич, Палм-Спрингс, Сан-Валли, Санта-Барбара, Санта-Моника, Санта-Фе, Саратога-Спрингс, Тусон, Уорм-Спрингс, Экселсиор-Спрингс, ҷаз-ҳои Гавай, Флорида, Аляска ва ғ.

Соли 2010 Б. Обама ислоҳоти тандурустиро пешниҳод намуд, ки онро конгресси ИМА қабул кард. Ҳадафҳои ислоҳот: ташкили шабакаи мукаммали хадамоти тиббӣ, ки 50 млн шаҳрванди биманашударо дар бар мегирад; беҳтар намудани шароити бимаи тиббии шаҳрвандони бимашуда; ташкил кардани биржаи бимакунандагон барои додани санадҳои бима ба онҳое, ки онҳоро аз корфармоён нагирифтаанд; бекор кардани ҳуқуқи ширкатҳои хусусии бимакунӣ ҷиҳати рад кардани бимакунии шахсони бемор; татбиқ кардани ҷавобгарии маъмурӣ нисбат ба шахсоне, ки аз гирифтани санадҳои бимавӣ саркашӣ мекунанд ва нисбат ба ширкатҳое, ки аз фурӯхтани онҳо даст мекашанд. Соли 2014-ум 95 дарсади аҳолӣ бима карда шуданд. То соли 2019 андоз барои шахсони сарватманд ва ширкатҳои дорусозӣ бояд беш аз 409 млрд долларро ташкил диҳад. Ислоҳот бо маблағи 940 млрд доллар барои 10 сол пешбинӣ шудааст.

Фарҳанг

Маориф

Донишгоҳи Ҳарвард

Низоми маорифи ИМА муассисаҳои томактабӣ, мактабҳои таҳсилоти умумӣ (маълумоти миёнаи пурра — 12 сол), муассисаҳои таълимии баъди маълумоти миёна (касбӣ ва олӣ)-ро дар бар мегирад. Идоракунии таҳсилот ва маблағгузории он марказонида шудааст. Ҳар кадом иёлати ИМА низоми маорифи худро дорад, ки онро департаментҳои маорифи иёлатҳо ва кумитаҳои маорифи округҳои мактабӣ идора мекунанд. Вазорати маориф (соли 1980 ташкил шудааст) танҳо иҷрои қонунҳои федералӣ дар бораи маорифро таъмин намуда, маблағҳои федералии лоиҳаҳои маорифро тақсим ва истифодаи онҳоро роҳбарӣ мекунад. Таҳсил аз рӯи низоми «синфи томактабӣ ҷамъ таҳсилоти 12-солаи мактабӣ» ташкил карда мешавад. Дар аксари иёлот синни таҳсилоти ҳатмӣ аз 6-7 то 16 сол мебошад. Дар маҷмӯъ якҷо бо бисёр мактабҳо боғчаҳои бачагон (дар баъзе иёлот кӯдакистонҳо низ) фаъолият мекунанд. Таҳсилоти ибтидоӣ аз 6 то 8 сол давом мекунад. Қариб 3 дарсади кӯдакон бо сабабҳои динӣ, тиббӣ ва ғайра ба мактаб нарафта, дар хона мехонанд. Барои дар хона хондан чандин барномаҳои таълимӣ мавҷуданд. 85 дарсади кӯдакон дар мактабҳои давлатӣ, боқимонда дар мактабҳои хусусии пулакӣ таҳсил мекунанд. Дар ИМА интернатҳо низ фаъолият доранд, ки аз саросари мамлакат талабагонро ҷамъ мекунанд. Таҳсилоти касбии техникӣ тайёрии коргарон ва шахсони дар соҳаҳои хидматрасонӣ, кори идора ва ғайра машғулбударо дар бар мегирад. Маълумоти касбии техникӣ (бо гирифтани маълумоти миёнаи пурра) дар мактабҳои миёнаи касбӣ-техникӣ низ дода мешавад. 67,9 дарсади кӯдакон бо тарбияи томактабӣ, 91,8 % бо таҳсилоти ибтидоӣ, 86,9 % бо таҳсилоти миёна фаро гирифта шудаанд. Дараҷаи саводнокии аҳолии аз 15-сола боло — 99 %. Ба муассисаҳои олии таълимии ИМА коллеҷҳо, донишкадаҳо, мактабҳои касбӣ, донишгоҳҳо дохил мешаванд. Донишгоҳҳо 2 навъанд: хусусӣ ва донишгоҳҳои иёлот. Аксари донишгоҳҳо хусусианд. Бонуфузтарин мактабҳои олии ИМА: Донишгоҳи Брауновский, Донишгоҳи Ҳарвард, Донишгоҳи Йел, Донишгоҳи Колумбия, Донишгоҳи Пенсилвания, Донишгоҳи Принстон, коллеҷи Дартмут, Донишкадаи технологии Калифорния, Донишкадаи технологии Массачусетс, донишгоҳҳои Колорадо ва Аризона, Донишгоҳи кишоварзӣ ва илмҳои техникии Техас мактабҳои олии серсоҳа ва техникӣ мебошанд. Ба Ҳукумати федералии ИМА 8 муассисаи олии таълимӣ тобеъ аст: Академияи ҳарбии ИМА (дар иёлати Ню-Йорк), Академияи ҳарбии баҳрии ИМА (иёлати Мериленд), Академияи муҳофизати соҳили ИМА (иёлати Коннектикут), Академияи қувваҳои ҳарбӣ-ҳавоии ИМА (иёлати Колорадо), Академияи бюрои иктишофи федералӣ (иёлати Вирҷиния).

Бузургтарин муассисаҳои илмӣ, китобхонаҳо ва музейҳо дар Бостон, Вашингтон, Канзас-Сити, Кембриҷ, Лос-Анҷелес, Манчестер, Ню-Йорк, Сиэтл, Чикаго ва дигар шаҳрҳои ИМА ҷойгиранд.

Расонаҳо

Нахустин нашриёти даврӣ дар ҳудуди ИМА-и имрӯза рӯзномаи «Publick Occurrences» буд, ки ҳамагӣ як шумора дар ш. Бостон чоп шуд. Соли 1704 дар Бостон чопи «The Boston News Letter», дар Филаделфия соли 1719 чопи рӯзномаи «The America Weekly Mercury» ва соли 1728 чопи «The Pennsylvania Gazette» оғоз ёфт. Баъд ш-ҳои Ню-Йорк ва Филаделфия ба марказҳои фаъолияти нашриётӣ табдил ёфтанд. Соли 1741 навъи нави нашриёти даврӣ – маҷалла («The American Magazine», ношир – Э. Брэдфорд; «The General Magazine», ношир – Б. Франклин) пайдо шуд. Дар нимаи 1-уми асри 19 дар ИМА қариб 500 рӯзнома нашр мешуд, раванди тиҷоратикунонии матбуот сар шуд, то 3/4 ҳиссаи ҳаҷми рӯзномаҳо барои реклама ҷудо карда мешуд. Нашрияҳои арзони бесифат пайдо шуданд, ки бисёр вақтҳо маълумоти бардурӯғ (бофта) чоп мекарданд. Соли 1841 нашри рӯзномаи «New-York Tribune» сар шуд, ки бо дараҷаи баланди бадеият, гуногунии рубрика ва кори касбии журналистӣ фарқ мекард. Соли 1851 рӯзномаи «Ню-Йорк таймс» таъсис ёфт, ки рӯзномаи нисбатан босифат ва бонуфуз буд. Баъди Ҷанги дуввуми ҷаҳонӣ муттаҳидшавии нашрияҳои даврӣ ба амал омад. Солҳои 1960–70 нашрияи «Вашингтон пост», ки дар нашри ҳуҷҷатҳои махфии Пентагон (1971) ва таҳқиқоти журналистии «Парвандаи Уотергейт» ширкат дошт, машҳур гашт. Соли 1982 якумин рӯзномаи миллии сиёсӣ «USA Today» пайдо шуд. Соли 1996 нашри оммавии рӯзномаҳо дар Интернет сар шуд. Рӯзномаҳои асосии имрӯзаи ИМА: «USA Today» (ҳар рӯз чоп мешавад, адади нашраш 1,8 млн нусха), «Nhe Wall Street Journal» (ҳар рӯз чоп мешавад, адади нашраш 2,3 млн нусха), «The New York Times» (ҳар рӯз чоп мешавад, адади нашраш қариб 1 млн нусха), «Los Angeles Times» (ҳафтавор, адади нашраш 690 ҳазор нусха) ва ғ.

Аввалин радио дар ИМА пеш аз Ҷанги якуми ҷаҳонӣ пайдо шуд. Барномаҳои радио аз соли 1920 ва талевизион аз соли 1939 мунтазам пахш мешаванд. Ширкатҳои асосии радио ва телевизиони ИМА: NBC («National Broadcasting Company» (соли 1926 ташкил шудааст), CBS («Columbia Broadcasting System», 1927), ABC («American Broadcasting Company», 1943), «Fox» («Fox Broadcasting Company», 1986), «The CW» («The CW Television Network», 2006). Каналҳои кабелӣ солҳои 1940 пайдо ва солҳои 1970 васеъ паҳн шуданд.

Адабиёт

Адабиёти ИМА аз асри 17 ба забони инглисӣ шурӯъ шуд. Адабиёти асри 17-ро асосан сафарномаҳо, рӯзномаҳо, ёддоштҳо, ашъори динӣ ва ғайра ташкил медоданд. Дар нимаи 1-уми асри 19 дар адабиёти ИМА равияи романтизм ҳукфармо буд. Насри В. Ирвинг муносибати тамасхуромез ба гузаштаи наздики Амрико тавъам бо зарофати нозук буд. Дар романҳои Ҷ. Ф. Купер образи «инсони одӣ», ки дар мувофиқати том бо табиат зистааст, тасвир шудааст. Жанри романи таърихӣ дар эҷодиёти У. Г. Симс ва Ҷ. П. Кеннеди инкишоф ёфт. Бузургарин шоири романтизми ибтидоӣ У. К. Брайт зебоиҳои табиат ва ҳуқуқи инсон ба озодиро васф кардааст. Инкишофи баъдии романтизм бо транссендентализми Р. У. Эмерсон ва Г. Д. Торо алоқаманд аст. Эҷодиёти Р. По ба инкишофи жанри ҳикояи психологӣ таъсири бузург расонида, ба жанри детектив асос гузошт. Дараҷаи олии романтизм насри Н. Готорн, Г. Мелвилл, ашъори Г. У. Лонгфел, Э. Дикисон буд. Солҳои 1860 дар адабиёти ИМА принсипҳои реализм устувор гардиданд. Адабиёти «хусусияти маҳаллидошта» ба ҳаёти минтақаҳо ва тақдири амрикоиҳои одӣ рӯ овард (асарҳои Ф. Б. Ҳарт, Ҷ. Дефорест ва дигарон). Марк Твен асарҳои миқёси умумимиллӣ эҷод кард. Эҷодиёти Ҳ. Ҷеймс адабиёти амрикоро ба сатҳи ҷаҳонӣ баровард.

Дар асрҳои 19–20 дар адабиёти ИМА зери таъсири Аврупо натурализм инкишоф ёфт (асарҳои Х. Гарленд, С. Крейн, Ф. Норрис, Д. Г. Филлипс, Э. Синклэр, Т. Драйзер). Дар насри Ҷ. Лондон синтези натурализм, романтизми нав ва реализм ба назар мерасад. Жанри ҳикояи хурд дар эҷодиёти О. Ҳенри ва А. Бирс инкишоф ёфт. Анъанаи шеъри озод ва навовариҳои адабӣ дар рӯҳияи У. Уитмен дар лирикаи Э. А. Робинсон, Э. Л. Мастерс, В. Линдсей рушд кард. Драматургияи миллӣ ташаккул ёфт (асарҳои К. Фитч, У. В. Муди, Д. Беласко, О. Томас); эссеҳои Г. Б. Адамс, Г. Л. Менкен, Д. Г. Хюнекер машҳур гардиданд. Намояндагони адабиёти амрикоиҳои африқоитабор У. Дюбуа, П. Данбара, Ч. Чесната буданд.

Тараққиёти пуравҷи ИМА баъди Ҷанги дуввуми ҷаҳонӣ ва оғози давраи баъдисаноатикунонӣ гароишоти асосии адабиёти нимаи 2-юми асри 20 – ибтидои асри 21-ро муайян карданд. «Романнависони ҳарбӣ» (Н. Мейлер, И. Шоу, Ҷ. Ҷонс) бераҳмии ҷанг, заъфи шахсиятро дар муқобилат бо мошинаҳои ҷангӣ нишон доданд. Дар маркази асарҳои Ҷ. Д. Сэлинҷер, С. Беллоу, В. В. Набоков, Ҷ. Апдайка, К. Мак-Калерс тасвири буҳрони арзишҳои анъанавии амрикоӣ, рӯҳафтодагии ҷамъият қарор гирифтааст. Ҷ. Г. Коззенс, Г. Вук, С. Уилсон, Б. Маламуд, У. Сароян кӯшиш кардаанд, ки дар романҳои худ образи «амрикоии миёнаҳол»-ро ба вуҷуд оваранд.

Ҷанг бо Ветнам, эътирозҳои қавмӣ, мубориза барои ҳуқуқи шаҳрвандӣ, дигаргуниҳои куллӣ дар тафаккури ҷомеа мавзӯи асарҳои Ҷ. Чивер, У. Стайрон, Ф. Рота, Ҷ. Апдайка, Ҷ. Гарднер, Ҷ. К. Оутс, Ҷ. Инвинг, П. Теруро муайян карданд. Тақдири муртадон, қурбониёни шароит, ки дар канори зиндагӣ партофта шудаанд, дар асарҳои Г. Миллер, Ҷ. Керуаки, У. Брероуз, К. Кизи, Ч. Буковски тасвир ёфтаанд. Дар асарҳои Т. Капоте. Н. Мейлер, Т. Вулф жанри «романи ҳуҷҷатӣ» ташаккул ёфтааст. Таваҷҷуҳ ба фантастикаи илмӣ ва иҷтимоӣ дар насри А. Азимов, Р. Брэдбери, К. Саймак ба назар мерасад.

Асарҳои нависандагони амрикоии африқоитабор Р. Элисон, Ҷ. Болдуин, И. Рид, Э. Уокер, Э. Энҷелоу, Ҷ. Макбрайд машҳур гардиданд. Романи М. Моррисон гузашта ва имрӯзи «Амрикои Сиёҳ»-ро таҳқиқ мекунад ва бо анъанаҳои фолклорӣ зич алақаманд аст. Н. С. Момадэй, Л. М. Силко, С. Ортиса, Л. Эрдрик дар асарҳояшон ба мавзӯи решаҳои этникӣ ва ҳаёти имрӯзаи қабилаҳои ҳинду рӯ овардаанд.

Меъморӣ

Дар давраи мустамликадорӣ дар ҳудуди ИМА фарҳанги аврупоии испанӣ (дар ҷануб ва ҷанубу ғарб), баъд ҳолландӣ, инглисӣ (дар шимолу шарқ) ва фаронсавӣ (дар поиноби д. Миссисипи) густариш ёфт. Дар ҳудуди Аризона, Калифорния, Техас, Флорида ва бахусус Ню-Мексика анъанаҳои меъмории муҳташами ҳундуҳо ва таҷрибаи бинокории давраи мустамликадорӣ дар биноҳои мустаҳками намояндагиҳову калисоҳо бо шаклҳои муҷаз ва пештоқҳои кандакории онҳо таҷассум ёфтааст. Дар охири асри 17 батартибдарории тарҳрезии шаҳрҳо дар асоси нақшаи чоркунҷа сар шуд. Меъмории ба ном Англияи Нав дар асоси анъанаи меъмории Англия ташаккул ёфт. Дар миёнаи асри 18 ҳавлиҳои заминдорон (плантаторон)-и Вирҷиния ва Мериленд шакли мутаносиб доштанд. Дар санъати тасвирии давраи мустамликадорӣ чеҳранигорӣ афзалият дошт, танҳо дар ҷанубу шарқи мамлакат мубаллиғони католикӣ аз санъати динӣ бархӯрдор буданд.

Барои меъмории класситсизми амрикоӣ биноҳои сохтаи меъморон Ч. Булфинн ва Т. Ҷефферсон хос буданд. Аз рӯи нақшаи П. Ш. Ланфан дар солҳои 1790 сохтмони пойтахти нав – ш. Вашингтон сар шуд. Баъди солҳои 1840 дар меъморӣ гузариш ба услуби готикаи нав ва эклектизм оғоз ёфт. Хонаҳои иқоматӣ бо синҷҳои чӯбӣ, биноҳои саноатӣ, тиҷоратӣ ва маъмурӣ бо синҷҳои филиззӣ сохта мешуданд. Баъди Ҷанги граждании солҳои 1861–65 мамлакат ба марҳалаи рушди босуръати саноатӣ дохил шуд. Солҳои 1880–90 бо тарҳи нав – иморатҳои осмонхарош биноҳои бисёрошёна пайдо шуданд.

Дар ибтидои асри 20 меъмории табиӣ инкишоф ёфт. Солҳои 1990 ширкати меъмории А. Кан лоиҳаи маҷмааҳои бузургро барои ИМА ва берун аз ҳудуди он таҳия кард. Ғояи мудернизм дар ИМА тавассути кори меъморон-муҳоҷирони аврупоӣ Р. Нейтри, В. Горпиус, Л. Мисван дер Роэ ва дигарон паҳн шуд. Иморатҳои баландошёна дар ИМА ба тариқи арт деко сохта шуданд: биноҳои 77-ошёнаи «Крайслер билдинг» (баландиаш 319 м), 102-ошёнаи Эмпайр стейт билдинг (баландтарин бино дар ҷаҳон дар солҳои 1930–72, баландиаш 381 м) ва ғайра. Дар солҳои Ҷанги дуввуми ҷаҳонӣ дар ИМА сохтмони васлшавандаи биноҳои саноатӣ ва иқоматӣ рушд кард.

Ҳамалоти 11 сентябри 2001. Маркази ҷаҳонии савдои Ню-Йорк

Дар нимаи 2-юми асри 20 ва ибтидои асри 21 сохтмони иморатҳои осмонхарош идома ёфт: Бинои 110-ошёнаи бурҷи дугоники Маркази ҷаҳонии савдои Ню-Йорк (баландиашон 415 ва 417 м, ки соли 2001 тарконда шуданд), «Сирс-тауэр» дар Чикаго (ҳоло «Уиллис тауэр», баландиаш 442 м), «Уан Уорлд трейд сентер» дар Ню-Йорк (2006–14, баландиаш 541 м). Аз солҳои 1970 дар меъмории ИМА модернизми баъдӣ паҳн шуд. Намояндагони бузурги он Р. Вентури, Ч. Мур, М. Грейвс, Ф. Ҷонсон, Ҷ. Портман намудҳои муосири меҳмонхонаҳои бисёрошёнаро тарҳрезӣ карданд. Меъморони машҳури ИМА дар охири асри 20 – ибтидои асри 21: Ф. Гери, Р. Мейер, П. Айзенман, С. Холл, Р. Виноли, Х. Ян, Ҷ. Таг, Л. Олин, К. Густафсон, К. Смит, Ҷ. Ҳаргривс.

Ҳунарҳои таҷассумӣ

Дар санъати тасвирӣ илҳоми қаҳрамонона дар асарҳои таърихии Ҷ. Трамбалл инъикос ёфтааст; дар портретҳои Р. Эрл, Ч. У. Пил, Г. Стюарт образҳои психологии қаҳрамонони инқилоб ва муосирони қаторӣ офарида шудаанд. Аз ибтидои асри 19 дар мусаввараҳои У. Олстон, манзараҳои «Мактаби дарёи Гудзон» (Т. Коул, Ҷ. Ф. Кенсетт) нишонаҳои романтизм пайдо шуданд. Дар нимаи 1-ум ва миёнаи асри 19 рассомии маишӣ инкишоф ёфт. Санъати ИМА дар нимаи 2-юми асри 19 зери таъсири санъати салонии Аврупо рушд кард. Ҷ. Уистлер, М. Кэссетт, Ҷ. С. Сарҷент (ҳама бештар дар Аврупо кор кардаанд) ва ҳайкалтарош О. Сент-Годенс бо импрессионизм алоқаманд буданд.

Дар санъати тасвирии ибтидои асри 20 равияҳои реалистӣ – гурӯҳи «Ҳаштгона» бо роҳбарии Р. Хенри, ки барои тасвири сужетҳои инъикоскунандаи ҳаёти камбағалон, мардуми заҳматкаш лақаби «Мактаби қуттии ахлот»-ро гирифта буд, афзалият доштанд. Намоишгоҳи аслиҳахона (1913) дар Ню-Йорк, ки навтарин равияҳои санъати аврупоӣ – импрессионизм, постимпресионизм (импрессионизми баъдӣ), фомизм, кубизмро пешниҳод кард, ба тамоюли эстетикии санъати Амрико таъсири сахт расонд. Бо вуҷуди он, ки намоишгоҳ аз ҷониби тамошогарон ва мунаққидон пазируфта нашуд, ба ташаккули принсипҳои модернизм ва авангардизм дар санъати ИМА мусоидат кард. Бисёр рассомони амрикоӣ ба мамлакатҳои Аврупо рафтанд ва дар он ҷо таҳсил карданд. Аллакай солҳои 1910 абстрактсионизм пайдо шуд. Вале равияҳои ба тафаккури миллӣ бештар наздик, ки ҳаётро бо зуҳуроти гуногуни он инъикос мекарданд, боқӣ монданд. Равияи претсизионизм асосан манзараҳои саноатӣ, системаи мошинҳо ва ғ-ро бо нақшаҳои дақиқу равшани муҳандисӣ тасвир мекард. Графикаи сиёсӣ ба вуҷуд омад. Р. Кент, Э. Хоппер, И. Ч. Берчфилд дар наққошӣ ва графика равияи реалистиро инкишоф доданд. Дар солҳои 1930 дар рассомии ИМА сюрреализм роҳ ёфт. Баъди Ҷанги дуввуми ҷаҳонӣ ҷараёни экспрессионизми таҷридӣ ташаккул ёфт, ки санъати ИМА-ро ба арсаи байналмилалӣ баровард. Дар миёнаи солҳои 1950 Р. Раушенберг ва Ҷ. Ҷонс мусаввараҳое кашиданд, ки дар онҳо объектҳои воқеӣ бо такрори механикии инъикоси фарҳанги оммавӣ тасвир ёфтаанд ва ин ҷараён поп-арт ном гирифт. Дар солҳои 1960 дар санъати ИМА усулҳои нав пайдо шуданд, ки аз ҳудуди намудҳои анъанавии рассомӣ, ҳайкалтарошӣ ва графика берун баромаданд. Минимализм ҳам дар рассомӣ ва ҳам дар ҳайкалтарошӣ зуҳур кард. Намудҳои пурбори санъат – оп-арт, санъати кинетикӣ, хеппенингҳо ва перформансҳо навигарӣ буданд. Инкишофи кино, телевизион, технологияи электронӣ нахуст боиси пайдоиши ТВ-арт, баъд видео-арт гардид. Дар солҳои 1970 таваҷҷуҳи рассомони касбӣ ва мунаққидонро эҷодиёти рассомони ҳаваскори кӯчагӣ – граффит ба худ ҷалб кард. Дар солҳои 1980 равияи тарҷеӣ зуҳур кард. Намудҳои анъанавии рассомӣ ва ҳайкалтарошӣ аз сари нав эҳё шуданд.

Мусиқӣ

Фарҳанги мусиқии ИМА дар раванди таъсири мутақобилаи анъанаҳои мустамликадорони амрикоӣ, сиёҳпӯстон-ғуломони африқоӣ, аҳолии амрикоилотинии давлатҳои ҳамсояи Амрикои Марказӣ ва аҳолии таҳҷоӣ – ҳундуҳо ташаккул ёфтааст. Ин мувофиқшавии табақаҳои гуногун ва таъсири мутақобилаи онҳо асоси санъати мусиқии касбии амрикоӣ, аз ҷумла мусиқии ғайриакадемиро ташкил додааст. Асосгузори мусиқии дунявии Амрико директор ва оҳангсози ҳаваскор Ф. Ҳопкинсон (1737–91) – аввалин дар ИМА муаллифи асар барои театри мусиқии «Маъбади Минерв» (1781), инчунин суруди «My days have been so wondrous tree» (1759) мебошад. Дар ташаккули хусусиятҳои миллии мусиқии амрикоӣ менестрелҳо (дастаҳои мусиқиву драмавии оворагард, ки солҳои 1830 дар ноҳияҳои ҷанубии ИМА пайдо шуда, баъдтар дар тамоми мамлакат паҳн гардиданд) нақши муҳим бозидаанд. Яке аз оҳангсозони касбӣ, ки дар жанрҳои гуногун асар меофарид, Л. Готшалк (Готчок, 1829–69) буд. Мусиқии калисоии Л. Мейсон (муаллифи беш аз 1500 суруди тантанавӣ) имрӯз ҳам дар байни протестантҳои Амрико роиҷ аст. Мейсон ба таърихи ИМА ҳамчун бузургтарин маорифпарвар (бунёдгузори нахустин муассисаи таълимии мусиқӣ – Академияи мусиқии Бостон, 1833) дохил шудааст. Дар миёнаҳои асри 19 дар ИМА оркестрҳои овозӣ ва хорҳо пайдо шуданд, ки асосан сурудҳои ватандӯстона иҷро мекарданд. Дар миёнаи асри 19 оркестрҳои симфонӣ ва ҷамъиятҳои мусиқӣ низ пайдо шуданд. Соли 1883 дар Ню-Йорк театри «Метрополитен-опера» кушода шуд. Машҳуртарин намояндагони мактаби мусиқии Бостон дар асрҳои 19–20 оҳангсозон Х. Паркер, Ҷ. Рейн, Ҷ. Чедвик, А. Фут буданд. Э. Мак-Доуэлл (1860–1908), ки яке аз аввалинҳо шуда дар ИМА мусиқии фолклории ҳиндуиро истифода кардааст, низ ба ин мактаб наздик аст. Яке аз бузургтарин оҳангсозони ибтидои асри 20 дар Амрико оҳангсози авангардист Ч. Айвз буд. Солҳои 1910–20 дар ҳаёти мусиқии ИМА системаи метсенатӣ (ҳомигӣ) пайдо шуд; шахсони хусусӣ муассисаҳои фарҳанг (консерваторияҳо, ташкилотҳои консертӣ, озмунҳо, инт-ҳои илмӣ, музейҳо ва ғ.)-ро маблағгузорӣ мекарданд. Ҷорӣ намудани мукофотҳои метсенатӣ ва дигар шаклҳои ҳавасмандкунӣ ба навозандагони амрикоӣ имкон дод, ки дар Аврупо таҳсил кунанд. Онҳо дар хориҷа (асосан Олмон) маълумот гирифта, ба фарҳанги мусиқии ИМА анъанаҳои академӣ ва кордони (профессионализм)-ро зам карданд. Дар фарҳанги мусиқии ИМА навозандагони машҳури Аврупои Ғарбӣ ва Руссия, ки дар замон Ҷанги якуми ҷаҳонӣ ва баъди он дар ин ҷо маскун шуда буданд, саҳми бузург гузоштанд. Л. С. Ауэр, В. С. Горовитс, С. А. Кусевиский, И. А. ва Р. Я. Левинҳо, Г. П. Пятигорский, С. В. Рахманинов, Я. Хейфетс, Е. Симбалист, М. Элман ва дигарон бунёдгузорони мактабҳои иҷроӣ ва таълимии аҳаммияти ҷаҳонидошта буданд. Ба эҷодиёти оҳангсозони амрикоӣ Б. Барток, И. Ф. Стравинский, П. Хиндемит, А. Шёнберг, ки пеш аз Ҷанги дуввуми ҷаҳонӣ ба ИМА муҳоҷират карда буданд, таъсири бузург гузоштанд. Дар асрҳои 19–20 дар Орлеанаи Нав шаклҳои ибтидоии ҷаз пайдо шуданд, ки баъди Ҷанги якуми ҷаҳонӣ хеле густариш ёфтанд. Нахустин устодони ҷаз – Л. Армстронг, Дюк Эллингтон, Каунт Бейси, Б. Гудмен. Солҳои 1920 – ибтидои солҳои 1930 дар театрҳои Бродвей мюзикл ташаккул ёфт. Аз соли 1947 ба беҳтарин мюзикли бродвейӣ мукофоти «Тони» дода мешавад. Дар нимаи 2-юми асри 20 дар тамоми Амрико (бахусус дар байни сафедпӯстон) мусиқии кантри шуҳрат пайдо кард. Ҳамзамон рок-н-ролл, соул, ритм-энд-блюз, ҷаз-рок, фюжн, ҷази сабук ва бисёр дигар услубҳои мусиқии машҳури амрикоӣ инкишоф ёфтанд. Бисёр мактабҳои мусиқӣ ва консерваторияҳои ИМА аз ҳисоби фонди хусусӣ маблағгузорӣ мешаванд. Бузургтарин ширкатҳои операи ИМА: «Метрополитен-опера» (Ню-Йорк), «Операи лирикии Чикаго» (1954), «Операи Лос-Анҷелес» (1986). Бузургтарин оркестрҳо: Оркестри филармонияи Ню-Йорк, Оркестри симфонии Бостон, Оркестри симфонии Чикаго, Оркестри Филаделфия, Оркестри Кливленд. Аз соли 1959 ҳар сол навозандагони машҳури академӣ ва ҷаз бо мукофоти «Грэмми» сарфароз мегарданд. Бузургтарин фестивалҳои мусиқии байналмилалӣ: мусиқии ҷази Нюпорт (аз соли 1954, бузургтарин дар ИМА); мусиқии мардумӣ (аз соли 1959) ва классикӣ (аз соли 1969); «Mostly Mozart» (Ню-Йорк, аз соли 1966); мусиқии қадимии Бостон (аз соли 1981). Конкурсҳои мусиқии байналмилалӣ: пианинонавозон дар Кливлен (аз соли 1975), пианинонавозони ба номи В. Клиберн дар Форт-Уэрт (аз соли 1962), ғиҷакнавозон дар Индианополис (аз соли 1982), алтнавозони ба номи У. Приморза (аз соли 1979 дар шаҳрҳои гуногун баргузор мегардад), гитаранавозон дар Буффало (аз соли 2004), арфанавозон дар Блумингтон (аз соли 1989).

Балет ва рақс

Рақси муҳоҷирон аз Аврупо рақси ҳиндуҳоро дар давраи мустамликадорӣ танг карда баровард. Нахустин намоишномаҳои рақсдорро ба ИМА дар асри 18 ҳунарпешагони сайёр аз Фаронса оварданд. Ба инкишофи балети миллӣ дар сеяки аввали асри 20 пайдоиши шаклҳои миллии хореографияи саҳнавӣ – рақси озод (рақси модерн) мусоидат кард. Гаҳвораи рақси модерн мактаби Р. Сент-Денис ва Т. Шоун буд. Дар солҳои 1940 рақси модерн хеле пурқувват шуда, дар ҷаҳон таъсири бузург дошт.

Театри балет, ки дар ИМА дар асри 20 пайдо шуд, дар ибтидо ҳамчун санъати бегона ва каммафҳум қабул карда шуд. Соли 1910 А. П. Павлова ва М. М. Мордкин дар мамлакат ҳунарнамоӣ карданд, ки шавқи амрикоиҳоро ба балет бедор кард. Ба инкишофи балет дар ИМА сафари ҳунарии труппа (даста)-и С. П. Дягилев дар соли 1916 низ таъсир расонд. Дар ташаккули театри балети миллӣ фаъолияти А. Р. Болм (аз соли 1916), М. М. Фокин (аз соли 1920), мактаб ва труппаи Мордкин (аз соли 1925) ва дигарон низ таъсири бузург гузошт. Дар солҳои 1930–40 ташаккули репертуари миллӣ сар шуд. Балетҳо дар асоси фолклори маҳаллӣ, дар сужети балладаҳои амрикоӣ пайдо шуданд. Дар инкишофи балет дар ИМА фаъолияти Ҷ. Баланчин, ки дар он ҷо аз солҳои 1930 кор карда, равияи худро ба вуҷуд овардааст, аҳаммияти ҳалкунанда дорад. Баланчин соли 1934 (якҷо бо Л. Керстайн) Мактаби балети Амрико, баъд труппаҳои «Американ балле» (1935), «Балле сосайети» (1946) ва «Ню-Йорк сити балле»-ро (1948) ташкил кард, ки дар онҳо беҳтарин намоишномаҳои ӯ ба саҳна гузошта шудаанд.

Аз солҳои 1960 санъати рақси ИМА дар заминаи таҷрибаҳои постмодернистӣ инкишоф ёфт. Хореографҳо комилан аз анъанаҳо, аз шаклҳои қонунии рақс даст кашиданд. Хореограф, оҳангсоз ва саҳнашинос А. Николай «песаҳои овозию намоишӣ» офарид, ки дар онҳо декоратсия (ороишот)-и ҳаракаткунанда, ҷиҳози саҳна ва костюмҳо дар баробари артистон амал мекарданд. Ҳадафи намоишҳои авангардӣ барҳам задани монеаҳо байни санъатҳо буд. Манбаъҳои инкишофи рақс варзиш ва акробатика, эстетикаи сирк, санъати визуалӣ (диданӣ)-и давраи технологияи рақамӣ, анъанаҳои дар фарҳанги аврупоӣ реша давонда, низоми осиёии инкишофи ҷисмонӣ гардиданд. Солҳои 1970 усули бадеҳакории тамосӣ, ки онро хореограф ва муҳаққиқи рақс С. Пакстон таҳия карда буд, ташаккул ёфт. Ба ИМА омадани Н. Р. Макарова, ки балети классикии русиро аз нав эҳё кард, барои «Американ балле тиэтр» аҳаммияти бузург дошт. Дастаҳои балет дар музофотҳо низ дар Атланта (1929), Сан-Франсиско (1934), Филаделфия (1935), Бостон (1958), Ҳюстон (1969), Питсбург (1970), Лос-Анҷелес (1974), Майами (1985) ва ғайра фаъолият доранд. Бузургтарин фестивалҳо: ҳарсола – «Ҷейкобс Пиллоу» (1941, Бекет, иёлати Массачусетс), «American Dance Festival» (аз соли 1934, аз соли 1977 дар Дареме, иёлати Каролинаи Шимолӣ). Конкурси байналмилалии балет дар Ҷэксон (иёлати Миссисипи, аз соли 1979, дар 4 сол 1 бор) баргузор мегардад.

Театр

Нахустин маълумот ба охири асри 17 тааллуқ доранд. Нахустин бинои театр соли 1716 дар Уилямсберг (иёлати Вирҷиния) сохта шудааст. Труппа (даста)-ҳои нисбатан касбӣ дар Ню-Йорк ва Чарлстон пайдо шуданд. Санъати саҳна зери таъсири анъанаҳои инглисӣ ташаккул ёфт: актёрҳои британиягӣ мунтазам ба ИМА сафарҳои ҳунарӣ мекарданд. Соли 1752 аз Лондон барои кор дар ИМА дастаи Л. Халлем омад, минбаъд дигар актёрҳо ва дастаҳои хусусӣ аз ӯ пайравӣ карданд. Дар охири асри 18 – ибтидои асри 19 дар Балтимор, Саванн, Ричмонд, Вашингтон бино ва труппаҳои нав пайдо шуданд. Барномаи онҳоро фоҷиаҳои У. Шекспир, мазҳакаҳои Ҷ. Фаркер, У. Конгрив, саҳначаҳои мазҳакавии сиёсӣ ташкил медоданд. Нахустин драмаи миллӣ песаи «Тазод»-и Р. Тайлер буд, ки соли 1787 труппаи «Олд американ компани» онро дар Ню-Йорк ба саҳна гузоштааст. Дар миёнаи асри 19 Ню-Йорк маркази ҳаёти театрӣ гардид. Асарҳо зери назорати драматургон-соҳибони театрҳо (машҳуртаринашон Д. Буско ва А. Дейли) ба саҳна гузошта мешуданд. Беҳтарин намоишҳоро дар хориҷи кишвар намоиш медоданд. Жанрҳои асосии нимаи 2-юми асри 19 мелодрама, мазҳакаи мусиқӣ ва ревю буданд. Санъати саҳнаи ИМА дар асрҳои 19–20 тиҷорати хуб буд. Театри Бродвей аз соли 1896 зери назорати синдикати театрӣ (Ч. Фроман, М. Клоу ва дигарон) ва аз соли 1910 дар тобеияти сулолаи коргузорҳо (продюсерҳо)-и Шуберт қарор дошт.

Таърихи коргардонии миллӣ аз фаъолияти драматург ва соҳиби театр Д. Беласко дар охири асри 19 оғоз меёбад. Шогирдони машҳури ӯ актёрҳо Д. Уордфил, Л. Картер, И. Клэр буданд. Солҳои 1900 сафарҳои ҳунарии актёрони аврупоӣ ба ИМА авҷ гирифт. Таҳти таъсири онҳо ҳаракати «театри хурд»-и ҳаваскор ба вуҷуд омад, ки ба намоиши «драмаи нав»-и аврупоӣ ва драматургияи антиқа рӯй оварданд. Солҳои 1912–17 қариб 50 «театрҳои хурд» пайдо шуданд, ки машҳуртаринашон «Вашингтон сквер плейерс» (1914, Ню-Йорк), «Провинстаун плейерс» (1915, Провинстаун), «Нейборхуд плейҳаус» (1915, Ню-Йорк) буданд. Солҳои 1920 аз ҷиҳати тиҷорӣ ревю муваффақият пайдо кард. Солҳои 1930, дар давраи Депрессияи бузург, жанри публитсистӣ машҳур гардид. Дар «рӯзномаҳои зинда» мушкилоти иқтисодӣ дар шароити шакли театрӣ таҷассум карда шуданд. Драматургияи солҳои 1930–40 дар ду самт – иҷтимоию таҳлилӣ ва фалсафию бадеӣ инкишоф ёфт. Дар солҳои 1940–50 шуҳрати мюзикл, ки то имрӯз жанри пешсафи Бродвей аст, афзуд. Дар солҳои 1970–80 раванди ғайримарказӣ кардани театр ба амал омад; драматургон ва коргардонҳо берун аз ҳудуди Ню-Йорк бо шиддат кор мекарданд: Д. Мамет – дар Чикаго, С. Шепард – дар Сан-Франсиско, О. Уилсон – дар Питсбург ва Сент-Поле. Дар ИМА якчанд лаборатория мавҷуданд, ки оид ба рушди драматургияи муосир кор мебаранд: «Юҷин ОʾНил тиэтр сентер» (1964, Уотерфорд), «Плейрайтс сентер» (1971, Миннеаполис), «Ларк» (1994, Ню-Йорк), «УордБРИҶ» (1996, Балтимор).

Дар ибтидои асри 21 театрро дар ИМА мисли пештара давлат маблағгузорӣ намекунад. Коргардонҳои ҷавонро «Ню-Йорк тиэтр уоркшон» (1982, Ню-Йорк) дастгирӣ мекунад. Машҳуртарин фестивалҳои миллӣ: драматургияи нави «Humana» (1976, Луисвилл), театри муосири «Контемпорари американ тиэтр фестивал» (1991, Шефердстаун), намоишномаҳои нави бесобиқа (оригиналӣ)-и «REDCATƠS NOW» (1993, Лос-Анҷелес). Бузургтарин фестивалҳои байналмилалӣ: «Сполето фестивал» (1977, Чарлстон) ва «Фестивал Линколн-сентр» (2009, Ню-Йорк). Бисёр фестивалҳо ба драматургияи Шекспир бахшида шудаанд; машҳуртаринашон Фестивали Шекспир дар Ню-Йорк, ки соли 1953 коргардон ва коргузор (продюсер) Ҷ. Папп ташкил кардааст.

Синамо

Нахустин сеанси кино 23.4.1896 дар мюзикл-ҳолли Костер ва Байэл дар Ню-Йорк баргузор гардид. Ин сана рӯзи таваллуди кинои амрикоӣ мебошад. Соли 1902 дар Лос-Анҷелес аввалин кинотеатр кушода шуд. Соли 1903 нахустин филми амрикоӣ «Дуздии калони қатора»-и Э. С. Портер намоиш дода шуд, ки унсурҳои вестерн ва филми ҷиноятиро муттаҳид мекард. Вале истеҳсоли филм зуд ба вуҷуд наомад, дар бозор муддати дароз филмҳои хориҷӣ намоиш дода мешуданд. Ташаккули саноати кинои Амрико асосан миёнаи солҳои 1920 ба охир расид.

Варзиш

Ба пайдоиш ва рушди варзиш дар нимаи 2-юми асри 19 ташкили нахустин созмонҳои миллии варзишӣ мусоидат карданд: Ассотсиатсияи миллии бейсболбозон (1858), Ассостсиатсияи варзиши қаиқронии коллеҷҳои амрикоӣ ва Ассотсиатсияи миллии варзиши тирпаронӣ (1871), Ассотсиатсияи варзиши сабук байни мактабҳои олӣ (1876), Иттиҳоди тандурустӣ, тарбияи ҷисмонӣ, истироҳат ва рақсҳои Амрико (1885). Соли 1868 клуби варзиши Ню-Йорк ташкил карда шуд, ки дар рушди варзиши ҳаваскорона дар мамлакат нақши бузург бозид. Соли 1888 Иттиҳоди варзишгарони ИМА ва соли 1894 Кумитаи олимпии ИМА ташкил карда шуд. Варзишгарони ИМА дар нахустин Бозиҳои олимпӣ (Афина, 1896) ширкат карданд. Нахустин чемпиони Бозиҳои олимпӣ дар таърихи варзиш дар варзиши сабук Ҷ. Коннолли гардид. Баъд варзишгарони ИМА дар тамоми Бозиҳои олимпӣ (ба ғайр аз Бозиҳои олимпии 1980 дар Маскав) ширкат карда, 976 медали тило, 760 медали нуқра, 666 медали биринҷӣ (дар Бозиҳои олимпии зимистона 96 медали тило, 1092 медали нуқра, 83 медали биринҷӣ) ба даст оварданд. Дар таърихи Бозиҳои олимпии зимистона нахустин шуда конкитози амрикоӣ Ч. Ҷутроу (дар масофаи 500 м) сазовори медали тило гардид (1924).

Дар ИМА 4 Бозиҳои олимпии тобистона – Сент-Луис (1904), Лос-Анҷелес (1932 ва 1984), Атланта (1996) ва 4 Олимпиадаи зимистона – Лейк-Плэсид (1932 ва 1980), Скво-Вэлли (1960), Солт-Лейк-Сити (2002) баргузор гардидаанд. Ба барномаи Бозиҳои олимпӣ 12 намуди варзиш, ки дар ИМА пайдо шудаанд, дохил мешаванд – 9 тобистона ва 3 зимистона: бейсбол, софбол, баскетбол, волейбол, лижатозии босуръат дар нишебӣ, волейболи пляжӣ, ҷаҳидан дар батут, виндсёрфинг, сноубординг, фристайл, маунтинбайк, триатлон. 101 варзишгари ИМА чемпиони чандинкаратаи Бозиҳои олимпӣ мебошанд. Якчанд варзишгари ИМА дар Бозиҳои олимпӣ рекордҳои ҷаҳонӣ гузоштаанд. Мас., Р. Матиас (Ҳелсинки, 1952, дар даҳҳарба – 7887 хол), Р. Бимон (Мехико, 1968, ҷаҳидан ба дарозӣ – 8 м 90 см), Э. Мозес (Монреал, 1976, дав ба масофаи 400 м бо монеаҳо – 47,64 с) ва ғайра Се варзишгари ИМА пайдарҳам дар 4 Бозиҳои олимпӣ ғолиб шудаанд: А. Ортер (1956–68, дар партоби диск), К. Люис (1984–96, дар намудҳои гуногуни варзиши сабук), Л. Лесли (1996–2008, дар ҳайати тими мунтахаби занонаи баскетболи ИМА). Н. Шемански бори аввал дар таърихи вазнбардорӣ соҳиби 4 медали олимпӣ гардид. Варзишгарони ИМА ғайр аз Бозиҳои олимпӣ дар чемпионатҳои ҷаҳон, Бозиҳои панамрикоӣ, мусобиқаҳои Ҷоми ҷаҳон ва дигар мусобиқаҳои байналмилалӣ ширкат меварзанд.

Дар ИМА ҳамасола чемпионатҳо оид ба боулинг, Гран-при оид ба конкитозӣ, Ҷоми ҷаҳон оид ба лижаронии кӯҳӣ, сноубординг, мусобиқаҳои велосипедронӣ ва дигар намудҳои варзиш низ баргузор мегарданд. Яке аз мусобиқаҳои варзишии машҳур ва бонуфуз бо киштиҳои бодбондор мусобиқаи Ҷоми Амрико (аз соли 1851) мебошад. Дар бисёр шаҳрҳои ИМА марафонҳои анъанавии байналмилалӣ баргузор мегарданд.

Барои инкишоф ва оммавӣ гардонидани намудҳои гуногуни варзиш ба клубҳои асосиии лигаҳои варзишӣ даъват кардани қавитарин варзишгарон аз Аврупо, Осиё, Африқо, Амрикои Ҷанубӣ мусоидат кард.

Шоҳмот дар зарфи ду аср яке аз машҳуртарин намуди варзиш дар ИМА мебошад. Нахустин клуби шоҳмот соли 1801 дар Ню-Йорк ташкил карда шуд. Баъд аз ним аср (1857) дар ин ҷо нахустин конгресси шоҳмоти Амрико баргузор гардид, ки дар он П. Морфии 20-сола ғолиб омад. Соли 1886 (Сент-Луис – Орлеани Нав) дар таърихи шоҳмот аввалин мусобиқа барои соҳиб шудан ба ҷойи якум дар ҷаҳон байни В. Стейнис ва И. Сукерторт доир гашт. Дар солҳои баъдӣ дар ИМА боз якчанд чунин мусобиқаҳо баргузор шуданд.

Муносибатҳои ИМА ва Тоҷикистон

Муносибатҳои дипломатӣ байни Тоҷикистон ва ИМА соли 1992 барқарор шуданд. Моҳи марти ҳамон сол Сафорати ИМА дар Тоҷикистон муддате дар ш. Алмаато қарор дошт ва баъдан дар ш. Душанбе кушода шуд. Сафорати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ш. Вашингтон аз соли 2002 фаъолият дорад. Дар марҳалаи нахуст муносибатҳои дуҷониба дар самтҳои сиёсӣ, гуманитарӣ, ҳарбӣ, мубориза бо терроризми байналмилалию маводди мухаддир ва мустаҳкам намудани сарҳад тавсеа пайдо карданд. Ҷониби ИМА аз соли 1993 ба амалӣ намудани Созишномаи миёни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати ИМА оид ба ҳамкорӣ барои расонидани ёрӣ шурӯъ кард. Қисми зиёди ёрии ИМА ба Тоҷикистон ба воситаи Агентии ИМА оид ба рушди байналмилалӣ (USAID) пешниҳод мешавад. Агентии мазкур аз соли 1993 дар Тоҷикистон фаъолият карда, дар масъалаи дастгирии соҳаи рушди иқтисод, ислоҳоти соҳаи тандурустӣ ва маориф, рушди ВАО ва низоми додгоҳӣ, баланд бардоштани ихтисоси додгоҳҳо ва ташкил намудани ҷомеаи шаҳрвандӣ саҳм мегузорад.

Муносибатҳои Тоҷикистон бо ИМА баъди оғози амалиёти зиддитеррористӣ дар Афғонистон ба сатҳи нисбатан баланд баромаданд. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон моҳи декабри соли 2002 ба ИМА сафари расмӣ карда, бо Президенти ИМА ва дигар шахсони расмӣ вохӯриҳо анҷом дод. Дар солҳои 2010–11 масъулини воломақоми ИМА борҳо ба Тоҷикистон сафар карданд. 12 феврали соли 2010 дар Вашингтон аввалин машваратҳои сиёсӣ миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ИМА баргузор гардиданд. Зимни гуфтушунидҳо масъалаҳои ҳамкории дуҷониба, таъмини фазои мусоиди сармоягузорӣ, обу энергетика, вазъи ҳуқуқи инсон, амнияти сарҳад, мубориза бар зидди маводди мухаддир ва терроризми байналмилалӣ баррасӣ шуданд. Машваратҳои мазкур ҳамасола дар пойтахтҳои ҳар ду давлат баргузор мегарданд. Даври шашуми онҳо соли 2016 дар ш. Душанбе баргузор шуд. Ҳамкории Тоҷикистон ва ИМА дар самтҳои ҳарбӣ, дастгирии мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, мубориза бо терроризм ва қочоқи маводди мухаддир ва ҳастаӣ инкишоф ёфта, механизми баргузор кардани гуфтушуниди машваратӣ оид ба нақшаи ҳамкориҳои ҳарбӣ байни Фармондеҳии марказии ИМА ва Ҷумҳурии Тоҷикистон хуб ба роҳ монда шудааст. Ҳар сол намояндагони Тоҷикистон дар семинар ва давраву машқҳои ҳарбӣ, ки аз ҷониби ИМА ташкил карда мешаванд, иштирок мекунанд. Аз рӯи Барномаи идоракунии содирот ва амнияти сарҳад ҳукумати ИМА бо мақсади мусоидат намудан ба ҳукумати Тоҷикистон дар мубориза бо қочоқи маводди ҳастаӣ ва мухаддир ёрӣ мерасонад. Дар ин самт 7 санади байниҳукуматӣ имзо шудааст ва барномаҳои дахлдор оид ба тайёр кардани мутахассисон, мустаҳкам кардани сарҳад, таъмин бо техникаю таҷҳизот ва ғайра амалӣ мешаванд.

Ҳамкориҳои дуҷонибаи Тоҷикистон ва ИМА дар самтҳои низомӣ, амниятӣ, мубориза бар зидди терроризми байналмилалӣ яке аз бахшҳои фаъоли муносибатҳои ду кишвар ба ҳисоб рафта, сатҳи болоравии онҳо баръало эҳсос мешавад. Мақомоти марбутаи Тоҷикистон бо Фармондеҳии марказии ИМА ҳамкории зичро ба роҳ мондаанд ва дар ин замина ҳамасола сафарҳои Фармондеҳи Фармондеҳии марказии ИМА ба Тоҷикистон ҷиҳати баррасии масоили низомӣ сурат мегирад. Аз соли 1992 инҷониб ёрии Ҳукумати ИМА дар самти мубориза бо қочоқи маводди мухаддир, дастгирии амният ва волоияти қонун зиёда аз 37 млн доллари амрикоиро ташкил додааст. Инчунин, Ҳукумати ИМА ба Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи таъмини амнияти сарҳаддӣ, таҳкими бунгоҳҳои наздисарҳаддӣ, омӯзондани донишҷӯёни тоҷикистонӣ дар ИМА ба маблағи 58,5 млн доллари амрикоӣ ёрӣ расонидааст.

Дар муносибатҳои Тоҷикистону ИМА масъалаи вазъият дар Афғонистон ва барқарор кардани сулҳу субот дар ин кишвари ҳамсоя яке аз самтҳои муҳимтарин ба шумор меравад. Бо мақсади дастгирии амалиёти зиддитеррористии ИМА дар Афғонистон Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳарими ҳавоӣ ва зербинои рӯизаминии худро дар ихтиёри кишварҳои эътилофи зиддитеррористӣ бо роҳбарии ИМА гузошт. Инчунин аз лаҳзаи оғози амалиётҳо дар Афғонистон Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дархости Ҳукумати ИМА барои ташкил кардани транзити бор (хӯрокворӣ, ашёи беҳдоштӣ, маҳсулоти сохтмонӣ ва ғ.) аз тариқи қаламрави Тоҷикистон ҷиҳати дастгирии лашкариёни он дар Афғонистон иҷозат дод. Дар ин раванд ва бо мақсади беҳтар намудани имкониятҳои тиҷоратӣ миёни Тоҷикистону Афғонистон ИМА барои сохтмони пули Панҷи Поён, биноҳои маъмурӣ барои сарҳадчиён ва кормандони хадамоти гумруки Тоҷикистон зиёда аз 36 млн доллари амрикоӣ сарф кардааст. Илова бар ин, Агентии ИМА оид ба рушди байналмилалӣ (ЮСАИД) бо мақсади беҳдошти амнияти озуқаворӣ, тандурустӣ, маориф, илм ва ғизо бо Ҳукумати Тоҷикистон ҳамкорӣ карда, айни замон бо ташаббуси Ҳукумати ИМА дар қаламрави Тоҷикистон барномаи «Озуқа барои фардо» роҳандозӣ шудааст. Барномаи мазкур бо мақсади ҳалли мушкилоти амнияти озуқаворӣ, зиёд кардани истеҳсоли маҳсулоти кишоварзӣ, беҳсозии ғизои модар ва кӯдак, дастгирии амалисозии Стратегияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба маориф, тандурустӣ ва ғайра ба роҳ монда шудааст.

Дигар бахши муҳимми муносибатҳои Тоҷикистону ИМА масоили ҳамкориҳои минтақавӣ мебошанд. Тоҷикистон аз пешниҳоди Амрико дар мавриди рӯи кор овардани сиғаи Мулоқоти вазирони корҳои хориҷии кишварҳои Осиёи Марказӣ ва ИМА «С5+1», ки масъалаҳои мубрами иқтисодӣ ва амниятиро дар сатҳи минтақа ва ҷаҳон баррасӣ мекунад, истиқбол намуд. 1 ноябри соли 2015 Вазири корҳои хориҷии Тоҷикистон С. Аслов дар нахустин мулоқоти вазирони корҳои хориҷии кишварҳои Осиёи Марказӣ ва ИМА, ки дар сиғаи «С5+1» дар ш. Самарқанд баргузор гардид, иштирок кард.

Эзоҳ

↑ Донишномаи Бритоннико, мақолаи «United States(англ.). Баргирифта аз сарчашмаи аввал 29 июли 2012.».
↑ Ronald Reagan UCLA Medical Center Among Top 5 Hospitals In U.S.. CBS Los Angeles (17 июли 2012). 25 июни 2017 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 5 Январ 2017.

Адабиёт

Иёлоти Муттаҳидаи Амрико // Замин — Илля. — Д. : СИЭМТ, 2018. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 7). — ISBN 978-99947-33-89-9.

[1] Донишномаи Бритоннико, мақолаи «United States(англ.). Баргирифта аз сарчашмаи аввал 29 июли 2012.».

[2] Ronald Reagan UCLA Medical Center Among Top 5 Hospitals In U.S.. CBS Los Angeles (17 июли 2012). 25 июни 2017 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 5 Январ 2017.

[1]

[2]



Шиор: «Ба Худо боварӣ дорем»
Суруди миллӣ: «[[Суруди миллии Иёлоти Муттаҳидаи Амрико\|Суруди миллии Иёлоти Муттаҳидаи Амрико ]]»
Рӯзи истиқлолият	(аз 4 июли 1776)
Забони расмӣ	Инглисӣ
Пойтахт	Вашингтон
Шаҳри калонтарин	Ню-Йoрк
Идораи давлат	Ҷумҳурии федеролӣ конститутсионӣ
Президент Ноиб - Президент	Ҷо Байден Камала Ҳаррис
Масоҳат • Ҳамагӣ • Фоизи об.	3-ум ҷой дар ҷaҳон 9,857,306 км² 2.23 %
Аҳолӣ • Ҳамагӣ (2019) • Зичӣ	3-ум ҷой дар ҷaҳон 328 915 700 34,55 нафар/км²
ММД • Ҳамагӣ • Ба сари аҳолӣ	1-ум ҷой дар ҷaҳон 16.768 трлн. $ 53,001 $
Пули миллӣ	Доллари ИМА
Интернет-Домен	.us .gov .mil .edu
Коди телефон	+1
Соат	UTC -5 to -10
Анбори Википедиа дар бораи ин мавзӯъ гурӯҳ дорад: Иёлоти Муттаҳидаи Амрико
Имрӯз қисми	{{{Имрӯз}}}