Инқилоб дар Қирғизистон (2020)
Эътирозҳо дар Қирғизистон (2020) (инчунин Инқилоб дар Қирғизистон (2020), Буҳрони сиёсӣ дар Қирғизистон (2020) ё Инқилоби сеюм) — эътирозҳое, ки 5 октябри соли 2020 дар қаламрави Қирғизистон алайҳи натиҷаҳои муқаддамотии интихоботи парлумонӣ дар Қирғизистон, ки як рӯз пеш баргузор шуда буд, оғоз ёфт. 15 октябри соли 2020, эътирозҳо боиси истеъфои президент Суронбой Ҷиянбеков гардиданд ва инқилоби комил гардид.
| Эътирозҳо дар Қирғизистон (2020) | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||
| Шумораи иштирокчиён | |||||||||||
| 200-300 | садҳо | ||||||||||
| 7500 | |||||||||||
| Талафот | |||||||||||
| 1 нафар фавтид, 1002 нафари дигар барои кумак ба Вазорати тандурустӣ муроҷиат карданд | |||||||||||
 Парвандаҳо дар Викианбор
| |||||||||||
Замина
вироишДар маркази Бишкек шоми якшанбе, билофосила баъд аз соатҳои 20, ба муносибати ба итмом расидани интихоботи парлумони ҷумҳурӣ — Жогорку Кенеш салют дар осмон фурӯзон шуд. Роҳбари КМИ Нурҷон Шилдабекова пас аз коркарди 97,4 % бюллетенҳо натиҷаҳои пешакиро ҷамъбаст кард. Ҳизбҳои сиёсии зерин иштирок карданд:
- «Биримдик» («Ягонагӣ») — 24,5 %;
- «Мекеним Кыргызстан» («Ватанам Қирғизистон») — 23,9 %;
- «Қирғизистон» — 8,7 %;
- «Бутун Кыргызстан» («Қирғизистои ягона») — 7,1 %.
Се ҳизби пешбар тарафдори ҳукумат ҳисобида мешаванд. Маълумот дар сутуни «Бар зидди ҳама» ҳанӯз нопурра аст, дар Бишкек 4,5 % овозҳо барои он дода шуданд. Ҷамъ — 1,8 %. Ин маълумот бо истифодаи технологияи автоматии ҳисобкунии овозҳо ба даст оварда шудааст. Аммо тибқи қонунгузории Қирғизистон, маҳз ҳисобкунии дастӣ бюллетенҳо қонунӣ мебошанд. Натоиҷи расмӣ пас аз 20 рӯз эълом хоҳад шуд. Ҳадди ворид шудан ба парлумон 7 % муқаррар шудааст[1].
Тибқи маълумоти пешакӣ, чор нерӯи сиёсӣ дар интихобот пирӯз гардианд. Ҳизби «Биримдик» 46 мандати депутатӣ, «Мекеним Қирғизистон» — 45, «Қирғизистон» — 16 ва «Бутун Қирғизистон» — 13 гирифт. Дарҳол аз 12 ҳизби оппозисиюнии мағлубшуда 10 нафар эътирофи натиҷаҳои пешакии овоздиҳиро рад карданд. Дар интихоботи парлумонӣ, ки рӯзи 4 октябр дар Қирғизистон баргузор шуд, аз 3,5 миллион овоздиҳандагони ба қайд гирифташуда 56,5 фоиз ширкат варзиданд. 16 ҳизб барои 120 курсӣ дар парлумони нав ариза доданд[2].
Давомнокӣ
вироиш5 октябр
вироиш5 октябри соли 2020 дар маркази Бишкек гирдиҳамоӣ алайҳи натиҷаҳои пешакии интихоботи парлумонии як рӯз пеш дар Қирғизистон оғоз ёфт. Дар майдон тақрибан ҳазор нафар намояндагони аҳзоби оппозисиюни "Республика ", «Ата-Мекен», «Бир Бол» ва «Замандаш» ширкат карданд[3].
Ирина Карамушкина, номзад аз ҳизби нокоми сотсиал-демократии Қирғизистон гуфт:
Шумо худатон ҳама чизро бо чашми худ дидед, чӣ қадар таҳвил буд, чӣ қадар порагирӣ буд. Пас чӣ гуна метавон натиҷаҳои ин интихоботро эътироф кард?
Шоми 5 октябр ошӯбҳо ва кӯшиши ҳамла ба хонаи ҳукумати Қирғизистон оғоз ёфтанд. Тақрибан ду ҳазор нафар ба кӯчаҳои Бишкек баромаданд, даргириҳо бо полис дар кӯчаҳои шаҳр идома кард. Полиси ОМОН тазоҳургаронро дубора аз майдоне, ки Кохи Сафед воқеъ аст, пароканда кард. Эътирозгарон дарвозаҳои иқоматгоҳҳои президент ва ҳукуматро ба ларза андохта, аз болои девор баромаданд ва ба сӯи бино санг андохтанд. Полис алайҳи тазоҳуркунандагон аз гази ашковар ва тирҳои резинӣ истифода кард. Дар ҳарду ҷониб талафот дида шуд, инчунин ду мошини полис ва як мошини оташнишониро оташ заданд[4].
6 октябр
вироишТақрибан соати 01: 00-и 6 октябр бо вақти Бишкек, ТАСС бо истинод ба Вазорати тандурустии Қирғизистон хабар дод, ки шумораи шаҳрвандони бистаришуда 130 нафарро ташкил медиҳад.
Соати 03:19 портали 24.kg хабар дод, ки эътирозгарон ба қаламрави Кохи Сафед рахна кардаанд. Каме баъд, эътирозгарон ба бинои Кумитаи давлатии амнияти милли Қирғизистон ворид шуданд. Тибқи иттилои Sputnik, онҳо «бо роҳбарият гуфтугӯ мекарданд». Пас аз чанд дақиқа, паёме пайдо шуд, ки пас аз тахриби девор аз ҷониби тазоҳуркунандагон кормандони КДАМ «бо даст боло баромада, гуфтанд, ки онҳо бо мардум ҳастанд».
Тақрибан соати чоруними шаб дар шабакаҳои интернетӣ наворҳое пайдо шуданд, ки дар он эътирозгарон ҷойҳои парлумонро дар толори Кохи Сафед ишғол мекунанд, ки одатан ҷаласаҳои парлумонӣ дар онҷо баргузор мешаванд. Пас аз чанд дақиқа Sputnik хабар дод, ки президенти собиқи Қирғизистон, Алмосбек Отамбоев, ки тобистони соли 2019 боздошт шуда буд, аз боздоштгоҳи КДАМ озод карда шуд.
Баъдтар, Комиссияи марказии интихоботи Қирғизистон интихоботи парлумониро беэътибор донист. Узви Комиссияи марказии интихобот Гулнора Ҷӯрабаева низ гуфт, ки дар бораи эҳтимоли худпошии комиссия сухан меравад: «Ман боварӣ дорам, ки бо ин маъракаи интихоботӣ мо худро бадном кардем ва аз ин рӯ беҳтарин ва дурусттарин қарор дар ин ҳолат истеъфои пешакӣ хоҳад буд».
Раиси шаҳри Бишкек Азиз Суракматов истеъфо дод, хабар дод мушовири ӯ Гуля Алмамбетова. Ба гуфтаи вай, ӯ бо хоҳиши худ аризаи истеъфо навиштааст. Алмамбетова қайд кард, ки Суракматов ҳеч гоҳ дунболи мансаб набуд. «Ман тасдиқ мекунам, ки ман изҳороти раисро шахсан ба роҳбари дастгоҳ супоридам, ки вай онро ба парлумони шаҳри Бишкек интиқол диҳад», — гуфт мушовир. Ба ғайр аз Суракматов, намояндагони ваколатдори ҳукумат дар вилоятҳои Ботканд, Норин, Талас ва Иссиқкӯл низ истеъфо доданд. Ҳамаи онҳо бо хоҳиши худ аризаи истеъфо навиштаанд.
Нимаи дуюми рӯзи 6 октябр Коммерсантъ хабар дод, ки оппозисиюн «барои барқарор кардани заминаи қонунӣ» шӯрои ҳамоҳангсозӣ таъсис додааст. Ба шӯро намояндагони шаш ҳизб шомил буданд: «Ҳизби Сотсиал-Демократии Қирғизистон», «Республика», «Ата-Мекен», «Бутун Кыргызстан», «Бир Бол» ва «Замандаш».
6 октябр, пас аз забтм Кохи Сафед, дружинаи халқӣ ташкил карда шуданд, то шаҳрро аз ғоратгарӣ муҳофизат кунанд. Аввалан Кохи Сафедро аз ғоратгарон муҳофизат карданд.
7 октябр
вироишНимаи дуюми рӯзи 7 октябр Вазорати тандурустӣ хабар дод, ки дар ҷараёни тазоҳурот 911 иштирокчии даргириҳои хиёбонӣ аллакай барои кумаки тиббӣ муроҷиат кардаанд.
Соати 16:25 паём омад, ки Содир Ҷабборов худро ягона сарвазири қонунии Қирғизистон эълон кардааст. Аммо, як номзади дигар дар сарвазирии Қирғизистон аз ҳизби «Ата-Мекен» Тилек Токтоғозиев дар як гирдиҳамоӣ дар наздикии Кохи ҳукумат гуфт, ки вай сарвари қонунии ҳукумат аст, зеро вай ба ин вазифа дар ҷаласаи Шӯрои ҳамоҳангсоз, ки аз ҷониби роҳбарони ҳизбҳои оппозисиюн таъсис ёфтааст, интихоб шудааст Токтоғозиев таъйини Ҷабборовро ғайриқонунӣ мешуморад, зеро вакилон ӯро зери фишори чандсад ҷонибдори Содир Ҷабборов, ки дар мулоқоти парлумонҳо дар назди меҳмонҳонаи «Достук» ҷамъ омада буданд, тасдиқ карданд. Инчунин, рақибони Ҷабборов ба набудани кворуми парлумонӣ ва нақзи тартиби интихоби ӯ ишора мекунанд.
Соати 18:39 ба вақти Бишкек, «Медиазона» хабар дод, ки дар ҷаласаи «Шӯрои ҳамоҳангсозии мардум», ки дар хонаи ҳукумат баргузор шуд, тасмим гирифта шуд, ки вакилони Жогорку Кенеш Шӯрои даъвати шашум бояд то соати 20:00 ҷамъ омада, эътилофи аксариятро ташкил диҳанд, ки иҷрокунандаи вазифаи сарвазир ва ҳайати ҳукуматро интихоб кунад.
Дар Бишкек ва минтақаҳои кишвар даргириҳо идома доштанд, шоми 7 октябр расонаҳо хабар доданд, ки сокинони вилоятҳои Иссиқкӯл ва Нарин ба додситонҳои маҳаллӣ ҳамла карда, онҳоро маҷбур кардаанд, ки ариза нависанд.
Хадамоти матбуоти Суронбой Ҷиянбеков муроҷиати худро ба мардуми Қирғизистон нашр кард, ки дар он гуфта мешавад, ки «ӯ ҳаёти инсонҳоро зери хатар нагузоштааст ва фармони ҳуҷум кардан ба онҳое, ки ба бинои Кохи Сафед рахна кардаанд, надодааст».
Дар он рӯзҳо, инчунин пешниҳодҳои фаврӣ барои саркӯбии зӯроваронаи тазоҳургарон буданд. Ман инро комилан рад кардам. Ин ба бархӯрдҳо оварда мерасонад. Барои ҳамин ман фармонро дар бораи ҷорӣ кардани вазъи фавқулодда имзо накардаам.
8 октябр
вироишВазорати корҳои дохилии Қирғизистон дар бораи нопадид шудани президенти ин кишвар Суронбой Ҷиянбеков хабар дод. Аммо, тавре ки дар шӯъба нишон дода шудааст, ҷустуҷӯи ӯ шурӯъ нашудааст. Котиби матбуоти сарвари давлат Толгонай Стамалиев гуфт, ки ӯ дар Бишкек аст ва бо тамоми нерӯҳои сиёсӣ гуфтушунид мекунад. Аз ҷумла, президент бо раиси нави парлумон Миктибек Абдулдоев масъалаи импичмент ба Ҷиянбековро, ки як рӯз пеш дар байни вакилон матраҳ шуда буд, баррасӣ кард.
Хадамоти марзбонии Қирғизистон дар бораи гирифтани фармон дар бораи раҳо нашудани мансабдорони баландпоя аз ин кишвар хабар дод. Коменданти Бишкек, инчунин иҷрокунандаи вазифаи сардори Вазорати корҳои дохилии ҷумҳурӣ Курсан Асанов гуфт, ки вазири корҳои дохилии Қирғизистон Кашкар Ҷунушалиев пас аз сар задани ошӯбҳо «мисли тарсончак» гурехтааст.
9 октябр
вироишПрезидент Ҷиянбеков дар кишвар вазъи фавқулодаро аз соати 20:00-и 9 октябр то 08:00-и 21 октябр ҷорӣ кард, аммо ВКД гуфт, ки вазъияти фавқулодда дар пойтахт аз 10 октябр ҷорӣ карда мешавад.
Рӯзона дар шаҳр садои тирпарронӣ ба гӯш расид ва эътирозҳо идома доштанд. Аз ҷумла, онҳо ба сӯи мошини президенти собиқи Қирғизистон Отамбоев тирандозӣ карданд, ки эътирозгарон ӯро рӯзи 6 октябр аз боздоштгоҳ раҳо карданд. Сарвазири собиқи кишвар Сапар Исҳоқов гуфт, ки мошини ӯ низ бо тирҳои зинда тир хӯрдааст.
Ҳангоми задухӯрдҳо, ки дар майдони Ала-Тоо ба вуҷуд омада буданд, оппозисиюн Тилек Токтоғозиев, ки ба вазифаи муовини аввали сарвазир пешбарӣ шуда буд, маҷрӯҳ шуд.
Президенти Қирғизистон Суронбой Ҷиянбеков фармон дар бораи истеъфои сарвазир Кубатбек Боронов ва ҳукуматро имзо кард. Вай инчунин гуфт, ки ба истеъфои ихтиёрӣ розӣ шуд, аммо танҳо пас аз ташкили ҳукумати нав ва ба эътидол омадани вазъ дар кишвар.
Аллакай бегоҳ дар шабака навори бо таҷҳизоти низомӣ ворид шудан ба Бишкек пайдо шуд.
10 октябр
вироиш10 октябр парлумон якдилона ҳайати нави ҳукумат ва Содир Ҷабборовро сарвазири Қирғизистон тасдиқ кард. Сардори нави ҳукумат Ҷабборов дар навбати худ эълом дошт, ки президент Ҷиянбеков дар давоми ду-се рӯз истеъфо медиҳад. Дар сурати истеъфои сарвари давлат, раиси парламент Миктибек Абдулдоев бояд вазифаҳои худро иҷро кунад. Аммо, худи ӯ истеъфо дод ва инро бо танқид дар самти худ шарҳ дод. Акнун тамоми масъулиятҳои сарвари давлат бояд ба зиммаи сарвазир Ҷабборов вогузор шаванд. Охирин аллакай эълом карда буд, ки дар интихоботи нав ширкат нахоҳад кард, балки ба кори ҳукумат дар давраи гузариш танҳо муваққатан назорат хоҳад кард.
Президенти собиқи Қирғизистон Алмосбек Отамбоев аз ҷониби кормандони қисми махсуси полис боздошт шуд ва Прокуратураи генералӣ озодии ӯро ғайриқонунӣ донист. Вай инчунин ба ташкили бетартибиҳо айбдор карда мешавад. Худи ҳамон рӯз, дар доираи парвандаи ҷиноӣ оид ба далели ташкили бетартибиҳои оммавӣ эълон карда шуд. Худи ҳамон рӯз, дар доираи парвандаи ҷиноӣ оид ба далели ташкили бетартибиҳои оммавӣ, коменданти Бишкек ва иҷрокунандаи вазифаи вазири корҳои дохилӣ Курсан Асанов, ки ҳангоми ошӯб эълон шуда буд, дастгир карда шуд.
Президент Ҷиянбеков котиби Шӯрои амнияти кишвар Дамир Сагинбоев ва муовини котиб Омурбек Суваналиевро аз вазифа сабукдӯш кард. Ҷонибек Капаров вакили нави Шӯро таъйин шуд.
11 октябр
вироишАртиш аз эътидол омадани вазъ дар Бишкек хабар дод. Рӯзи якшанбе аз рӯзи 5 октябр нахустин рӯз буд, ки ягон тазоҳурот баргузор нашуд. Аммо, поёни марҳилаи эътирозҳо марҳилаи бӯҳрони сиёсиро ба поён нарасонд. Муовини раиси парлумон Аида Қосималиева бинобар мавҷуд набудани кворум, ки Конститутсия шумораи вакилони ширкаткунанда дар маҷлис ва шароити баргузории онро талаб кардааст, ғайриқонунӣ таъйин шудани сарвазири нави кишвар Ҷабборовро эълон кард. Вай гуфт, ки Алмосбек Ботирбеков ҳамчунон иҷрокунандаи вазифаи сарвазири Қирғизистон аст. Чанд вакили парлумон ҳам аз фраксияҳои мухолиф ва ҳам ҷонибдори ҳукумат низ аз тасвиби ғайриқонунии сарвари ҳукумат ба ин вазифа хабар доданд. Ҳамзамон, президенти Қирғизистон то ҳол фармон дар бораи сарвазир таъйин шудани Ҷабборовро имзо накардааст. Бо вуҷуди ин, Содир Ҷабборов полковники милитсия Улан Ниёзбековро сардори ВКД таъйин кард.
12 октябр
вироишДар Бишкек вазъияти фавқулодда ҷорӣ карда шуд ва эътирозгарон бинои парлумонро ба мақомот супурданд.
13 октябр
вироишПрезиденти Қирғизистон Ҷиянбеков қарори парлумонро дар бораи таъйини кобинаи нав бо сарварии Содир Ҷабборов аз 10 октябр ғайриқонунӣ эълон кард.
14 октябр
вироишПрезиденти Қирғизистон Суронбой Ҷиянбеков фармонеро дар бораи таъйини ҳукумати нав бо имзои сарвазир Содир Ҷабборов имзо кард.
Дар майдони кӯҳнаи назди Ҳукумати ҶҚ, тазоҳургарон дубора ҷамъ омада, истеъфои президенти кишварро талаб карданд. Сарвазир Содир Ҷабборов ба тарафдоронаш дасти ёрӣ дароз кард ва гуфт, ки фардо музокиротро бо президент дар бораи истеъфои дуввум идома хоҳад дод. Баъдтар, сарвари ҳукумат Ҷабборов гуфт, ки интизор дорад, ки президенти кишвар Ҷиянбеков то охири ҳамин рӯз истеъфо диҳад. Котиби матбуотии пешвои Қирғизистон Толгонай Стамалиева гуфт, ки Суронбой Ҷиянбеков маълумот дар бораи истеъфои худро пас аз интихоботи такрории парлумонӣ дар ҷумҳурӣ тасдиқ кард.
15 октябр
вироишПрезиденти Қирғизистон Суронбой Ҷиянбеков истеъфои худро эълон кард. Ҷиянбеков дар паёми худ ишора кард, ки қудратро дар даст надорад ва намехоҳад дар таърихи кишвар ҳамчун президенте, ки хун рехтааст ва ба сӯи шаҳрвандони худ тир холӣ кунад, боқӣ монад. Вай аз сарвазир Содир Ҷабборов ва дигар сиёсатмадорон даъват кард, ки «тарафдорони худро аз пойтахти кишвар баргардонданд ва зиндагии осоиштаро ба сокинони пойтахт баргардонанд». Масъалаи истеъфо рӯзи 16 октябр дар иҷлосияи ғайринавбатии парлумон баррасӣ мешавад. Ваколатҳои президент бояд ба раиси нави парлумон Қанотбек Исоев, ки 13 октябр интихоб шуда буд, дода шаванд. Аммо, ба зудӣ Сарвазири кишвар Содир Ҷабборов эълон кард, ки ӯ тамоми вазифаҳои Президенти кишварро ба даст овардааст, зеро раиси парлумон Исоев аз салоҳиятҳои дахлдор даст кашид. Интихоботи пеш аз муҳлати президентӣ дар муддати се моҳ пас аз истеъфои Суронбой Ҷиянбеков баргузор мешавад. Ҳамзамон, эътирозҳо дар меҳмонҳонаи Иссиқкӯл дар наздикии қароргоҳи давлатии Ҷиянбеков идома ёфтанд. Тазоҳуркунандагон истеъфои президентро ҷашн гирифтанд ва талаб карданд, ки парлумон пароканда карда шавад[5].
16 октябр
вироишДар як ҷаласаи ғайринавбатӣ, парлумони Қирғизистон вазъи фавқулоддаро дар Бишкек бекор кард ва истеъфои президент Ҷиянбековро қабул кард. Содир Ҷабборов иҷрокунандаи вазифаи президент шуд[6].
Аксуламали ҷаҳон
вироишИдораи омӯзишгоҳҳои демократӣ ва ҳуқуқи башари САҲА аз «иттиҳомоти боэътимоди хариди овозҳо» дар интихоботи Қирғизистон изҳори нигаронӣ кард[7].
СПАД вазъи Қирғизистонро чунин шарҳ дод: «Котиботи СПАД он чизе, ки дар Қирғизистон рух медиҳад, бо ташвиш қабул кард. Мо вазъият ва рушди онро бодиққат пайгирӣ мекунем», — гуфт Зайниддинов. Дабири матбуот инчунин гуфт: «СПАД барои кумак ба кишвар аз ҷониби Қирғизистон ягон дархост нагирифтааст. Дар навбати худ, мо боварӣ дорем, ки ин кори дохилии кишвар аст ва мо итминон дорем, ки Қирғизистон бо мушкилоти ба миён омада мустақилона мубориза хоҳад бурд»[8].
Иттиҳоди Аврупо дар бораи вазъи Қирғизистон ҳарф зада, тамоми нерӯҳои сиёсиро ба ҳалли мусолиматомез даъват кард. Дар изҳороте, ки хадамоти сиёсати хориҷии ин блок паҳн кардааст, ИА лағви натиҷаҳои интихоботи парлумонро ба назар мегирад ва зарурати амал дар доираи конститутсияро ба ёд меорад. «Мо бесаброна баргузории интихоботҳои нави боэътимод, шаффоф ва фарогирро дорем», — матни онро оҷонсӣ тарҷума кард[9].
Сафорати ИМА дар Қирғизистон аз кӯшиши гурӯҳҳои муташаккили ҷинояткор барои таъсир расонидан ба сиёсат изҳори нигаронӣ кард[10][11].
Натоиҷ ва оқибат
вироиш15 октябри соли 2020, пас аз 10 рӯзи оғози тазоҳурот, Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон Суронбой Шарипович Ҷиянбеков бо хоҳиши худ истеъфо дод. Вай инро ба ин водор кард:
Ман дунболи қудрат нестам. Ман намехоҳам дар таърихи Қирғизистон ҳамчун президенте бошам, ки хун рехта, ба сӯи шаҳрвандони худ тир холӣ кунад.
Нигаред
вироишЭзоҳ
вироиш- ↑ Фаляхов Р. «У нас все друг друга знают»: за кого проголосовала Киргизия «У нас все друг друга знают»: за кого проголосовала Киргизия. Газета.Ru (5 октябри 2020). 5 октябри 2020 санҷида шуд.
- ↑ В Киргизии начались массовые протесты против «грязных выборов». Lenta.ru (5 октябри 2020). 5 октябри 2020 санҷида шуд.
- ↑ В столице Киргизии начались протесты против итогов парламентских выборов. Znak.com (5 октябри 2020). 5 октябри 2020 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 12 октябри 2020.
- ↑ Столкновения после выборов в парламент Кыргызстана. Медиазона. Центральная Азия (5 октябри 2020). 5 октябри 2020 санҷида шуд.
- ↑ Митингующие обрадовались уходу президента Киргизии и выдвинули новое требование
- ↑ Парламент принял отставку президента, и. о. стал Жапаров, 16 октября 2020
- ↑ В Бишкеке тысячи людей протестуют против результатов выборов в парламент
- ↑ В ОДКБ прокомментировали ситуацию в Киргизии. Ria.ru (6 октябри 2020). 6 октябри 2020 санҷида шуд.
- ↑ Евросоюз высказался о ситуации в Киргизии. ТАСС (7 октябри 2020). 7 октябри 2020 санҷида шуд.
- ↑ https://russian.rt.com/ussr/news/792279-ssha-situaciya-kirgiziya
- ↑ нусхаи бойгонӣ. 20 октябри 2020 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 17 октябри 2020.