Википедиа

Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон

вилояти мухтор дар шарқи Тоҷикистон

Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (форсӣ: ولایت خودمختار کوهستان بدخشان‎) — вилояти мухторест дар кӯҳсори Помир дар шарқи Ҷумҳурии Тоҷикистон.

Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон
форсӣ: ولايت مختار کوهستانی بدخشان‎
қирғ. Тоолуу-Бадахшан автономиялуу
38°00′00″ а. шим. 73°00′00″ т. ш.HGЯO
Кишвар  Тоҷикистон
Маркази маъмурӣ Хоруғ
Таърих ва ҷуғрофиё
Таърихи таъсис 2 январ 1925
Масоҳат
  • 64 100 км²
Баландӣ
 7 496 м
Вақти минтақавӣ UTC+06:00[d]
Аҳолӣ
Аҳолӣ
  • ▲226 900 тан (2019)
Шиносаҳои ададӣ
Рамзи ISO 3166-2 TJ-BG
Шохисии FIPS TI01
Коди телефон +992 3522
Нишонаи почта 736000
Коди мошинҳо 04РТ
Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон дар харита
Commons-logo.svg Парвандаҳо дар Викианбор
Gorno badakhshan map.png

Маркази ВМКБ шаҳри Хоруғ аст ки 525 км шарқтар аз шаҳри Душанбе, пойтахти Тоҷикистон, дар резишгоҳи рӯди Ғунд ба рӯди Панҷ ҷой гирифтааст ва 28,9 ҳазор нафар аҳолӣ (2015) дорад.

ҶойгоҳВироиш

 
Кӯҳнавардон дар назди қуллаи Исмоили Сомонӣ соли 1978

Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон бо сарзамине 64,2 ҳазор км² дар кӯҳсори Помир ҷойгир аст ва 44,5 дарсад аз сарзамини Тоҷикистонро дар бар мегирад. 97 дарсад аз сарзамини ВМКБ кӯҳсор аст ва баландтарин кӯҳҳои Тоҷикистон — қуллаи Исмоили Сомонӣ (7495 м), қуллаи Истиқлол (7134 м), қуллаи Корженевский (7105 м), дар ин вилоят ҷой доранд. Аз ин рӯ Бадахшон-ро Боми Ҷаҳон низ меноманд. Дар Помир пиряхҳои калонтарини Осиёи Марказӣ: Пиряхи Федченко (масоҳат 651,7 км², дарозӣ 77 км.), Грумм-Гржимайло (масоҳат 142.9 км².), Гармо (114,6 км².) ва диг, ҳастанд, ки саргаҳи рӯдҳои Панҷ, Ғунд, Бартанг, Шоҳдара, Язғулом, Ванҷ мебошанд.[1]

ВМКБ дар шимол бо Қирғизистон, дар шарқ бо Чин, дар ҷануб ва ғарб бо Афғонистон ҳаммарз аст.

АҳолӣВироиш

Мақолаи асосӣ: Аҳолии Вилояти мухтори кӯҳистони Бадахшон

Бино ба саршумори 1 январи соли 2015 аҳолии ВМКБ 214 300 танро дар бар мегирифт, ки 3,2 дарсад аз аҳолии Тоҷикистонро ташкил медиҳад. Миёнгини зичии аҳолӣ дар вилоят 3,3 кас ба як км² аст. Аз ин шумор 28,9 ҳазор нафар (13,5 дарсад аз шумораи умумии аҳолии вилоят) шаҳрӣ ва 185,4 ҳазор нафар (86,5 дарсад) рустоист.[2]. Масоҳати вилоят 45 дарсади қаламрави Тоҷикистонро ташкил медиҳад, вале танҳо 3 дарсади он барои истиқомати аҳолӣ мутобиқат мекунад, ки водиҳои дарёҳои кӯҳӣ ҳастанд.

Мардуми Бадахшон ба забонҳои тоҷикӣ ва помирӣ — (шуғнонӣ, рӯшонӣ, бартангӣ, рошорвӣ, язғуломӣ, вахӣ, ишкошимӣ) сухан мегӯянд.

Саршумории аҳолии ВМКБ
Сол Аҳолӣ Аҳолии шаҳр

(ҳаз. нафар)

Аҳолии деҳот

(ҳаз. нафар)

1939 53 200
1989 160 900
1992 172 21,5 150,5
1996 191 400 24,8 166,6
1999 203 900 27,3 176,7
2000 206 200 27,4 178,8
2001 207 400 27,6 179,8
2002 208 300 27,8 180,5
2003 208,8 27,8 181,0
2004 209 500 27,8 181,7
2005 206 800 27,7 179,1
2006 206 400 27,6 178,8
2010 204 800
2011 206 500
2012 208 500
2013 210 200
2014 212 100
2015 214 300[2].


ТаърихВироиш

Вилояти мухтори Кӯҳистони Бадахшон расман дар 2 январи соли 1925 бар асоси Қарори Кумитаи Иҷроияи Марказии Иттиҳоди Шӯравӣ дар таркиби Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон ташкил шуда ва минбаъд ба таркиби ҶШС Тоҷикистон дохил гардидааст. Аз ибтидо дар ҳайати вилоят чор ноҳия буд:

  1. Ноҳияи Вахону Ишкошим, марказаш Шитхарв
  2. Ноҳияи Помири шарқӣ, марказаш Мурғоб
  3. Ноҳияи Рӯшону Бартанг, марказаш Қалъаи Вомар
  4. Ноҳияи Шуғнон, марказаш Хоруғи боло

Соли 1963 қаламрави вилоят ба чор ноҳия тақсим карда шуд:

  1. Ноҳияи Ванҷ, марказаш Ванҷ
  2. Ноҳияи Ишкошим, марказаш Ишкошим
  3. Ноҳияи Мурғоб, марказаш Мурғоб
  4. Ноҳияи Шуғнон, марказаш Хоруғ

Соли 1965 ба ҳайати ВМКБ ду ноҳияи дигар ҳамроҳ карда шуд: ноҳияи Қалъаи Хумб, марказаш Қалъаи Хумб ва ноҳияи Рӯшон, марказаш Рӯшон.

Соли 1991 номи ноҳияи Қалъаи Хумб ба ноҳияи Дарвоз иваз карда шуд.

Соли 1992 ноҳияи Роштқалъа таъсис дода шуд.

Бино ба Сарконуни Ҷумҳурии Тоҷикистон (1994), Вилояти мухтори Кӯҳистони Бадахшон расман дар ҳайати кишвар ҳамчун вилояти мухтор арзи ҳастӣ мекунад. Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон ҳоло иборат аз 1 шаҳр, 7 ноҳия ва 43 ҷамоати деҳот аст.

Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 4 августи соли 1967 аз ҷониби роҳбарияти Иттиҳоди Шӯравӣ барои дастовардҳои иқтисодӣ ва фарҳангӣ бо ордени Ленин мукофотонида шудааст.

БахшбандӣВироиш

Бино бар Қонуни тақсимоти кишварии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 1 шаҳр, 7 ноҳия ва 43 ҷамоати деҳот дорад[2]:

Ноҳияҳои ВМКБ
Бахш Аҳолӣ
шаҳри Хоруғ 28 900
Ноҳияи Ванҷ 31 900
Ноҳияи Дарвоз 22 000
Ноҳияи Ишкошим 30 800
Ноҳияи Мурғоб 14 400
Ноҳияи Роштқалъа 25 700
Ноҳияи Рӯшон 24 800
Ноҳияи Шуғнон 35 800

ҲукуматВироиш

Сарвари Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон Раиси Ҳукумати он аст, ки аз ҷониби Раиси Ҷумҳури Тоҷикистон таъйин мегардад. Ниҳоди қонунгузори ВМКБ — Маҷлиси намояндагони халқӣ мебошад, ки аз тарафи ҳама мардуми ВМКБ ба муддати 5 сол интихоб мешавад.

ИқтисодиётВироиш

Мақолаи асосӣ: Нерӯгоҳи барқи обии «Хоруғ»

Баъд аз ба истифода супоридни Нерӯгоҳи барқи обии «Хоруғ» (1970) ва НБО Помир-1 (2005) дар вилоят имконияти ба кор даровардани коргоҳҳои саноатӣ пайдо шуд. Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон соли 2009 дорои 12 корхонаи санатӣ дорад, ки 0,7 дарсад аз ҳаҷми умумии тавлидоти санъатии Тоҷикистонро тавлид мекунанд. Дар соли 2009 дар вилоят 179 млн квт/соат нируи барқ, 16,0 ҳазор тонна ғалла, 84,1 ҳазор тонна качолу, 16,7 ҳазор тонна сабзиҷот, 0,3 ҳазор тонна полезиҷот тавлид шуда буд.

Саршумори чорвои вилоят дар охири соли 2009 101,6 ҳазор сар, аз он ҷумла модагов 37,6 ҳазор сар, гӯсфанду буз 305,1 ҳазор сар, асп 0,4 ҳазор сар, будааст.

Барои рушди иқтисодиёти вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон дар соли 2009 маблағи 87518,3 ҳазор сомонӣ сармоягузорӣ шудааст.

Омӯзишу парваришВироиш

Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 19 кӯдакистон, 318 мактаби рӯзонаи таҳсилоти умумӣ, 1 омӯзишгоҳи пизишкӣ ва 1 донишгоҳ дорад, ки 1571 кӯдак, 43,7 ҳазор донишомӯз, 0,4 ҳазор ҳунаромӯз ва 5,0 ҳазор донишҷӯро омӯзишу парвариш медиҳанд.

Ниҳодҳои фарҳангӣВироиш

Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 191 китобхонаи ҳамагонӣ бо 1,3 млн нусха китобу маҷалла, 183 фарҳангсаро, 2 синамокада, 1 намоишсаро (театр) ва 1 осорхона дорад.

Беҳдошту беҳзистӣВироиш

Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 36 дармонгоҳу бемористон дорад ки 367 пизишк ва 1052 дармонгарро дар бар мегиранд.

ЭзоҳВироиш

  1. ↑ Общая характеристика Горно-Бадахшанской автономной области
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 Численность населения Республики Таджикистан на 1 января 2015 года. Сообщение Агентства по статистике при Президенте Республики Таджикистан.. 27 июли 2016 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 2 июли 2015.

ПайвандҳоВироиш

  Ин мақолаи нопурра аз ҷуғрофияи Тоҷикистон мебошад.
Шумо метавонед бо пурра кардани ин ба Википедия кумак кунед.
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Вилояти_Мухтори_Кӯҳистони_Бадахшон&oldid=1262834"