Ҷадвали даврии унсурҳои кимиёӣ
Ҷадвали даврии элементҳои химиявӣ (ҷадвали Менделеев) — таснифи элементҳои химиявӣ аст, ки он иҷозат медиҳад вобастагии байни хосиятҳои гуногунро аз массаи атомӣ (аниқтараш, аз миқдори протонҳо дар ядрои атом) муайян созем. Ин низомро химики рус Д. И. Менделеев дар солҳои 1869—1871 дар асоси қонуни даврӣ, ки худ соли 1869 кашф намудааст, таҳия кардааст ва он ифодаи аёнии ин қонун мебошад. Чанд сад намуди тасвири системаи давриро пешниҳод кардаанд, вале шакли маъмули он дар шакли ҷадвали дученака аст, ки дар он ҳар як сутун (ҳамагӣ 8 то сутун) хосиятҳои физикиву химиявии асосиро муайян мекунад. Сатрҳо бошанд, даврҳое мебошанд, ки ба ҳам монандие доранд.
Таърихи кашф
вироишКори нахустини Менделеев аз ҷониби ӯ ҳамчун "Таҷрибаи системаҳои элементҳо дар массаи атомии онҳо ва мувофиқати кимиёвӣ" номгузорӣ карда шуд. Достоне мавҷуд аст, ки мувофиқи он системаи давриро Менделеев дар хоби худ дида аст.
Олими олмони Л. Мейер соли 1864 элементҳоро мувофиқи вазни атомии онҳо ҷойгир намуда ҷадвалеро пешниҳод намуд, ки даврӣ будани хосиятҳои элементҳои кимиёвиро нишон дод. Аксари мардуми Аврупо бахусус дар Олмон чунин ҳисоб мекунанд, ки Мейер новобаста аз Менделеев системаи давриро кашф намуд. Барои он ки ҳуқуқҳои муаллифӣ риоя карда шаванд, аксари толибилмони мамолики Ғарб ин системаро ҳамчун "Системаи даврии элементҳо" меомузанд ва номи аввалин кашфкунандаи онро зикр наменамоянд.
Моҳияти кашф аз он иборат аст, ки бо зиёдшавӣ вазни атомӣ-и элементҳои кимиёвӣ хосиятҳои онҳо ба таври даврӣ тағйир меёбанд. Баъди миқдори муайяни элементҳои аз рӯи хосиятҳояшон гуногун, ки аз рӯи зиёдшавии вазнашон ҷойгир карда шудаанд, хосиятҳояшон такрор мешаванд. Масалан, натрий ба калий монанд буда, неон ба аргон ва тило ба нуқра ва мис шабоҳат дорад. Албатта хосиятҳои элементҳо айнан такрор нашуда, балки илова ё тағйир меёбанд.
Дар охир маълум гардид, ки даврияти системаҳои элементҳоро на ин ки тавассути массаи атомӣ, балки бо ёрии заряди ядро ё рақами атомӣ муайян карда шуда, ки сохт ва пуршавии қабатҳои электронии атоми элементҳо аз онҳо вобаста мебошад.
Сохти ҷадвали даврии элементҳо
вироиш|
IA |
IIA |
IIIB |
IVB |
VB |
VIB |
VIIB |
---- |
VIIIB |
---- |
IB |
IIB |
IIIA |
IVA |
VA |
VIA |
VIIA |
VIIIA | ||
| Давра | |||||||||||||||||||
| 1 | 1 |
2 | |||||||||||||||||
| 2 | 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 | |||||||||||
| 3 | 11 |
12 |
13 |
14 |
15 |
16 |
17 |
18 | |||||||||||
| 4 | 19 |
20 |
21 |
22 |
23 |
24 |
25 |
26 |
27 |
28 |
29 |
30 |
31 |
32 |
33 |
34 |
35 |
36 | |
| 5 | 37 |
38 |
39 |
40 |
41 |
42 |
(43) |
44 |
45 |
46 |
47 |
48 |
49 |
50 |
51 |
52 |
53 |
54 | |
| 6 | 55 |
56 |
* | 72 |
73 |
74 |
75 |
76 |
77 |
78 |
79 |
80 |
81 |
82 |
83 |
84 |
(85) |
86 | |
| 7 | (87) |
88 |
** | (104) |
(105) |
(106) |
(107) |
(108) |
(109) |
(110) |
(111) |
(112) |
(113) |
(114) |
(115) |
(116) |
(117) |
(118) | |
| Лантаноидҳо * | 57 |
58 |
59 |
60 |
(61) |
62 |
63 |
64 |
65 |
66 |
67 |
68 |
69 |
70 |
71 |
||||
| Актиноидҳо ** | 89 |
90 |
91 |
92 |
(93) |
(94) |
(95) |
(96) |
(97) |
(98) |
(99) |
(100) |
(101) |
(102) |
(103) |
||||
Пайвандҳо
вироиш- Периодическая система элементов Бойгонӣ шудааст 19 октябри 2016 сол. (pdf)
- Периодическая система элементов (flash-версия) Бойгонӣ шудааст 21 сентябри 2006 сол.
- CompuLenta.ru Бойгонӣ шудааст 14 феврали 2008 сол.